Phạm Ngũ Lão

“(Phạm) Ngũ Lão xuất thân là lính nhưng khảng khái và có chí lớn, rất chăm đọc sách và thường thích ngâm thơ. Với việc võ, thoạt trông thì ngỡ như ông không để ý gì nhưng chỉ huy quân thì kỉ luật rất chặt chẽ. Ông đãi tướng sĩ như người nhà, đồng cam cộng khổ với sĩ tốt. Quân do Phạm Ngũ Lão quản lĩnh, trên dưới thương yêu nhau như cha con một nhà, bởi thế, đánh đâu là thắng đó.

Tất cả chiến lợi phẩm thu được ông đều bỏ vào kho chung của quân, chẳng chút bận tâm với tiền của. Ông quả thật là bậc danh tướng của thời bấy giờ. Khi mất, ông thọ 66 tuổi (tính theo tuổi ta - NKT). Nhà vua rất lấy làm thương tiếc, nghỉ thiết triều năm ngày. Dân làng ông lập đền thờ ông ngay nơi nền nhà cũ của ông”


Phạm Ngũ Lão chào đời năm Ất Mão (1255) tại xã Phù Ủng, huyện Đường Hào (nay thuộc tỉnh Hải Hưng) trong một gia đình nông dân nghèo. Ông lớn lên đúng vào lúc nhân dân cả nước đang bừng bừng khí thế chuẩn bị cho cuộc chiến đấu chống quân Mông - Nguyên xâm lược lần thứ hai. Bấy giờ, trai tráng khắp nơi nô nức nhập ngũ, nhưng, sự kiện ông trở thành người lính cũng có phần khác thường. Trong sách Tang thương ngẫu lục, Phạm Đình Hổ và Nguyễn Án có đoạn viết về ông như sau:

“Ông mặt mũi khôi ngô, tài kiêm văn võ. Nhà ông ở sát đường cái nên thường ngày ông vẫn ra ngồi xếp bằng ở đó để vót nan, đan lát. Một hôm, ông đang ngồi bên đường như thế thì Hưng Đạo Vương từ Vạn Kiếp về kinh đô đã đi ngang qua. Lính đi trước thấy ông thì quát đuổi, nhưng ông vẫn ngồi im không đứng dậy. Quân lính lấy mũi giáo dí vào đùi, ông vẫn cứ ngồi điềm nhiên. Lúc xe của Hưng Đạo Vương đến, ngài lấy làm lạ, hỏi thì ông thưa rằng:

- Tôi đang mải nghĩ việc nên không để ý.

Hưng Đạo Vương nghe thế, càng lấy làm lạ hơn, hỏi qua sức học thì thấy ông làu thông Kinh, Truyện và Binh thư, ứng đáp rất trôi chảy. Ngài sai lấy thuốc xức vào chỗ ông bị đâm, rồi cho lên ngồi ở xe sau và đem về kinh.

Về kinh đô, Hưng Đạo Vương tiến cử ông lên triều đình, xin cho ông cai quản quân Cấm Vệ. Vệ sĩ thấy thế thì không phục bèn tâu xin được cùng ông thử sức. Ông bằng lòng, nhưng trước khi vào đấu sức, ông xin về quê ba tháng. Về quê, ngày nào ông cũng ra cái gò lớn ngoài đồng, đứng cách một tầm mà nhảy lên, nhảy mãi cho đến khi cái gò bị sạt mất một nửa. Hết hạn, ông trở về cấm thành, cùng bọn vệ sĩ so tài. Thấy ỏng tiến thoái như bay, tay đấm chân đá vùn vụt, xem ra sức có thể địch nổi ngàn người, ai cũng phải phục tài”.

Trong cuộc chiến tranh chống quân Mông-Nguyên xâm lược lần thứ hai, do lập được nhiều chiến công, Phạm Ngũ Lão được phong làm Hạ Phẩm Phụng Ngự. Cùng với những nhân vật khác như: Trần Thì Kiến, Trương Hán Siêu, Phạm Lãm, Trịnh Dũ, Ngô Sĩ Thường, Nguyễn Thế Trực... Phạm Ngũ Lão là môn khách thân tín của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Ông được Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đặc biệt thương yêu, gả con gái nuôi là Nguyên Công Chúa cho.

Sau cuộc chiến tranh lần thứ ba (1288), đường danh vọng của Phạm Ngũ Lão ngày một rộng mở. Ông liên tục được thăng quan tiến chức.

...

Sử cũ hết lời ca ngợi Phạm Ngũ Lão, nhưng hành trạng của Phạm Ngũ Lão trong sử cũ lại không dễ nhận như đối với các vị danh tướng khác. Đó cũng là điều dễ hiểu, bởi vì sử cũ trước hết và chủ yếu vẫn là sử của đế vương, của hoàng tộc. Vả chăng, Phạm Ngũ Lão luôn luôn là tướng dưới trướng của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, hoạt động dưới sự chỉ huy trực tiếp của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, cho nên, hình ảnh của ông chỉ có thể ẩn hiện phía sau hình ảnh của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn mà thôi.

