Bùi Tông Hoan

Bùi Tông Hoan (裴宗驩), có sách chép là Bùi Tông Quán (裴宗瓘) biệt hiệu Thủy Hiên (có sách chép là Thúy Hiên), chưa rõ năm sinh năm mất, quê quán và hành trạng như thế nào. Chỉ biết ông làm quan dưới thời Trần Anh Tông (1293 - 1314). Thơ ông tuy còn lại rất ít nhưng cũng cho thấy một cái nhìn khỏe khoắn và tích cực của một người biết gắn bó với sự nghiệp của thời đại mình.

Tác phẩm:

Hiện còn 4 bài thơ, chép trong Việt Âm Thi Tập và Toàn Việt Thi Lục l, trong đó có bài Vãn thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại vương, trùng với thơ Phạm Ngũ lão. Cân nhắc kỹ tiểu sử hai người, tạm xếp bài thơ đó bên Phạm Ngũ Lão.

Do đó Bùi Tông Hoan còn lại 3 bài:

• Đinh Mùi cửu nguyệt thủy Đam Đam đê quyết
  
• Giang thôn Thu vọng
  
• Vũ hậu tân cư tức sự
  

---

Đinh Mùi cửu nguyệt thủy Đam Đam đê quyết

Bản chữ Hán 丁未九月大水耽耽堤決 瓠子何煩臨漢皇， 禹功責任要賢良。 早知人事胼肢力， 須備天災水旱常。 盛夏何曾不霖潦， 初春猶未謹隄防。 至今聖主懮民切， 遂有羇臣策救荒。

Phiên âm Hán Việt Đinh Mùi cửu nguyệt thủy Đam Đam đê quyết Hồ Tử hà phiền lâm Hán hoàng, Vũ công trách nhậm yếu hiền lương. Tảo tri nhân sự biền chi lực, Tu bị thiên tai thuỷ hạn thường. Thịnh hạ hà tằng bất lâm lạo, Sơ xuân do vị cẩn đê phường (phòng). Chí kim thánh chúa ưu dân thiết, Toại hữu ky thần sách cứu hoang.

Dịch nghĩa

Nước lớn tháng chín năm Đinh Mùi làm đê Đam Đam vỡ

Sao phải làm phiền vua Hán đến xem sông Hồ-tử,^[1]
Trách nhiệm đắp đê trị thủy^[2] cốt ở kẻ hiền tài.
Nếu sớm biết việc người phải dùng sức đến chai tay,
Thì phải phòng bị thiên tai thường xảy ra hạn úng.
Giữa mùa hè oi bức đâu từng không mưa dầm nước lũ,
Thế sao còn chưa đề phòng cẩn thận từ đầu xuân?
Nay thánh hoàng hết sức lo lắng cho dân,
Nên có kẻ bề tôi chạy việc cứu đói.


Các bản dịch thơ

Nước lớn tháng chín năm Đinh Mùi làm đê Đam Đam vỡ

Hồ Tử phiền gì đến Hán vương?
Đê điều giao phó bậc hiền lương.
Việc dân, sớm biết còn cay cực,
Thời tiết, nên lo lúc thất thường.
Nắng gắt lẽ đâu không lũ lụt,
Đầu xuân sao chẳng chịu tìm phương?
Ngày nay thánh chúa vì dân xót,
Đã cắt người chuyên việc cứu hoang.


Bản dịch: Huệ Chi

---

1. Hồ Tử là tên sông, nay thuộc tỉnh Trực Lệ, Trung Quốc. Đời nhà Hán, đê Hồ Tử bị vỡ khiến vua Hán Vũ Đế phải thân hành đến xem, và có hai bài ca Hồ Tử.
2. Đắp đê trị thủy là dịch thoát chữ "Vũ công", tức công lao của vua Vũ (Hạ Vũ), là người có công trị thủy.

