Phan Văn Trị

Vài nét về tác giả:

Phan Văn Trị là một nhà thơ Việt Nam, một trong những cây bút đối kháng ở Nam Bộ trong thời kỳ đầu kháng Pháp của dân tộc Việt.

Ông sinh năm Canh Dần (1830) tại thôn Hưng Thạnh, huyện Bảo An, phủ Hoằng An, Trấn Vĩnh Thanh (nay là xã Thạnh Phú Đông, huyện Giồng Trôm tỉnh Bến Tre).

Khoảng từ 1847-1848, Phan Văn Trị đến làng Hanh Thông, Gia Định (nay là Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh) trú ngụ tại nhà người thân để học hành chờ ngày thi cử.

Khoa thi Kỷ Dậu 1849, năm Tự Đức thứ 3, Phan Văn Trị đỗ thứ 10 trên 17 Cử nhân, năm ấy ông vừa tròn 19 tuổi.

Với tài học đó, Cử Trị có thể ra làm quan, nhưng vì chán cảnh quan trường, buồn phiền vì thời cuộc cứ rối ren... ông không ra làm quan, mà về sống đạm bạc bằng việc dạy học ở làng Bình Cách (nay thuộc TX Tân An, tỉnh Long An), sau tị địa về Vĩnh Long rồi về Phong Điền, Cần Thơ, vừa dạy học, bốc thuốc, vừa làm thơ...

Phan Văn Trị mất ngày 16 tháng 5 năm Canh Tuất (22 tháng 6 năm 1910) tại Xã Nhơn Ái (nay thuộc huyện Phong Điền, TP. Cần Thơ), thọ 80 tuổi.


Phan Văn Trị sáng tác nhiều nhưng hiện chỉ mới tìm được khoảng trăm bài bao gồm thơ vịnh vật như: "Con mèo", "Cái cối xay", "Hột lúa", "Con rận", "Cào cào", "Con cóc",... và chùm thơ họa lại 10 bài thơ của Tôn Thọ Tường.



Nguồn internet

---

Thư Mục


Con Mèo
Hột lúa
Cái cối xay
Con rận
Cào cào
Ông Táo
Quán nước
Thợ may
Con cóc
Hát bội
Cá Thia thia
An Giang phong cảnh
Thất tỉnh Vĩnh Long
Họa Tôn phu nhân quy Thục
Họa bài Từ Thứ quy Tào
Họa 10 bài Giang san ba tỉnh I
II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X,
Cảm hoài I
II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X,
Họa thơ Bùi Hữu Nghĩa (TPTN)
Thời Sự (TPTN)
. . . . . . . . .

Con Mèo

Mấy tầng đài các sãi chơn leo,

Nhảy lẹ chi hơn bẵng^[1]giống mèo.

Chợt ngoảnh mặt hùm nhìn trực thị^[2]

Chi cho lũ chuột dám vang reo.

Vút nanh sẵn có vàng khoe sắc,

Vằn vện đành không bụi đóng meo.

Trăm tuổi hồn dầu về chín suối,

Nhúm lông để lại giúp trò nghèo.


Phan Văn Trị

---

1. Do chữ "bằng" chuyển ra.
2. Trực thị: trông ngược lên.

Hột lúa


Giã từ đồng ruộng dạo xa chơi,

Thiên hạ ai mà chẳng mượn hơi.

Cởi giáp vàng kia phơi chốn chốn,^[1]

Bầy ra ngọc nọ rạng nơi nơi.^[2]

Ông cha giúp nước đà ghe thuở

Dòng giống nuôi dân đã mấy đời.

Vì thế liều mình cơn nước lửa,

Ai đà có thấu, hỡi ai ơi!


Phan Văn Trị

---

Bài này Phan Thanh Giản phê: " Lúa chẳng có ông cha", dưới hai câu kết thúc cụ Phan phê thêm: "Nhữ hà oán triều đình chi thậm?" (Sao ngươi oán triều đình dữ vậy?)
1. Vỏ trấu.
2. Hạt gạo.

Cái cối xay


Công danh trên thế đố ai tày,

Ra gạo cũng nhờ cái cối xay.

Một trận chi sờn cơn gió bụi,

Trăm vòng nào nại sức lung lay.

