Phùng Quán

Phùng Quán, sinh tháng 1 năm 1932 (1930?), tại quê xã Thuỷ Dương, huyện Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên - Huế.

Năm 1945, ông tham gia Vệ quốc quân, là chiến sĩ trinh sát Trung đoàn 101 (tiền thân là Trung đoàn Trần Cao Vân). Sau đó ông tham gia Thiếu sinh quân Liên khu IV, đoàn Văn công Liên khu IV.

Đầu năm 1954, ông làm việc tại Cơ quan sinh hoạt Văn nghệ quân đội thuộc Tổng Cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam (tiền thân của Tạp chí Văn nghệ Quân đội).

Tác phẩm đầu tay Vượt Côn Đảo của ông được giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 1955. Về quá trình viết tác phẩm này, trong di cảo hồi ký "Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào" do Nhà xuất bản Văn Nghệ thành phố Hồ Chí Minh xuất bản năm 2007, ông kể nhiều chi tiết rất thú vị về sự ngẫu nhiên và tình cờ đưa ông từ một người lính trở thành một nhà văn và những oan khuất phải gánh chịu nhưng với giọng kể rất hóm hỉnh, không một chút trách móc hay thù hận. Không lâu sau đó, Phùng Quán tham gia phong trào Nhân Văn - Giai Phẩm bằng hai bài thơ "Lời mẹ dặn" và "Chống tham ô lãng phí" (1957). Khi phong trào này chấm dứt dưới tác động của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Phùng Quán bị kỷ luật, mất đi tư cách hội viên Hội Nhà văn Việt Nam và phải đi lao động cải tạo ở nhiều nơi.

Từ đó đến khi được nhìn nhận lại vào thời kỳ Đổi mới, Phùng Quán hầu như không có một tác phẩm nào được xuất bản, ông phải tìm cách xuất bản một số tác phẩm của mình dưới bút danh khác và câu cá ở Hồ Tây để kiếm sống. Vì thế, bạn bè văn nghệ thường gói gọn cuộc đời ông thời kỳ này bằng sáu chữ: "cá trộm, rượu chịu, văn chui".

Năm 1988, cuốn tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán được xuất bản và nhận Giải thưởng Văn học Thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam hai năm sau đó. Ngoài văn xuôi, Phùng Quán còn sáng tác thơ và có nhiều bài thơ nổi tiếng như: Hoa sen, Hôn, Đêm Nghi Tàm đọc Đỗ Phủ cho vợ nghe...

Ông mất ngày 22 tháng 1 năm 1995 tại Hà nội. Năm 2010, sau khi vợ ông là nhà giáo Vũ Thị Bội Trâm mất, thể theo nguyện vọng của ông lúc sinh thời, gia đình và bạn bè đã đưa hài cốt ông bà về án táng tại quê nhà: xã Thủy Dương, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế.

Năm 2007, Phùng Quán được nhà nước Việt Nam truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, do Chủ tịch nước ký quyết định tặng riêng cùng với Trần Dần, Lê Đạt, Hoàng Cầm

Tác phẩm:

• Vượt Côn Đảo, Tiểu thuyết, 1955 - Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật, 2007
  
• Tiếng hát trên địa ngục Côn Đảo, Thơ, 1955 - Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật, 2007
  
• Tuổi thơ dữ dội, Tiểu thuyết, Nxb Thuận Hóa, Huế, 1987 - Giải A văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam, 1988. Năm 1990 được đạo diễn Nguyễn Vinh Sơn dựng thành phim, Giải thưởng Bộ Quốc phòng 2000, Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2007
  
• Thơ Phùng Quán, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 1995
  
• Trăng hoàng cung, Tiểu thuyết thơ, Nxb Thanh Văn, USA 1993. Năm 2007, Nhà xuất bản Văn Nghệ thành phố Hồ Chí Minh tái bản Trăng hoàng cung & Phùng Quán viết Trăng hoàng cung (tiểu thuyết tình 13 chương của Phùng Quán & Hồi ức của nhà văn Hà Khánh Linh) kể về những câu chuyện xung quanh thi phẩm này.
  
• Phùng Quán, Thơ, Nxb Văn học, Hà Nội, 2003
  
• Ba phút sự thật, Ký, Nhà xuất bản Văn Nghệ thành phố Hồ Chí Minh, 2006, tái bản bổ sung 2009
  
• Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào?, Hồi ký, Nhà xuất bản Văn Nghệ thành phố Hồ Chí Minh, 2007.
  