Giang thôn Thu vọng

Bản chữ Hán 江村秋望 披衣獨自立江阡， 秋色誰將到眼邊。 旅雁行行過別浦， 客帆點點落晴天。 溪頭佛寺依紅葉， 竹外人家隔淡煙。 日暮誰知凝佇處， 綠雲暗野看豐年。

Phiên âm Hán Việt Giang thôn Thu vọng Phi y độc tự lập giang thiên, Thu sắc thuỳ tương đáo nhãn biên. Lữ nhạn hàng hàng qua biệt phố, Khách phàm điểm điểm lạc tình thiên. Khê đầu Phật tự y hồng diệp, Trúc ngoại nhân gia cách đạm yên. Nhật mộ thuỳ tri ngưng trữ xứ, Lục vân ám dã khán phong niên.

Dịch nghĩa

Mùa thu ở xóm chài ngóng ra xa

Khoác áo đứng một mình ở bên sông,
Ai đã đem sắc mùa thu đến ngay bên mắt.
Chim nhạn đi xa, từng hàng bay qua bến nọ,
Buồm khách từng chấm, rơi giữa trời quang.
Chùa Phật ở đầu khe dựa vào lùm lá hồng,
Nhà dân ngoài rặng trúc cách làn khói nhạt.
Ngày trở chiều ai biết nơi ta đang nhìn chăm chú,
Máy biếc che tối đồng nội, nhìn thấy cảnh được mùa.


Các bản dịch thơ

Mùa thu ở xóm chài ngóng ra xa

Một mình khoác áo đứng ven sông,
Ai kéo mùa thu sát mắt trông.
Nhạn lướt, hàng hàng, qua bến nọ,
Buồm đi, chấm chấm, giữa bầu không.
Bên khe chùa dựa lùm cây đỏ,
Sau trúc, nhà xen đám khói lòng.
Chiều muộn ai hay còn mãi ngắm,
Mây xanh, ngờ thấy lúa chan đồng.

Bản dịch: Huệ Chi


Khoác áo ven sông đứng một mình
Màu thu ai nhuộm cứ mông mênh ?
Nhạn rủ rê bầy qua bến lạ
Buồm xa thấp thoáng giữa thiên thanh
Bờ khe chùa nọ lùm cây úa
Giậu trúc nhà kia ngọn khói quành
Chiều muộn ngắm trông ai có thấy
Lúa vờn mây biếc ngập đồng xanh.

Bản dịch: Nguyễn Tấn Hưng

---

Vũ hậu tân cư tức sự

Bản chữ Hán 雨後新居即事 斂雨翻晴又幾回， 今朝還是出門來。 草生曲徑雙眉合， 水漲方池一眼開。 不掃庭泥和落葉， 欲傾砌石有粘苔。 閒中景趣渾如許， 說與傍人莫浪咍。

Phiên âm Hán Việt Vũ hậu tân cư tức sự Liễm vũ phiên tình hựu kỷ hồi, Kim triêu hoàn thị xuất mòn lai. Thảo sinh khúc kính song my hợp, Thuỷ trướng phương trì nhất nhãn khai. Bất tảo đình nê hoà lạc diệp, Dục khuynh thế thạch hữu niêm đài. Nhàn trung cảnh thú hồn như hứa, Thuyết dữ bàng nhân mạc lãng sai.

Dịch nghĩa

Sau cơn mưa tức cảnh đề nơi ở mới

Tan mưa hửng nắng mấy lượt rồi,
Sáng nay mới bước ra khỏi cửa.
Cỏ mọc ở lối đi quanh như đôi mày đang khép,
Nước dềnh lên ao vuông như một con mắt mở.
Không quét được đám bùn ở sân lẫn với lá rụng,
Muốn dọn đống đá trước thềm có rêu bám vào.
Cảnh thú trong lúc nhàn hồn nhiên như thế,
Bảo với ông láng giềng chớ có cười khẩy.


Các bản dịch thơ

Sau cơn mưa tức cảnh đề nơi ở mới

Hửng nắng tan mưa mấy lượt rồi,
Sớm nay ra ngõ đứng nhìn chơi.
Đường cong cỏ mượt: đôi mày khép,
Nước đẫy ao vuông: một mắt soi.
Lá lẫn bùn lầy sân khó quét,
Thềm trơn rêu mốc, đá toan dời.
Hồn nhiên trong cảnh nhàn như vậy,
Bác láng giềng xin chớ vội cười.


Bản dịch: Huệ Chi

---