Mòn răng hết sức lo đền đáp

Trặc họng khen ai khéo đặt bày.^[1]

Bao quản thớt trên mòn thớt dưới,

Hiềm vì còn giặc phải ra tay.


Phan Văn Trị

---

1. Cái ngõng cối bị trật ra.

Con rận


Mặt mũi như vầy cũng có râu

Trong đời chẳng biết dụng vào đâu.

Hêu đòi trên mão chưa nên mặt,

Lúc thúc trong chăn cứ gục đầu.

Khuấy ngứa gầy dân chi khác mọt,

Rán^[1] công béo nước chẳng bằng trâu.

Uổng sinh cho rộn trong trời đất

Có có không không cũng chẳng cầu.



Phan Văn Trị

---

1. Có thể là từ Ráng, sách in lâu đôi lúc từ ngữ không đồng nhất.

Cào cào


Chẳng biết cơ trời khéo khiến sao,

Trải qua mấy xứ cũng cào cào.

Hình như châu chấu vàng pha xám

Miệng tợ chuồn chuồn thấp lại cao.

Hại lúa bởi ngươi nên cắc cớ,

Nhọc lòng cho kẻ đuổi lao xao

Lời ngay dám hỏi quan lương thú^[1]

Đuổi đó phòng toan đến chốn nào.^[2]



Phan Văn Trị

---

1. Quan trấn nhậm có chính tích tốt đẹp.
2. Vào khoảng năm Mậu tuất (1838 ?) trong nước xảy ra nạn cào cào tàn phá lúa dữ dội đến nổi có câu ca dao:
"Cái năm Mậu tuất năm gì,
Đồng thì chuột giỡn, đường thì nhện giăng"
Do họa cào cào nên người dân chết đói rất nhiều, ngoài bắc ở các vùng Hà Nội, Sơn Tây, trong Nam có Gò Công ...

Ông Táo


Vóc là đất cục phải là chi?

Ông Táo danh xưng tự thuở ni.

Lỏng khỏng cõng nồi da mốc thích,

Lum khum đội chảo mặt đen sì

Cháy da với chủ đà ghe thuở.

Phỏng trán cùng dân đã mấy khi.

Sau trước họ hàng chưa rõ đặng

Ba đầu giụm lại giống đi gì?



Phan Văn Trị

---

Quán nước


Trà thô đãi khách giải công lao^[1]

Gây dựng cơ đồ tấm thảo mao.^[2]

Mấy cấp lên đài ra sửa nước

Một tay chế bọt chẳng lo trào.

Lời nhờ trăm họ khi nồng nực,

Ơn chịu muôn dân buổi khát khao.

Thương khách^[3], vãng lai^[4] đều thảy biết

Một mình tri thức^[5] đủ anh hào.^[6]



Phan Văn Trị

---

1. Nỗi mệt nhọc.
2. Chốn nhà tranh.
3. Khách buôn bán.
4. Qua lại.
5. Hiểu biết.
6. Bậc người trí dũng, thông minh giỏi giang.

Thợ may


Dõi lề Huỳnh đế^[1] chước toan tìm

Nghề nghiệp trong tay đỡ vận chìm

Chấp nối âm dương vài sợi chỉ,

Mở mang trời đất mấy đường kim.

Nhờ công cả nước che sương gió,

Giúp sức nhà vương xủ áo xiêm.

Một thuở ra tay người đặng ấm,

Trăm năm đẹp mặt kẻ quan chiêm.^[2]



Phan Văn Trị

---

1. Tương truyền là người bày vẽ cho dân chúng biết cách ăn mặc che thân.
2. Xem và ngưỡng mộ, trầm trồ.

Con Cóc


Cóc hỡi mày sao cứ một ngồi

Vợ chồng đồng mặt cả và đôi.

Nghiến răng nhiều thuở oai trời động,

Mở miệng đòi phe lũ kiến lui.

Phận khó bốn mùa nhờ chiếu đất

Danh vang tám tiết biết thời trời.

Mưa tuôn một trận đầy lai láng,

Cóc nhảy ra ngoài khuấy nước chơi.



Phan Văn Trị

---

Hát bội
Vận Từ Thứ

Đứa ghẻ ruồi, đứa lác voi.

Bao nhiêu xiêm áo cũng trơ mòi.

Người trung mặt đỏ đôi tròng bạc,

Đứa nịnh râu đen mấy sợi còi.

