Nguyễn Công Trứ

Vịnh mùa thu


Trời thu phảng phất gió chiều,
Mây về Ngàn Hống buồm treo ráng vàng.
Sang thu tiết hơi may hiu hắt,
Cụm sen già lã chã phai hương.
Sương giày giậu trúc đóa hoa vàng,
Son nhuộm non đào cành lá đỏ.
Lãnh vũ như ti trùng chức dạ,
Tình thiên tác chỉ nhạn thư không.
Phúc đâu đâu một trận hảo phong,
Trên cung Quảnh xa đưa hương quế.
Giời biếc biếc, nước xanh xanh một vẻ,
Khéo hóa công khéo vẽ nên đồ.
Một năm được mấy mùa thu.


Nguyễn Công Trứ

---

Vịnh sầu tình


Sầu ai lấp cả vòng giời
Biết chăng chẳng biết hỡi người tình chung?
Xuân sầu mang mang tắc thiên địa [1]
Giống ở đâu vô ảnh vô hình
Cứ tò mò quanh quẩn bên mình
Khiến ngẩn ngẩn ngơ ngơ đủ chứng
Hỏi trăng gió, gió trăng hờ hững
Ngắm cỏ hoa, hoa cỏ ngậm ngùi
Gươm đoạn sầu, thơ trục muộn đủ rồi
Còn lẽo đẽo vô trung sinh hữu
Dục phá sầu thành tu dụng tửu
Túy tự túy đảo sầu tự sầu [2]
Rượu với sầu như gió mã ngưu
Trong lai láng biết tránh đâu cho khỏi?
Càng tài tử càng nhiều tình ái
Cái sầu kia theo hình ấy mà ra
Mua sầu tại kẻ hào hoa.



Nguyễn Công Trứ

---

1. Lòng sầu lai láng đất trời
2. Muốn phá thành sầu phải dùng rượu
Say tự say gục sầu tự sầu.

Vịnh sự đời


Những nghĩ xa gần khéo gớm thay!

Sự đời tráo trở giống bàn tay!

Hãy xem gương trước to tày liếp,

Mà biết lòng người mỏng tựa mây.

Những tiếng bất chì nghe đã chán,

Mấy điều cạnh khóe nói thêm gay.

Ở ăn cũng tưởng về sau với,

Trời hãy còn cao, đất hãy dày!



Nguyễn Công Trứ

---

Vịnh Thúy Kiều


Đã biết má hồng thời phận bạc
Trách Kiều nhi chưa vẹn tấm lòng vàng
Chiếc quạt thoa đành phụ nghĩa Kim lang
Nặng vì hiếu, nhẹ vì tình thời cũng phải
Từ Mã Giám Sinh cho đến chàng Từ Hải
Cánh hoa tàn đem bán lại chốn thanh lâu
Bấy giờ Kiều còn hiếu vào đâu
Mà bướm chán ong chường cho đến thế?
Bạc mệnh chẳng lầm người tiết nghĩa
Đoạn trường cho đáng kiếp tà dâm!
Bán mình trong bấy nhiêu năm
Đố đem chữ hiếu mà lầm được ai!
Nghĩ đời mà ngán cho đời!


Nguyễn Công Trứ

---

Vịnh tiền Xích Bích


Gió trăng chứa một thuyền đầy
Của kho vô tận biết ngày nào vơi? [1]
Ông Tô tử [2] qua chơi Xích Bích [3]
Một con thuyền với một túi thơ
Gió hiu hiu mặt nước như tờ
Trăng chếch chếch đầu non mới ló
Thuyền một lá xông ngang gành bạch lộ [4]
Buông chèo hoa len lỏi chốn sơn cương

Ca rằng:
Quế trạo hề lan tương
Kích không minh hề tố lưu quang
Diếu diếu hề dư hoài
Vọng mỹ nhân hề thiên nhất phương [5]
Người ỷ ca [6] réo rắt khúc cung thương
Tiếng tiêu lẫn tiếng ca vang đáy nước
Sực nhớ kẻ quày ngọn giáo vịnh câu thơ thuở trước [7]
Nghĩ sự đời thêm cảm nỗi phù du
Đành hay trời đất dành cho
Hai kho phong nguyệt nghìn thu hãy còn!
Còn trời còn nước còn non.