• Phùng Quán còn đây, Di cảo của Phùng Quán và Hồi ức của bạn bè, Nhà xuất bản Văn Nghệ thành phố Hồ Chí Minh, 2007.

Bài thơ ru con gái của bà mẹ công nhân kiến trúc


Mẹ thương con gái mẹ ngoan
Mẹ xây nhà máy, mở đường khai sông

Có ai hỏi tuổi của con
Bấm tay mẹ tính công trường đã xây
Con sinh ở nhà máy xay
Dựng nhà máy điện con gần một năm
Con lên cơn sốt mọc răng
Vào lúc mẹ bận thi công máy chè
Về khu công nghiệp Việt Trì
Thì con chập chững bước đi bước đầu
Con chơi, con quấy, con đau
Mẹ quên ngày nào, đất nước đã ghi
Về con, mẹ muốn nhớ gì
Mẹ hỏi nhà máy, đường đi, cống cầu.

Con lên mười tám tuổi đầu
Con đẹp, con giàu gấp mấy mẹ cha
Con rằng nếu sống thiếu hoa
Vóc gấm, lụa là, không sống được đâu
Con nghe người mặc vải nâu
Con không tin được, cho câu nói đùa.

Mẹ thương con gái mẹ ngoan
Mẹ xây nhà máy, mở đường khai sông
Để dành gây vốn cho con
Đến tuổi lấy chồng, làm của hồi môn.



Phùng Quán

---

Bài thơ ru con trai của bà mẹ công nhân kiến trúc


Ru con, con ngủ cho ngoan
Mẹ ra công trường, mẹ đúc bê tông
Mẹ xây nhà máy chín tầng
Xây thành phố mới để phần cho con.

Con mẹ là con công nhân
Từ thuở lọt lòng, con phải cho quen
Ngủ yên giữa tiếng máy rền
Ba bề búa nện, bốn bên lửa hàn
Tiếng này thay mẹ ru con
Tiếng võng công trường đất nước đang đưa.

Con trai mẹ đã sướng chưa?
Ru con cả nước cầm đưa võng lành
Đưa qua, cỏ dại đồi xanh
Đưa về, đã thấy lán tranh dựng rồi
Đưa qua, nền đất đỏ tươi
Đưa về, đã thấy chân trời phủ che.

Ai che, không phải che mây
Tường cao nhà máy bốn bề mọc lên
Võng con đang ngủ võng tiên!
Cứ đưa một nhịp hiện thêm công trình
Ru con đến tuổi trưởng thành
Giao con làm chủ những thành phố hoa!

Con ơi kẻng báo đến giờ
Ngủ cho yên giấc, mẹ ra công trường.



Phùng Quán

---

Cảm tạ


Như một triệu phú hoang toàng
Tôi đã bốc rời thơ tôi
Ném vung vãi tiêu xài không tiếc
Vàng-nén-thơ tôi đem làm đá lát đường
Cho những bàn chân lao lực
Với một lòng tin ngu dài ngây thơ
Thơ mình tiêu trọn đời không hết!...

Nhưng rồi một hôm
Cách đây đã nhiều năm
Tôi choáng người lục túi
Túi rỗng không!
Vàng-nén-thơ tôi đã tiêu đến vụn cuối cùng...
Nhà triệu phú phá sản
Túi rỗng không một đồng
Vẫn có thể sống
Bằng cách ngửa tay xin bố thí
Nhưng làm sao tôi có thể
Sống không thơ?...

Thơ tôi biết xin ai
Ai cho?
Thơ với tôi là nước trên sa mạc
Đã từ nhiều năm nay
Tôi sống mà như chết
Cơn khát thơ thiêu đốt trái tim tôi
Tôi đã đi rao cùng thiên hạ:
- Ai - đổi - thơ - lấy - máu!
Không ai đổi
Vì máu tôi không cùng nhóm máu họ^[1]
Và thơ họ không cùng nhóm thơ tôi^[2]

Giữa thành phố quê hương
Bất ngờ tôi gặp em
Rất thật mà như là ảo giác
Một ốc đảo bóng chà là xanh mát
Giếng sa mạc đầy tràn...

Tôi uống thơ tôi từ đôi mắt em nhìn
Tôi vục môi uống không kịp thở
Cảm tạ em tôi đã hồi sinh!...