Trên đỉnh có nhà còn lợp lọng

Dưới chân không ngựa lại giơ roi.

Hèn chi chúng nói bội thì bạc,

Bôi mặt đánh nhau, cú lại thoi.


Phan Văn Trị

---

Cá thia thia

I

Đồng loại sao ngươi chẳng ngỡ ngàng
Hay là một lứa phải nung gan?
Trương vi so đọ vài gang nước
Đâu miệng hơn thua nửa tấc nhang.
Rán sức giây lâu đà trốc vẩy
Nín hơi trót buổi lại phùng mang.
Ra tài cửa võ^[1] chưa nên mặt,
Cắc cớ khen ai khéo nhộn nhàng.

II

Đằm thắm mưa xuân trổ mấy màu
Vì tài vì sắc mới kình nhau.
Đua chen hai nước toan dành trước
Lừng lẫy đua hơi chẳng chịu sau.
Mường tượng rồng đua nơi biển thẳm,
Mỉa mai cù dậy dưới sông sâu.
Thở hơi sóng dợn nhăn lòng nước
Mắt thấy ai ai cũng cuối đầu.


Phan Văn Trị

---

1. Cửa Võ: hay còn đọc là cửa Vũ (Vũ môn) là một khúc núi ở thượng du sông Trường Giang, tỉnh Tứ Xuyên bên Tàu. Ở dưới chân núi có vực sâu. Tương truyền con cá nào nhảy qua khỏi thì sẽ được hóa rồng.

An Giang phong cảnh


Lênh đênh bèo nước biết là đâu,

Đậu bến An Giang thấy những rầu.

Bảy núi mây liền chim nhíp cánh,

Ba dòng nước chảy cá vênh râu.^[1]

Có rau nội quạnh dân xanh mặt,

Không trái bần khô khỉ bạc đầu.

Xem hết cảnh tình rồi nghĩ ngợi,^[2]

Thú vui chỉn^[3] có một thuyền câu.



Phan Văn Trị

---

1. Có bản ghi là vinh râu
2. Sách cũ ghi là nghĩ nghị.
3. Cá bản ghi là chỉ

Thất tỉnh Vĩnh Long


Tò te kèn thổi tiếng năm ba,

Nghe lọt vào tai, dạ xót xa.

Uốn khúc sông rồng^[1] mù mịt khói,

Vắng hoe thành phụng^[2] ủ sầu hoa.

Tan nhà cám nỗi câu ly hận,

Cắt đất thương thay cuộc giảng hoà.

Gió bụi đòi cơn xiêu ngã cỏ,

Ngậm cười hết nói nỗi quan ta.



Phan Văn Trị

---

Tác giả làm ra bài thơ này sau khi tỉnh Vĩnh Long bị quân Pháp đánh chiếm lần thứ nhất (1862).
1. Trên sông Mỹ Tho có một cù lao tên là cù lao Rồng.
2. Thành Phụng tức thành Sài Gòn thuộc Gia Định thời Nguyễn.

Họa bài Tôn phu nhân quy Thục


Cài trâm sửa trấp^[1] vẹn câu tòng,

Mặt giã trời chiều biệt cõi Đông.

Ngút toả trời Ngô in sắc trắng,^[2]

Duyên về đất Thục^[3] được màu hồng.

Hai vai tơ tóc bền trời đất,

Một gánh cang thường nặng núi sông.

Anh hỡi Tôn Quyền anh có biết?

Trai ngay thờ chúa gái thờ chồng



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Trấp là cái hộp vuông, nhỏ, có ngăn, dùng để đựng các vật dụng thông thường.
2. Có bản ghi là :"Tơ tỏa đồi Ngô in sắc trắng" hay "Khói tỏa trời Ngô chen thức bạc"
3.Về đất Thục tức về với Lưu Bị, vua nước Thục Hán thời Tam Quốc.

Họa bài Từ Thứ quy Tào


Quá bị trên đầu nhát búa voi,

Kinh luân đâu nữa để khoe mòi.

Xăn văn ruổi Nguỵ mây ùn đám,

Dáo dác xa Lưu gió thổi còi.

Đất Hứa^[1] nhớ thân^[2] sa giọi tủi

Thành Tương^[3] mến chúa nhẹ tay roi.