Tác phẩm:

Mặc dù chuyên lo việc quân, song Phạm Ngũ Lão vẫn “thích đọc sách, ngâm thơ” (Đại Việt sử ký toàn thư, quyển 4, tờ 38a). Thơ văn ông hiện chỉ còn lại hai bài thơ chữ Hán:

• Thuật hoài
  
• Vãn thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại vương (Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng bài này là của Bùi Tông Hoan)

Trích Danh tướng Việt Nam tập 1, Nguyễn Khắc Thuần, NXB Giáo Dục.

---

Thuật hoài

Bản chữ Hán 述懷 橫槊江山恰幾秋， 三軍貔虎氣吞牛。 男兒未了功名債， 羞聽人間說武侯。

Phiên âm Hán Việt Thuật hoài Hoành sóc giang sơn cáp kỷ thu, Tam quân tỳ hổ khí thôn Ngưu.[1] Nam nhi vị liễu công danh trái, Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu.[2]

Dịch nghĩa

Tỏ lòng

Cắp ngang ngọn giáo gìn giữ non sông đã mấy thu,
Ba quân như gấu hổ, át cả sao Ngưu.
Thân nam nhi nếu chưa trả xong nợ công danh,
Ắt thẹn thùng khi nghe người đời kể chuyện Vũ hầu.

Các bản dịch thơ

Tỏ lòng

Múa giáo non sông trải mấy thu,
Ba quân hùng khí át sao Ngưu.
Công danh nam tử còn vương nợ,
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu.


Bản dịch: Trần Trọng Kim

---

1. Có bản giải nghĩa "khí thôn Ngưu" là át sao Ngưu, có bản giải nghĩa là nuốt trôi trâu
2. Tức Khổng Minh Gia Cát Lượng, do có công lớn với nhà Thục nên được phong tước Vũ Lượng hầu

Vãn thượng tướng quốc công Hưng Đạo đại vương

Bản chữ Hán 輓上將國公興道大王 長樂鐘聲遞一槌， 秋風蕭颯不勝悲。 九重明鑑今亡矣， 萬里長城孰壞之。 雨暗長江空淚血， 雲低複道銷愁眉。 仰觀奎藻詞非溢， 魚水情深見詠詩。

Phiên âm Hán Việt Vãn thượng tướng quốc công Hưng Đạo đại vương Trường Lạc chung thanh đệ nhất chùy, Thu phong tiêu táp bất thắng bi. Cửu trùng minh giám kim vong hĩ, Vạn lý trường thành thục hoại chi. Vũ ám trường giang không lệ huyết, Vân đê phức đạo tiêu sầu my. Ngưỡng quan khuê tảo từ phi dật, Ngư thuỷ tình thâm kiến vịnh thi.

Dịch nghĩa

Viếng Thượng Tướng Quốc Công
Hưng Ðạo Ðại Vương

Tiếng chuông cung Trường Lạc một hồi vang lên,
Gió thu hiu hắt, đau thương khôn xiết.
Tấm gương sáng của cửu trùng nay đã mất rồi,
Bức trường thành vạn dặm ai làm cho sụp đổ?
Mưa phủ kín sông dài, luống tuôn lệ máu,
Mây sa xuống đường sạn đạo nhíu hàng my sầu.
Ngước xem văn chương lời lời cô đúc,
Tình sâu cá nước đã hiện ra ở lời thơ vịnh.

Các bản dịch thơ

Viếng Thượng Tướng Quốc Công
Hưng Ðạo Ðại Vương

Tiếng chuông Trường Lạc một hồi buông,
Hiu hắt hơi thu xiết nỗi buồn.
Muôn dặm thành dài ai nỡ phá?
Chín trùng gương sáng phút mờ luôn.
Mây trùm phức đạo mi sầu nhíu,
Mưa ngập trường giang lệ máu tuôn.
Khuê tảo ngửa trông lời mực thước,
Tình sâu cá nước tứ thơ còn.


Bản dịch: Đỗ Văn Hỷ


Cung Trường lạc đổ hồi chuông,
Gió thu, khôn xiết bi thương ngậm ngùi ...
Trường thành ngăn giặc đổ rồi!
Ôi! Còn đâu tấm gương soi cửu trùng!
Mịt mùng mây tỏa sầu giăng,
Mưa tuôn lệ máu ngập giòng sông trôi ...
Ngưỡng trông, tâm huyết lời lời
Tình sâu cá nước bồi hồi nghĩa xưa.


Bản dịch: Không rõ

---

VXTĐ: Những tác giả, tác phẩm của các nhà thơ xưa TQ truy tìm tương đối dễ. Còn các tác giả xưa Việt Nam thì khá khan hiếm, đã thế lại tam sao thất bổn cho nên không biết đâu mà lần. Hy vọng những ai có được tài liệu cũ, đáng tin cậy nên nhanh chóng scan lưu lại cho mọi người xem học hỏi, coi như giữ gìn tài sản của cha ông.
Bài thơ trên mạn phép lấy tư liệu lại từ các trang mạng quen thuộc xem như để tham khảo!