Trong khoảnh khắc tôi lại trở thành triệu phú
Vàng - thơ em cho lại đầy ắp hồn tôi
Em cho hào phóng
Như suối nguồn nơi phát tích
Em cho đầy tràn
Như cơm trong nồi đất Thạch Sanh!

Cảm tạ em
Tôi đã hồi sinh...



Phùng Quán

---

1. Nhóm máu O.
2. Nhóm thơ Một-mất-một-còn với thói-tham-nhũng-dối trá-đạo-đức giả.

Cây Cọ


Kể từ khi hạt gieo xuống đất
Cho đến lúc bứng được cây trồng
Phải mất đúng hai năm.

Kể từ khi rễ cây bén đất
Cho đến lúc chặt được ngọn lá đầu
Phải bẩy năm sau

Mỗi năm cây ra mười hai lá
Như mỗi năm có mười hai tuần trăng.

Người sốt ruột kêu:
- Hữu ích lâu quá!
Cây giản di trả lời:
- Vì tôi là Cọ!

Rồi cây sẽ chẳng nói gì thêm
Vững chãi khiêm nhường cây lớn lên
Cho đến lúc vượt muôn loài cây khác
Tạc lên nền trời những đỉnh xanh..

Nhà lợp lá cọ
Một đời người không quá ba lần
Che mát nghìn cơn nắng lửa
Coi khinh nghìn trận mưa tuôn
Dù trong một mảnh vườn con
Hay trên bạt ngàn sỏi đá.

Cọ vẫn sóng cuộc đời đại thụ
Chấp thời gian, mục nát, cuồng phong
Cọ vẫn đứng thẳng trăm năm hay hơn nữa!

Che cho mình dăm tàu lá nhỏ
Che cho đời nghìn tán lá xanh.



Phùng Quán

---

Cây Dứa

Cả một đời chỉ cúi lạy hoa mai
(Nhất sinh đê thủ bái mai hoa - Cao Bá Quát)


Tôi, tôi nghiêng mình trước cây dứa.
Bao giờ tôi cũng kinh ngạc
Như đứng trước sức sáng tạo của thiên tài
Ngắm cây dứa tốt xanh trên đất cằn sỏi đá
Với những tầu lá dài màu cỏ dáng gươm.
Và lấp lánh ở giữa, một bình vàng
Ăm ắp mật dịu trăm cơn nắng lửa

Dứa ơi!
Người hãy dạy tôi
Cách chắt lọc từ khô cằn sỏi đá
Chất mật mát lành dịu nắng lửa trăm cơn
Để từ cuộc sống gian lao, bất trắc khôn lường
Tôi vẫn viết được,
Dâng tặng đời
Những trang văn đấy ắp mật.



Phùng Quán

---

Cây Mận Vĩnh Linh


Lấp hố bom giữa nhà
Tôi ươm một trái mận
Trái mận tôi cạy ra
Từ bàn tay vợ nắm

Vợ tôi sắp làm mẹ
Thèm ăn rở của chua
Túi áo nàng không khế
Thì cũng mận, cũng mơ

Ôi trái mận, trái mận
Cắn giở còn vết răng
Nảy mầm trong xót thương
Đâm chồi trong thù hận

Vĩnh Linh im tiếng súng
Tôi trở lại ngôi nhà
Nơi vợ tôi nằm xưa
Xum xuê một cây mận

Ôi cây mận, cây mận
Trái chín trĩu cành cong
Trái nào tôi cũng thấy
Cắn giở có vết răng!




Phùng Quán

---

Cây Sao sao


Sao sao, cây sao sao
Lá cành gió lao xao
Vươn thẳng thân gầy guộc
Ưa đất nghèo, đồi cao.

Bao đời nay coi khinh
Sao sao loài vô dụng
Gỗ không mềm không cứng
Dai ngoách toàn những xơ
Nói chi cột kèo nhà
Làm cọc rào không xứng!

Đến lửa chẳng buồn rước
Củi đốt chỉ khói um
Không sôi nổi nồi cơm
Không chín nổi siêu nước
Dọn nương mất công chặt
Rấp đống phơi nắng mưa
Chẳng đốt được thành tro
Tro sao sao đất đắng!

Nhưng rồi chuyện không ngờ
Gần đây được phát hiện
Đóng những thân tàu biển
Không thứ gỗ quý nào
Tốt bằng gỗ sao sao.