Về Tào miệng ngậm như bình kín,

Trân trọng lời vàng đáng mấy thoi?



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Đất Hứa Xương nơi Tào Tháo đóng đô.
2. Nhớ mẹ.
3. Thành Tương Dương nơi Lưu Bị đóng quân lúc chia tay Từ Thứ.

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường

Vân Nhi: Tam sao thất bổn! Hiện tại trên internet các bài họa của Phan Văn Trị với Tôn Thọ Tường có nhiều bản khác nhau, không biết bản nào là gần giống với nguyên bản cả. VN sẽ dựa theo cuốn Phan Văn Trị của tác giả Nhất Tâm in năm 1956 do nhà Tân Việt xuất bản đưa lên.

I


Hơn thua chưa biết đó cùng đây,

Chẳng đã, nên ta phải^[1] thế này

Bến Nghé quản bao cơn lửa cháy,

Cồn Rồng dầu mặc muỗi^[2] tro bay.

Nuôi muông giết thỏ còn chờ thủơ,

Bủa lưới săn nai cũng có ngày.

Đừng mượn hơi hùm rung nhát khỉ,

Lòng ta gang^[3] đá há lung lay!



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Có bản ghi là mới.
2. Có bản ghi là bụi.
3. Có bản ghi là sắt

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


II


Lung lay lòng sắt đã mang nhơ,

Chẳng xét phận mình khéo nói vơ!

Người trí mảng lo danh chẳng chói,

Đứa ngu luống đợi^[1] tuổi không chờ.

Bài hòa đã sẵn in^[2] tay thợ,

Việc đánh nên^[3] thua giống cuộc cờ.

Chưa trả thù nhà đền nợ nước,

Dám đâu mặt lấp lại tai ngơ!



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Có bản ghi là mới sợ.
2. Có bản ghi là trong.
3. Có bản ghi là chưa

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


III


Tai ngơ sao đặng^[1] lúc tan tành

Luống biết trách người chẳng trách mình.

Đến thế còn khoe danh đạo nghĩa!

Như vầy cũng gọi cửa trâm anh.

Khe sâu vụng tính dung thoàn^[2] nhỏ,

Chuông nặng to gan buộc chỉ mành.

Thân có, ắt danh âu phải có,

Khuyên người ái trọng^[3] cái thân danh.



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Có bản ghi là được.
2. Do chữ thuyền chuyển ra.
3. Yêu chuộng

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


IV


Thân danh chẳng kể, thiệt thằng hoang!

Đốt sáp nên tro lụy chẳng càng.

Hai cửa trâm anh xô sấp ngửa,

Một nhà danh giáo xáo tan hoang.

Con buôn khấp khởi chưa từng ngọc,

Người khó xăng văng^[1] mới thấy vàng.

Thương kẻ đồng văn^[2] nên phải nhắc,

Dễ ta đâu dám tiếng khoe khoang.



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Xăng văng: sốt ruột trông đợi một điều gì đó đến nỗi đứng ngồi không yên.
2. Đồng văn: hợp một lối chữ, bạn đèn sách.

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


V


Khoe khoang việc phải mới rằng khôn.

Kẻ vạy người ngay há một phồn.

Hồng dẫu hư lông đâu sợ sẻ,

Hùm như thất thế cũng thua chồn.

Ngươi Nhan^[1] dễ sợ^[2] dao kề lưỡi,

Họ Khuất^[3] nào lo nước đến trôn.

Thấy máy^[4] gặp thời ta sẽ động,

Muốn nên việc lớn chớ bôn chôn^[5].



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Người Nhan đây là Nhan Cảo Khanh, làm thái thú quận Trường Sơn đời Đường. Vì không chịu khất phục An Lộc Sơn nên bị cắt lưỡi rồi chết.
2. Có bản ghi là: sá ngại.
3. Chỉ đại phu nước Sở là Khuất Nguyên.
4. Thấy máy hay tháy máy, do chữ "kiến cơ" dịch ra, có nghĩa thấy được manh mối trước khi sự việc xảy ra.
5. Bôn chôn có nghĩa nôn nóng.

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


VI


Bôn chôn cũng bởi bận vì nhà,

Dám trách người xưa chẳng^[1] tính xa?

Hăm hở hãy đang hăng sức trẻ,

Chìu lòn e cũng mỏn hơi già.