Nguyễn Công Trứ

---

1. Lấy ý từ bài Tiền Xích Bích phú của Tô Thức: Duy giang thượng chi thanh phong, dữ sơn gian chi minh nguyệt, thử tạo vật chi vô tận tạng, nhi ngô dữ tử chi sở cộng thích (Chỉ có gió mát ở trên sông, trăng sáng ở sườn núi là kho vô tận của tạo vật mà ta với ngươi cùng thích).
2. Tô Thức hay Tô Đông Pha đời nhà Tống, một trong bát đại gia của văn chương Trung Quốc, thường hay cùng bạn thả thuyền chơi trên sông Xích Bích. Ông là tác giả của hai bài phú nổi tiếng Tiền và Hậu Xích Bích phú.
3. Tên khúc sông nay ở huyện Gia Ngư tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc. Xưa vào thời Tam Quốc, tướng Đông Ngô là Chu Du mượn gió do Gia Cát Lượng cầu, dùng hỏa công phá tan hơn 80 vạn quân Tào Tháo ở đây. Tương truyền các sườn núi đá ở đây bị lửa đốt nên đỏ rực lên, người đời sau gọi là Xích Bích
4. Sương trắng
5. Cả bốn câu có nghĩa là:
Chèo quế sào lan
Đập bóng sáng chèo ngược sóng lên
Nao nao lòng ta
Nhớ mỹ nhân ở một phương trời.
6. Dựa vào bài hát mà họa lại
7. Tác giả nhắc chuyện năm xưa trên sông Xích Bích, gặp đêm thu trăng sáng, Tào Tháo uống rượu say rồi cầm giáo ra đứng ở đầu thuyền mà hát; bài hát có ý coi thường thiên hạ.

Vịnh Trương Lưu Hầu


Năm năm uốn lưỡi trong màn
Một mình ơn Hán, nợ Hàn giả xong
Trương Lưu Hầu [1] là Hàn công tử
Dõi năm đời chung đỉnh đai cân
Liều một dùi chưa giả nợ cố quân
Uốn ba tấc lấy thân thờ Hán chúa
Thuốc độc phun Tần lây đến Sở
Mùi thơm ngậm Hán trún [2] cho Hàn
Trong năm năm gây một mối giang san
Đền nợ trước ơn sau đều vẹn xóng
Tràng phú quí xem bằng mây mỏng
Túi Xích Tùng riêng đủng đỉnh mái Thanh Sơn
Nhục vinh gác chuyện Tiêu, Hàn. [3]


Nguyễn Công Trứ

---

1. Trương Lương, tự là Tử Phòng, người nước Hàn, làm mưu thần giúp cho Lưu Bang phá Tần diệt Sở, lập nên cơ nghiệp nhà Hán. Khi Lưu Bang đã lên ngôi tức Hán Cao Tổ, Trương Lương thác bệnh xin đi theo Xích Tùng Tử học đạo tiên, không chịu làm quan, nên giữ được toàn danh, lại tránh được cái họa "địch quốc phá mưu thần vong".
2. Phả
3. Tiêu Hà, Hàn Tín: các đại thần nhà Hán, sau đều bị hãm hại.

Vịnh văn võ


Đoái xem văn võ cả hai hàng,

Bên văn sang bên võ cũng sang.

Dù tía vọng xanh, văn đủng đỉnh,

Gươm vàng thẻ bạc, võ nghênh ngang.

Văn dìu cánh phượng yên trăm họ,

Võ thét oai hùm dẹp bốn phương.

Gặp hội thái bình văn trước võ,

Võ đâu dám sánh khách văn chương!


Nguyễn Công Trứ

---

Vô cầu


Người ta ở trong phù thế,
Chữ vô cầu là chữ thiên nhiên.
Đêm bẩm trời, trời cũng phải khuyên.
Khuyên khuyên chữ "Anh hùng yên sở ngộ".
Thơ rằng: "Tạo hóa có ghen chi mệnh số,
Giang sơn nào oán với văn chương"
Phận tài hoa đành có lúc vẻ vang,
Đường khoa mục xa nhau đà mấy bước.
Sóng Vũ lớp sau như lớp trước,
Chí vẫy vùng ai có kém ai đâu!
Thảnh thơi thơ túi rượu bầu?
Trần ai ai biết công hầu là ai?
Bao giờ rõ mặt mới hay!


Nguyễn Công Trứ

---

Vui cảnh nghèo


Bần tiện song le tính vốn lành,

Gặp sao hay vậy, dám đành hanh.

Phím đàn níp sách là nghề cũ,

Quạt gió đèn trăng ấy của riêng.

Nhân nghĩa tước trời thì phải giữ,

Lợi danh đường nhục cũng nên kinh.

Tin xuân đã có cành mai đó,

Chẳng lịch song mà cũng biết giêng.


Nguyễn Công Trứ

---

Yêu hoa


Ngồi thử ngẫm trăm hoa ai nhuốm
Một hoa là riêng một sắc hương
Khi chưa xuân khép nép bên tường
Còn phong nhụy đợi đông hoàng [1] về cán đáng
Liễu tía, đào hường mai trắng trắng
Lan tươi, huệ tốt, lý xanh xanh
Thêm hương khi gió lá mưa cành.
Mở mặt thấy giang sơn cười chúm chím
Khách thập thúy [2] say màu hoa diễm
Đối mặt hoa mà cầm, mà kỳ, mà tửu, mà thi
Khuyên ai đừng dở cuộc ly phi [3]
Trân trọng lấy hương giời cho trọn vẹn
Hoa với khách như đà có hẹn
Ưa màu nào, màu ấy là xinh
Trăm hoa cũng bẻ một cành.


Nguyễn Công Trứ

---

1.Đông hoàng hay đông quân là chúa xuân.
2. Chọn nhặt cái đẹp, chỉ người chơi xuân.
3. Lìa tan, chia rẽ.