Hôm qua không còn xứng
Làm một cây cọc rào
Hôm nay ngang biển lớn
Sừng sững một vóc tàu
Cưỡi muôn trùng sóng mặn
Bạn cùng chim hải âu.

Sao sao, cây sao sao
Ưa đất nghèo đồi cao
Đất nước này đâu hiếm
Sao sao, cây sao sao.



Phùng Quán

---

Cây Vạn niên thanh


Vạn-niên-thanh
Ơi cây Vạn-niên-thanh!
Cả một đời tôi chỉ khiếp phục anh!


Anh uống độc khí trời
Anh xơi độc nước lã
Anh vẫn tràn trề sức lực xanh tươi
Vẫn tặng được cho đời chất thơ của sắc lá!


Vạn-niên-thanh
Ơi cây Vạn-niên-thanh
Cả một đời tôi chỉ khiếp phục Anh!




Phùng Quán

---

Cây Xương rồng


Cây chi cây lạ lùng
Không cành cũng không lá
Toàn những thân với thân!
Mà thân thì dựng ngược
Như gậy gộc nghĩa quân
Toàn những góc với cạnh
Lại tua tủa gai chông!

Nhựa độc hơn bọ nẹt
Gai buốt nhọn hơn gươm
Người nghèo đem luộc kỹ
Ăn lại lành thay cơm!

Mọc lên từ cát lửa
Hồn vẫn xanh mát trong
Che chở người lương thiện
Trộm cướp đều ngại ngùng
Tên như một biểu tượng
Đời gọi cây xương rồng...

Xương Rồng ơi Xương Rồng!
Anh có thật xương rồng?
Hay xương người nghĩa khí
Ngã xuống rồi hoá thân?...




Phùng Quán

---

Chán chộ

Nỗi khát được ngắm nhìn gương mặt Nàng làm tôi cồn cào như khát rượu. Vừa rời khỏi Nàng tôi lại tìm cớ quay lại: quên túi xách, quên bật lửa.... "Không biết tôi có để quên ở đây không?". Nàng mỉm cười bao dung nghe lời nói dối vụng về. Nàng nhìn tôi với ánh mắt nồng nàn pha chút giễu cợt: "Cái mặt em như ri mà anh chộ cả ngày vẫn không chán răng anh?"


Mới bước chân ra
Anh đà quay lại
Mặt em anh chộ^[1] cả ngày
Anh không chán răng anh…?

Nói chi mà lạ rứa em
Có khi mô con chim bay chán trời xanh
Con cá lội chán nước
Ngọn lửa chán củi cành?…

Chỉ khi mô
Con sông chán chảy
Ngọn gió chán thổi
Cây đờn chán dây
Bàn tay chán ngón
Cái nón chán quai
Vừng trăng chán soi
Rễ cây chán đất

Đến lúc chừ
Anh mới chán chộ mặt em.




Phùng Quán
(Trích Trăng Hoàng cung)

---

1. Tiếng địa phương: Ngó, thấy

Chiều hành quân


Chiều mưa hành quân
Nước đầm trấn thủ
Qua những ngôi nhà bé nhỏ
Như tổ chim mọc rải rác bên đường

Quanh bếp lửa hồng
Vợ chồng con cái
Ngồi so đũa bên nồi cơm mới xới
Trắng dẻo ngọt ngào thơm.

Chúng tôi quên mưa lạnh đường trơn.
Thấy lòng ấm lại.
Trong niềm vui no ấm của nhân dân.

Em bé bỏ bát ăn
Chạy ra cửa
Tranh nhau đếm bộ đội
Đếm ba lô
Đếm súng
Nhoẻn miệng cười, mắt sáng như trăng.
- Súng nớ của mi!
- Súng ni của tao!
- Súng tao to hơn!
- Súng tao dài hơn!

Chúng tôi cười:
- Súng của các em tất cả
Trao cho anh đi giành lại áo cơm.

Em cười như ngô rang.
Ấm cả chiều mưa lạnh.
Vành môi em lấp lánh
Cất tiếng hát tình tang:
- Hoan hô anh vệ quốc đoàn,
Ăn sương nằm đất đánh tan quân thù
Tính tình tang, tang tính tình.

Tiếng hát thanh thanh
Ngọt mùi sữa mẹ
Như nhắc chúng tôi
Giữ lấy hoà bình các anh nhé
Cho em vui hát mãi điệu tính tang.