Mồi thơm cá quỷ^[2] câu không nhạy,

Cung yếu chim cao bắn chẳng sa.

Đáy giếng trông trời trương^[3] mắt ếch,

Làm người như vậy cũng rằng là.



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Có bản ghi là: chửa.
2. Có bản ghi là: quỷ.
3. Có bản ghi là: giương.

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


VII


Rằng là người trí cũng xa lo,

Nhuần nhã kinh luân^[1] mới phải trò.

Ngay vạy nảy ra cho biết mực,

Thấp cao cho thấy há rằng đo.

Xe Châu^[2] nào đợi kinh năm bộ,

Níp Tống^[3] vừa đầy sách nửa pho.

Chuốc miệng khen ngươi nên cắc cớ.

Đạo trời ghét vạy há soi cho!



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Kinh luân: Rẽ tơ và bện chỉ. Sửa sang các việc.
2. Xe Châu: là xe của Châu Văn Vương đi rước Khương Tử Nha về làm tướng quốc.
3. Níp Tống: chỉ pho sách của Triệu Phổ đời Tống. Sách ấy, nửa pho giúp Triệu Khuông Dẫn lấy được nước, nửa pho giúp Triệu Khuông Nghĩa dựng nên nghiệp thái bình.

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


VIII


Soi cho cũng biết ý^[1] là người.

Chẳng tiếc thân danh, luống sợ cười;

Ba cõi may dầu in lại cũ,

Đôi tròng trông đã thấy không ngươi.

Ngọc lành nhiều vít coi nào lịch,^[2]

Thợ vụng ít màu nhuộm chẳng tươi.

Đứa dại trót đời, già cũng dại,

Lựa là tuổi mới một đôi mươi.



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Có bản ghi là: ấy.
2. Câu này có bản ghi là: Ngọc lành nhiều vết coi sao lịch.

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


IX


Một đôi mươi uổng tính xăng văng,

Đất lở ai mà dễ dám ngăn?

Nong nả^[1] dốc vun nền đạo nghĩa

Xốn xang nào tưởng việc làm ăn.

Thương người vì nước khôn ngồi vững,^[2]

Trách kẻ cầm cân kéo chẳng bằng.

Gió xẵng^[3] mới hay săng^[4] cỏ cứng,

Dõi theo người trước giữ năm hằng.



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
11. Nong nả: hết lòng, hết sức.
2. Có bản ghi là: ngồi không vững.
3. Gió xẵng: gió mạnh.
4. Có bản ghi là: cây

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Họa thơ Giang san ba tỉnh của Tôn Thọ Tường


X


Năm hằng vốn thật thảo cùng ngay,

Cuộc ấy ai xui khéo bận thầy.

Gặp lúc chẳng may nên ngọng^[1] miệng,

Chờ khi thấy máy sẽ ra tay.

Nổi chìm mặt thế tình dày mỏng,

Cao thấp dầu ta sức nhảy bay.

Một trận gió đưa xiêu ngã cỏ,

Hơn thua chưa quyết đó cùng đây.^[2]



Phan Văn Trị

---

Xem bài của Tôn Thọ Tường
1. Có bản ghi là: ngậm.
2. Câu cuối của bài này là câu bắt đầu của bài I

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

I

Thời cuộc đưa đẩy, xem ra chỉ thấy nhiều bất lợi cho nước nhà, Phan thêm cảm hoài ...


Cõi Nam chung hưởng hội thanh bình

Trời đất gây nên cuộc chiến tranh.

Xe ngựa nhộn nhàng xe ngựa khách,

Nước non vun vén nước non mình.

Những trang dụng thế^[1] đành ngơ mặt,

Mấy kẻ trung quân^[2] nỡ phụ tình.

Bao thuở đem về cơ nhất thống,^[3]

Ngàn thu bia tạc đấng trung trinh.



Phan Văn Trị

---

1. Dùng được trong đời.
2. Trung với vua.
3. Gom về một mối

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

II

Mong mỏi, ao ước Phan luôn luôn nao lòng.


Trung trinh dốc trọn đạo tôi dân,

Nạn khổ xưa nay biết mấy lần.

