Dương Bá Trạc

Vài nét về tác giả:

Chí sĩ Dương Bá Trạc, hiệu Tuyết Huy, quê ở làng Phú Thị, phủ Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên, nay là huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên.

Ông là anh ruột của Dương Quảng Hàm, Dương Tụ Quán là hai nhà giáo tiến bộ thời cận đại. Năm Canh Tý (1900), ông đỗ cử nhân lúc 16 tuổi, nhưng không ra làm quan, suốt đời lo việc nước, gặp nhiều gian khổ mà vẫn không nản chí.

Năm Giáp Thìn (1904), ông cùng Phan Châu Trinh vào mật khu Yên Thế bàn việc nước với Hoàng Hoa Thám. Sau đó, ông cùng các đồng chí đảm nhận việc giảng dạy ở trường Đông Kinh nghĩa thục tại Hà Nội.

Năm Mậu Thân (1908), ông bị Pháp bắt và kết án 15 năm biệt xứ đày đi Côn Đảo.

Được mấy năm, chúng đưa ông về an trí tại Long Xuyên, đến năm 1917 mới trả tự do.

Trước kia, ông cùng Lương Trúc Đàm tổ chức diễn thuyết ở đền Ngọc Sơn tại Hà Nội hô hào bỏ lối học khoa cử, noi gương Nhật Bản duy tân tự cường. Khi tham gia phong trào Duy Tân, ông cùng Phạm Tư Trực, Lương Trúc Đàm, Lê Đại, Võ Hoành... có chân trong ban soạn sách giáo khoa. Toàn quyền Albert Sarraut nhiều lần mua chuộc, bổ ông làm Tri huyện, nhưng ông vẫn khảng khái từ chối.
Khi quân đội Nhật vào Đông Dương, ngày 29-10-1943, ông bị chúng đưa sang Singapore. Đến năm 1944, ông bị bệnh ung thư và mất tại đó (ngày 26 tháng 10 năm Giáp Thân tức 11 tháng 12 năm 1944). Sau đó, thi hài ông được hỏa táng để đem về nước.

Ngày 17 tháng 3 năm 1945, trong lễ truy điệu các liệt sĩ tại Nhà hát lớn Hà Nội, ở bài điếu văn, người ta liệt tên Dương Bá Trạc cùng với tên hai nhà chí sĩ Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh. Ngày hôm sau, lúc năm giờ chiều, Hội Phật giáo Bắc Kỳ làm lễ truy điệu ông tại chùa Quán Sứ. Cùng ngày ấy, tại Sài Gòn, rất đông các nhân sĩ, trí thức và đồng bào cũng làm lễ truy điệu ông tại vườn ông Thượng (nay là Công viên Tao Đàn).

Tác phẩm:

Văn xuôi:
Hai tác phẩm mang tính chất giảng học:
- Chữ Nho học lấy
- Gia lễ giản yếu
Hai tập văn:
- Tiếng gọi đàn (Nghiêm Hàm, Hà Nội, 1925)
- Bức thư ngỏ cùng quan Tổng trưởng thuộc địa
Thơ:
- Trai lành gái tốt (Nghiêm Hàm ấn thư quán xuất bản, Hà Nội, 1924)
- Nét mực tình (Đông Tây xuất bản, Hà Nội, 1937)
Các thể loại khác:
Đăng tải nhiều kỳ trên các báo, theo các chủ đề:
- Việt sử khảo
- Việt sử luận
- Khảo cứu về sự thi ở nước ta
- Bàn về vấn đề học chữ Hán
Ngoài ra, ông còn viết những bài xã thuyết (có tính cách luân lý, xã hội hay liên quan đến kinh tế, chính trị đương thời), nhiều câu đối, dịch Hán văn và viết ký truyện.

---

Cổ Loa Thành


Thành Loa trăm thước chẳng là bền
Móng Rùa ba tấc chẳng là thiêng
Nước nhà đấy mất tại người cả
Thành trì không hiểm thần không quyền

Gió mưa gây dựng công khó nhọc
Nam gồm Văn Lang, Bắc Ba Thục
Dư đồ muôn dặm mở mang tới
Một tấm sơn hà, một tấm vóc

Sẵn sàng cơ nghiệp không biết giữ
Chiến đã không xong hòa cùng ngộ
Biên phòng chểnh mảng , thù hận quên
Quanh quẩn một lầm hai tại lỡ

Thân gia đâu mới kẻ thù gia
Chồng nào thương vợ, con lìa cha
Giặc ngồi sau lưng nói chi nữa,
Nước ôi, nhà ôi, biển đại Nha!