Phùng Quán

---

Chống tham ô lãng phí


Tôi đã đi qua
Những xóm làng chiến tranh vừa chấm dứt
Tôi đã gặp
Những bà mẹ quấn giẻ rách
Da đen như củi cháy giữa rừng
Kéo dây thép gai tay máu ròng ròng
Bởi đồn giặc, trồng ngô trỉa lúa...

Tôi đã đi qua
Những xóm làng vùng Kiến An, Hồng Quảng
Nước biển dâng cao ướp muối các cánh đồng
Hai mùa rồi, lúa không có một bông
Phân người toàn vỏ khoai tím đỏ;
Tôi đã gặp
Những em thơ còm cõi
Lên năm lên sáu tuổi đầu
Cơm thòm thèm độn cám và rau
Mới tháng ba đã ngóng mau ra Tết!
Để được ăn no có thịt
Một ngày...một ngày...
Tôi đã đi giữa Hà Nội
Những đêm mưa lất phất
Đường mùa đông nước nhọn tựa dao găm
Chị em công nhân đổ thùng
Run lẩy bẩy chui hầm xí tối
Vác những thùng phân...
Thuê một vạn một thùng
Mấy ai dám vác ?
Các chị suốt đêm quần quật
Sáng ngày vừa đủ nuôi con...

Một triệu bài thơ không nói hết nhọc nhằn
Của nhân dân lao động
Đang buộc bụng, thắt lưng để sống
Để dựng xây, kiến thiết nước nhà
Để yêu thương, nuôi nấng chúng ta
Vì lẽ đó
Tôi quyết tâm từ bỏ
Những vườn thơ đầy bướm đầy hoa
Những vần thơ trang kim vàng mã
dán lên quân trang đẫm mồ hôi và máu tươi Cách Mạng!
Như công nhân
Tôi quyết đúc thơ thành đạn
Bắn vào tim những kẻ làm càn
Vào lũ người tiêu máu của dân
Như tiêu giấy bạc giả!

Các đồng chí ơi
Tôi không nói quá
Về Nam Đinh mà xem
"Đài xem lễ" họ cao hứng dựng lên
Nửa chừng bỏ dở
Mười một triệu đồng dầm mưa giãi gió
Mồ hôi máu đỏ mốc rêu
Những con chó sói quan liêu
Nhe răng cắn rứt thịt da cách mạng!

Nghe gió mùa đông thâu đêm suốt sáng
Nhớ "Đài xem lễ" tôi xót bao nhiêu
Đất nước đêm nay không đếm hết người nghèo
Thiếu cơm thiếu áo...

Bọn tham ô, lãng phí, quan liêu
Đảng đã phê bình trên báo
Còn bao tên chưa ai biết ai hay?
Lớn, bé, nhỏ, to, cao, thấp, béo, gầy...
Chúng nảy nòi, sinh sôi như dòi bọ!
Khắp đất nước đâu đâu chẳng có!

Đến một ngày Đảng muốn phê bình tất cả
E phải nghìn số báo Nhân dân!

Tôi đã dự những phiên toà xử tội
Những con chuột mặc áo quần bộ đội
Đục cơm khoét áo chúng ta
Ăn cắp máu dân đổi chác đồng hồ
Kim phút kim giờ lép gầy như bụng đói
Những mẹ già, em trai, em gái...
Còng lưng rỏ mát lấn vành đai!

Trung ương Đảng ơi!
Lũ chuột mặt người chưa hết.
Đảng cần phải lập những đội quân trừ diệt
Có tôi!
Đi trong hàng ngũ tiên phong.




Phùng Quán

---

Chưa có đề


Giấy trắng đời em
Là
Cành cây mộng tưởng
Thơ anh
Là
Cánh chim, bay dài không nơi đậu
Một sớm đỗ nhờ
Hót khúc hót buồn
Rồi bay đi...

Giấy trắng lại hoàn nguyên giấy trắng
Cành cây mộng tưởng vắng bặt tiếng chim...

Thôi em ơi
Đừng tìm lại làm gì!
Hãy để cho cành cây đời em yên tĩnh
Và cũng là yên tĩnh cánh chim.

Còn tiếng hót
Sẽ đọng thành kỷ niệm
Một tiếng ru hời
Đồng vọng tuổi thơ em.