Ở Hớn đành lòng phò lợn Hớn

Oán Tần ra sức đuổi hươu Tần.^[1]

Nhìn Nam chạnh tủi nhành hoa ủ,

Ngó Bắc ngùi thương đám bạch vân.^[2]

Cái nợ tang bồng than thở phận

Đành đem dập dã giữa phong trần.^[3]



Phan Văn Trị

---

1. Triệu Cao đời Tần lộng quyền, một hôm đi săn trỏ con hươu mà bảo con ngựa, cố ý xem ai có phản đối mình chăng. Có nhiều người hùa theo.
2. Mây trắng. Lấy điển Địch Nhân Kiệt đi xa nhớ nhà nhìn mây trắng trên đỉnh núi Thái Hằng than: "Nhà cha mẹ ta ở dưới đám mây kia". Ý nói lòng nhớ quê hương.
3. Gió bụi

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

III

Lăn lóc phong trần để trả cho rồi nợ, Phan vẫn phải than dài từng lúc.


Phong trần lắm lúc luống sầu riêng,

Biết mượn tay ai gỡ mối phiền.

Áo mũ ba đời ơn rất trọng

Binh qua^[1] một cuộc nghĩa chưa tuyền^[2]

Trớ trêu con tạo lòng đa xảo^[3]

Tráo trở anh hùng buổi thiếu niên.

Phấp phới bụi hồng đà trải dấu

Tấm tình chìu uốn thú hàn huyên.



Phan Văn Trị

---

1. Binh qua: gươm, giáo, việc dùng binh.
2. Do chữ toàn đọc trại ra cho hợp vần.
3. Khéo bày điều

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

IV


Hàn huyên nghĩ phận luống bâng khuâng

Tình cảnh xem qua lệ ngập ngừng.

Roi vọt dứt lòng chưa phải vận

Dây oan rối mối hãy lo chừng.

Nỡ nghe tiếng loạn đem tai rửa,

Đành thấy thằng gian để mắt trừng.

Mấy mặt anh hùng sao nếp dấu

Vạc nghiêng há dám một tay nâng?



Phan Văn Trị

---

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

V


Tay nâng há dám một mình đây.

Kẻ Bắc người Nam bấn dạ này.

Thế sự băng xăng cờ túng nước

Nhân tình tráo chác gió rung cây.

Giao hòa bởi sóng mưu mô cạn,

Cắt đứt nên kiên trí lực dày.

Ướm hỏi những người trên cõi Việt,

Tầm lòng thiết thạch há như vầy?



Phan Văn Trị

---

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

VI


Như vầy trung nghĩa bấy lâu nay

Dầu những người xưa cũng sánh tày.

Trướng vải lai rai cơn gió thổi,

Cảnh thu hiu hắt hột mưa bay.

Sông sâu sóng ngã thuyền câu dập

Đồng rộng hùm sa lũ chó vây.

Kìa nước, nọ non, cờ cuộc thế

Đầy vơi tròn khuyết có sai rầy.



Phan Văn Trị

---

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

VII


Sai rầy cũng bởi cuộc phân băng[1]

Quỷ dự nhân vì lúc ái tăng.

Gió bụi trăm chiều quen mặt cũ.

Đá bia một tiết giữ lòng hằng.

Hòn Nghê gọi chút tình mây nước,

Bến Nghé buồn riêng phận cỏ săng.

Cung kiếm cầm thi cam hổ phận,

Sao cho tỏ rạng bậc tài năng.



Phan Văn Trị

---

1. Phân chia tanh bành

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

VIII


Tài năng chi đó khéo trêu ngươi

Cái phận nam nhi luống nực cười.

Ngược đậu xuôi đi hềm thế nước,

Sâu dầm cạn vén thuận tình đời.

Quan san dặm thẳng đường liền bước,

Tùng cúc vườn xưa cảnh nhớ người.

Tạo hóa một bầu xoay khí vận

Đông qua Xuân lại trở màu tươi.



Phan Văn Trị

---

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

IX


Màu tươi sắc tốt dám se sua,

Giàu cũng không khoe, khó chẳng dua.

Mấy kỷ tuyết sương bền chí trẻ,

Chín từng mưa móc gội ơn vua.

Thủy lưu xa ruổi ngoài ngàn dặm

Tòng bá cao xây giữa bốn mùa.

Lời sáng nết cao tùy thuở biến

Mặc người lưỡi múa lại môi khua.