Dương Bá Trạc
(Nguồn: http://phiem-dam.com)

---

Khóc Lương Ngọc Quyến


Đoạn tuyệt gia đình với núi sông,

Phất cờ Đông học trẩy tiên phong;

Lục quân Nhật bản tinh thảo luyệ,n

Chiến địa Trung Hoa thỏa vẫy vùng.

Bắc hải vẫn ghi lời thoại biệt,

Long Xuyên bao xiết chuyện trùng phùng;

Thái Nguyên độc lập năm ngày trọn,

Cho biết tay đây cọp sổ lồng.



Dương Bá Trạc

---

Nên đi xa mà học


Nam nhi mắc nợ tang bồng,
Dọc ngang trời rộng, vẫy vùng bể khơi.
Đưa nhau lên chốn vũ đài,
Văn minh tấn bộ, cùng người chen đua.

Ai đi khắp mặt địa cầu,
Phi Châu ai kiếm? Mỹ Châu ai tìm?
Nguyệt cầu còn kẻ muốn lên,
Mở miền Nam Cực, thăm miền Bắc Dương.
Quản bao nguy hiểm gian nan,
Chí bền vững chí, gan càng chắc gan.

Quanh quanh trong xóm trong làng,
Ếch ngồi đáy giếng, thấy đường đi đâu...
Mịt mù biển thánh rừng nho,
Ngọc tìm trong núi, châu mò đáy sông.
Xin ai đèn sách ra công,
Nợ công danh trả cho xong mới là.



Dương Bá Trạc
(Nguồn: đang kiểm tra)

---

Qua sông Bạch Đằng


Một dòng ra bể nước mênh mông.

Sông Bạch Đằng đây có phải không?

Đánh Hán năm nao thuyền giáp trận,

Bình Hồ nơi đó đã ghi công.

Sóng dồn lớp lớp làn tên bắn,

Gió thổi ào ào tiếng trống rung.

Ngô chúa Trần vương đâu vắng hết,

Ngùi ngùi hiu quạnh cả non sông.



Dương Bá Trạc

---

Thư gởi Mẹ ^[1]


Nay mai con sắp xuống hầu cha,

Vĩnh biệt nào hay lúc vắng nhà.

Sau Vụ một vùng trời Bắc sáng,

Chim Hồng muôn dặm bể Nam xa.

Ngọt ngon hôm sớm bao đành tủi,

Thăm viếng ra vào những xót xa.

Muôn tội nay con đành bất hiếu!

Chỉ e ai tỉnh não lòng già.

(Theo Phan Văn Hàm)



Dương Bá Trạc

---

1. VXTĐ: Bài thơ này không rõ tựa, được biết tác giả viết gởi Mẹ trước khi qua đời. Ai biết chỉ giùm!

Vào hè ^[1]


Ai xui con cuốc gọi vào hè?

Cái nóng nung người nóng nóng ghê.

Ngõ trước vườn sau um những cỏ,

Hồng rơi thắm rụng ngán cho huê.

Trên cành gọi bạn chim xao xác,

Trong tối đua bay đóm lập lòe.

May được nồm nam cơn gió thổi,

Đàn ta ta gảy khúc nam nghe.



Dương Bá Trạc

---

1. Bài này được in trong sách Quốc văn giáo khoa thư lớp sơ đẳng (tương đương lớp 3 bậc tiểu học ngày nay) do Nha Học chánh Đông Dương xuất bản năm 1927, có dẫn bài “Vào hè” nhưng chỉ ghi là “thơ cổ” chứ không nêu tác giả vì thế nhiều người nhầm là của Nguyễn Khuyến.

Vịnh Hai Bà Trưng


Nước nhà gặp cơn bĩ
Trách nhiệm gái trai chung
Quyết lo đền nợ nước
Há những vị thù chồng
Tham tàn căm tướng chệch
Tai mắt tủi nòi Hồng
Em ơi đứng cùng chị
Thù riêng mà nghĩa công
Xin đem phận bồ liễu
Đành liều với non sông
Một trận đuổi Tô Định
Quân Tàu đuôi chạy cong
Lĩnh Nam bảy mươi quận
Mặc sức mà vẫy vùng
Mê Linh dựng nghiệp đế
Độc lập nêu cờ hồng
Bốn năm nước tự chủ
Nhi nữ cũng anh hùng



Dương Bá Trạc
(Nguồn: Việt Thi/ NXB Tân Việt, 1949.)

---