Phùng Quán

---

Cỏ


Giấy trắng quá
Và
Mắt em trong quá
Liệu thơ tôi có xứng trắng trong này...
Đây đâu phải thơ
Chỉ là những tiếng tôi thì thầm lúc buồn khổ
Để nguôi đau, tôi chẳng muốn ai hay...

Nhưng em đã đến
Mắt trong và giấy trắng
Trưa Hồ Tây, mặt trời^[1] nở đỏ vườn
Chỉ một lý do ấy
Tôi đã không từ chối được
Hát cho em nghe những tiếng tôi nấc thầm...

Nếu em cứ bảo đó là thơ
Thì hãy coi thơ này hát lên từ lá cỏ
Lá cỏ vệ đường
Lá cỏ không tên
Người này lặng im nghe cỏ hát
Người kia xéo giày, dẫm đạp lên...

Nhưng không sao cả em ơi
Cỏ sinh ra là để gót giầy dẫm đạp
Để vô danh
Để xanh
Và
Để hát.




Phùng Quán

---

1. Hoa mặt trời.

Đánh chiếm tim em

(Tình yêu nhìn qua mắt quân sự)


Anh phất cao lá cờ yêu đương
Trên nóc pháo đài tim em cố thủ
Anh thét to cảm động cả bầu trời
Xao xuyến hết các tinh cầu vũ trụ:
-Tim em anh chiếm được rồi!
Muôn thế kỷ thuộc về anh mãi mãi!

Mười tháng trời anh đánh chiếm tim em
Ngã xuống, đứng lên, chết đi, sống lại
Đâu khổ đến già đi như trái núi
Lo lắng giận buồn đại bác nã tim anh!

Em biết không em ơi
Một lời nói vô tình em lạnh nhạt
Còn hơn thuốc nổ nghìn cân
Châm lửa nghiền tim anh vỡ nát
Thơ ca mộng ước nghìn lần

Em biết không em ơi
Đôi mắt em trang nghiêm đắm đuối
Chỉ nhìn anh trong một phút thôi
Em giúp anh lột xác mình trẻ lại
Hay vượt qua lửa bỏng nước dôi

Bao nhiêu đêm anh thao thức
Trước mặt anh sừng sững luỹ tim em
Trên đỉnh tim bay lá - cờ - đôi - mắt
Đẹp vô cùng quyễn rũ khuyến khích anh

Nên tiến lên hay cúi đầu hàng phục?
Hay bỏ đi chiếm tim khác dễ hơn?
Nhưng anh nghĩ
Những pháo đài xi măng cốt sắt
Chỉ đầu hàng những người lính có gan
Và những trái tim khó khăn nhất
Chỉ dành cho những người chân thật yêu đương.

Những trái tim như em
Không bao giờ chịu thua vũ khí lời đường mật
Đập đầu van lạy cầu xin
Anh đem cả tình yêu chân thành nhất
Lấy tim anh làm vũ khí chiếm tim em

Ngồi trong xe tăng tim anh vượt qua lửa bỏng
Lửa mắt em mười tháng nắng mưa
Đêm nay đêm tháng sáu trời sao lồng lộng
Trên đỉnh pháo đài tim em anh đã cắm cờ

Anh phất cao lá cờ yêu đương
Trên nóc pháo đài tim em cố thủ
Anh thét to cảm động cả bầu trời
Xao xuyến hết các tinh cầu vũ trụ
Tim em anh chiếm được rồi
Anh ở lại không bao giờ ra nữa
Nói như thế em ơi còn có nghĩa
Đời đời chung thủy yêu em!




Phùng Quán

---

Đất


"Ai yêu đất bằng tất cả cuộc đời mình
Sẽ được nghe đất hát..."

Câu nói của người già quê tôi
Trước tôi vẫn chưa hiểu
Nhưng vẫn lắng sâu vào tiềm thức
Giờ bỗng hiện ra trước mắt tôi
Như một trang sách lớn
Viết về tình yêu xứ sở quê hương...

Đất ơi!
Con nguyên yêu Người với tất cả máu xương
Với tất cả cuộc đời con mười bảy tuổi!
Con vui sao!
Khi nghĩ tới gương mặt Người
Đã rửa sạch hết máu và bùn
Tươi vui, chói lọi...
Người sẽ hát cho thế hệ mai sau
Về thế giới đại đồng Cộng Sản
Mà thế hệ chúng con hôm nay
Không tiếc máu để sửa soạn cho lời ca...