Phan Văn Trị

---

--- 10 bài thơ liên hoàn ---

Cảm Hoài

X


Môi khua khéo học dạng cầu vinh

Tiêu trưởng^[1] cơ trời dễ dám khinh.

Ấn hổ^[2] xa ban miền Bắc khuyết,^[3]

Cờ chiêu an^[4] dẹp mé Nam minh.^[5]

Trăm năm bởi gặp khi nguy biến,

Bốn biển chưa gây cuộc diễm tình.

Nhà nước một mai xoay vận thế,

Cõi Nam chung hưởng hội thăng bình.^[6]



Phan Văn Trị

---

1. Hao mòn và lớn lên.
2. Ấn vua ban cho người làm tướng.
3. Cửa phía Bắc, cửa của nhà vua.
4. Kêu gọi dân chúng an ninh.
5. Biển Nam.
6. Câu cuối bài thơ này là câu đầu tiên của bài thứ I

Họa bài Thú câu của Bùi Hữu Nghĩa

VN: Trong phần thư mục có ghi Tác phẩm tồn nghi (TPTN) là vì bài thơ Thú Câu vẫn chưa xác định có đúng tác giả là Bùi Hữu Nghĩa hay không. Trong Quốc âm thi hợp tuyển của Lê Quang Chiểu thì ghi: "Không rõ tác giả". Bài Thú câu có 3 bài, cụ Phan Văn Trị họa nguyên vận bài thứ ba và làm thêm một bài nữa.


Bài họa:

Người hỡi Nghiêm Lăng^[1] có biết chăng?
Lòng ta ý gã đố ai bằng?
Nửa cần thú vị trời trời nước
Một sợi phong lưu gió gió trăng.
Thao lược đã đành ngàn dặm bủa
Giang san tóm rốc một tay phăng.
Xưa nay cũng một dòng sông Vị,
Mơ tưởng xe Châu biến nói rằng.


Bài làm thêm:

Lỗi phải thây ai chẳng lụy cầu
Sao bằng thong thả một cần câu
Dòng ngân thả lưới dầu trưa sớm,
Đáy bích^[2] giềng tơ mặc tóm thâu.
Dựa bãi Nghiêm Lăng chờ bĩ thái^[3],
Neo gành Lã Vọng^[4] nhắp công hầu.
Giang san thế để mình là thợ,
Sanh sát quyền ta thế biết đâu.



Phan Văn Trị

---

Xem bài Thú câu ở trang Bùi Hữu Nghĩa

1. Nghiêm Lăng là một cao sĩ đời nhà Hán (Trung Quốc). Sau khi diệt được Vương Mãng, vua Quang Võ nhiều lần cho người đến rước ông về giúp, nhưng mãi về sau ông mới nhận lời.
2. Đáy sông màu biếc trong veo.
3. Bỉ thái: rủi và may, chỉ sự biến động của thời cuộc.
4. Lã Vọng tức Khương Tử Nha, từng đi câu cá ở sông Vị. Sau giúp Chu Võ Vương đánh tan vua Trụ.

Than Thời sự

VN: Than Thời sự có 2 bài. Trong quyển Thi pháp của tác giả Diên Hương thì ghi là của Cử Trị và chỉ có một bài đầu. Theo Quốc âm thi hợp tuyển của Lê Quang Chiểu có 2 bài thì ghi: "Không rõ tác giả". Vì thế 2 bài thơ sau sẽ xếp vào dạng Tác phẩm tồn nghi (TPTN).


Bài I:

Mối tơ ai gỡ lúc này xong
Một giải trời Nam biết mấy trùng.
Kẻ ứa gan trung trương mắt ngó,
Người liều dạ sắt múa tay không.
Thảnh bầy trung nghĩa theo tro bụi,
Hoài của giang san trút biển sông.
Ơn nước nợ nhà đành có thuở,
Biết bao giờ đợi biết bao trông.


Bài 2:

Chiều chiều lại nhớ đến chiều chiều
Thầm cám giang san biết bấy nhiêu.
Dấu cũ gò bằng nền Hạ Võ,
Phép xưa trái trấp luật Đường Nghiêu.
Hứa Do tức bụng làm thằng mục
Sào Phủ nghiến răng giả chú tiều.
Thế vậy dặn mình đừng có vậy,
Cờ mao chống chỏi chớ lo xiêu.


Phan Văn Trị

---