Phùng Quán

---

Đêm Nghi Tàm đọc Đỗ Phủ cho vợ nghe


Ngoài trời trăng như tuyết
Trắng lạnh đến thấu xương
Trong nhà vách trống toang
Gió ra vào thoả thích...

Hồ khuya sương tĩnh mịch
Trộn nước lẫn cùng trời
Con dế chân bờ dậu
Nỉ non hoài không thôi...

Tựa lưng ghế cành ổi
Vai khoác áo bông sờn
Tôi ngồi đọc Đỗ Phủ
Vợ vừa nghe vừa đan...
Đỗ Phủ tự Tử Mỹ
Thường xưng già Thiếu Lăng
Sinh ở miền đất Củng
Cách ta hơn ngàn năm
Thơ viết chừng vạn trang
Chín nghìn trang thất lạc
Người đời sau thu nhặt
Còn được hơn ngàn bài

Chỉ hơn ngàn bài thôi
Nỗi đau đã Thái Sơn
Nếu còn đủ vạn trang
Trái đất này e chật!...

Thơ ai như thơ ông
Lặng im mà gầm thét
Trang trang đều xé lòng
Câu câu đều đẫm huyết...
Thơ ai như thơ ông
Mỗi chữ đều như róc
Từ xương thịt cuộc đời
Từ bi thương phẫn uất
Thơ ai như thơ ông
Kể chuyện mái nhà tốc
Vác củi làm chuồng gà...
Đọc lên trào nước mắt!

Giữa tuyết trong đò con
Đỗ Phủ nằm chết đói
Đắp mặt áo bông sờn
Kéo hoài không kín gối.

Ngàn năm nay sông Tương
Sóng còn nức nở mãi
Khóc chuyện áo bông sờn
Đắp mặt thơ chết đói!...

Giật mình trên tay vợ
Bỗng nẩy một hạt sương
Hạt nửa rồi hạt nửa
Tôi nghẹn dừng giữa trang.

Kéo áo bông che vai
Ngồi lặng nghe sương rơi
Con dế chân bờ dậu
Nỉ non hoài không thôi!...

Vụng về...tôi dỗ vợ:
Em ơi đừng buồn nữa
Qua rồi chuyện ngàn năm
Bao nhiêu nước sông Tương...

Miệng nói nhưng lòng nghĩ:
Ôi thân phận nhà thơ
Khác nào thép không rỉ
Ngàn năm cũng thế thôi!...

Đã đi với nhân dân
Thì thơ không thể khác
Dân máu lệ khốn cùng
Thơ chết áo đắp mặt!

Em ơi, nếu Đỗ Phủ
Vai khoác áo lông cừu
Bụng no đến muốn mửa
Viết sao nổi câu thơ
Ngàn năm cháy như lửa:
Cửa son rượu thịt ôi
Ngoài đường xương chết buốt

Em ơi, nếu Tử Mỹ
Nhà ở rộng mười gian
Rào sắt với cổng son
Thềm cao đá hoa lát
Chắc ông không thể làm
Mưa thu mái nhà tốc

Em ơi, nếu Thiếu Lăng
Cặp kè vợ béo nứt
Một bước là ngựa xe
Đứng đi quân hầu chật
Đời nào ông lắng nghe
Tiếng gào và tiếng nấc
Bà cụ xóm Thạch Hào
Gái quê tân hôn biệt...

Đã đi với nhân dân
Thì thơ không thể khác
Dân máu lệ khốn cùng
Thơ chết áo đắp mặt!

Chính vì thế em ơi
Nhân loại ngàn năm qua
Máu chảy như sông xiết
Cũng là để cho Thơ
Sẽ không còn phải viết
Những Hành qua Bành Nha
Vô gia Thùy Lão biệt...
Cũng là để cho Thơ
Sẽ không còn phải chết
Giữa tuyết, trong đò con...
Đắp mặt áo bông sờn.

Đừng buồn nữa em ơi
Chuyện ngàn năm...ngàn năm.




Phùng Quán

---

Di chúc chiến sĩ

(Quyết tâm thư trong trận công đồn diệt viện Phò Trạch-Thừa Thiên)


Nếu tôi chết
Xin các đồng chí đừng đưa tôi đi đâu hết cả
Hãy chôn tôi nơi chính tôi đã ngã!

Dù đồng xanh hay giữa núi đồi
Dù bãi lầy, trảng cát xương rồng gai
Hay ngay bên rệ đường tôi nằm phục kích
Mà không ngày nào đinh giầy và xích xe tăng địch
Không xéo giày lên phần mộ của tôi
Dù thế đi nữa, các đồng chí ơi
Cũng đừng đưa tôi đi đâu hết cả
Hãy hôn tôi nơi chính tôi đã ngã!

Để mát dạ những người đã khuất
Người ta thường trồng cây đẹp rủ bóng lên nghĩa trang
Nhưng quanh mộ tôi
Xin đừng trồng bạch đàn, liễu biếc hay thuỳ dương
Hãy trồng cho tôi một nghìn mũi chông nhọn hoắt
Mỗi mũi chông đều nhớ tẩm thứ thuốc độc mạnh nhất!

Viếng mộ tôi, xin đừng đốt hương
Hãy đốt cho tôi ngọn lửa đốt đồn
Khắp cả quê hương đều ngó thấy
Soi sáng hết những nơi nào máu nhân dân đang chảy
Nếu phần mộ tôi là vị trí tốt để đánh mìn
Xin các đồng chí đừng do dự gì hết cả
Hãy đào mộ tôi lên!
Quẳng xác tôi đi!
Và thay vào đó cho tôi một trăm cân thuốc nổ!

Xin các đồng chí đừng đưa tôi đi đâu hết cả
Hãy chôn tôi nơi chính tôi đã ngã!



Phùng Quán

---

Đói


Trong trăm nghìn nỗi đói

Tôi nếm trải cả rồi

Tôi chỉ kinh khiếp nhất

Là nỗi đói tình người.





Phùng Quán

---

Đợi đò

Sáng chủ nhật. Tôi đứng ngẩn ngơ trước cửa phòng Nàng. Cửa sổ đóng kín, cửa chính khóa ngoài. Tôi cất tiếng gọi Nàng mỗi lúc một to. Người đàn bà hàng xóm ngái ngủ cáu gắt: "Người ta đã khóa cửa ngoài rồi còn gọi làm chi điếc cả tai!"- "Nàng đi khỏi nhà khi mô rứa chị?"- tôi hỏi giọng van nài nhẫn nhục. "Đi từ lúc tờ mờ sáng! Đi đò về cửa Thuận An tắm biển chơi!"- giọng bà có âm sắc hả hê của người được làm khổ người khác. "Nàng đi một mình à?..." - "Đi tắm biển ai người ta chịu đi một mình. Đi một đoàn, toàn người ăn mặc lịch sự...". Bà liếc xéo bộ cánh vải chàm cũ bạc, đôi dép lốp dưới chân tôi, quyết ý bồi tiếp 1 đòn cho tôi gục hẳn: "Họ xách, mang nào làn, nào túi đựng đầy đồ ăn uống, cười nói trứng dỡn nhau vui hơn Tết!" - "Tối qua tôi còn gặp, răng không thấy Nàng nói chi với tôi?"- tôi hỏi trong nỗi tuyệt vọng khôn cùng. "Tôi biết mô chuyện hai người! Hỏi chi mà ngơ ngơ!...". Tôi đứng chết lặng nhìn người đàn bà hả hê, tự hỏi tôi đã làm gì chọc giận chị ta mà chị ta ghét bỏ tôi đến thế. Hay là vì tôi không làm thơ tặng chị ta như Nàng?
Chiều. Tôi ra ngồi bất động trên bến đá, ngóng về phía cửa Thuận, đợi đò Nàng lên...


Sông Hương ơi
Gió thổi chi nhiều rứa?
Sóng vỗ làm chi rối ruột cả hai bờ
Tôi ngồi… đá mọc thành thơ
Ngóng về cửa Thuận… tôi chờ đò lên…

Một đò lên…
Hai đò lên…
Ba đò lên…
Mà tôi chẳng thấy bóng em trong đò…

Bến sông đá tạc thành thơ
Đá thơ ngơ ngẩn ngẩn ngơ đợi đò

Một đò lên…
Hai đò lên…
Ba đò lên…



Phùng Quán
(Trích Trăng Hoàng Cung)

---

Giấc mơ ngư thủy


Anh xa em mới hơn một tháng
Đêm mơ thấy em ba bốn lần
Mười lăm năm yêu em
Chưa bao giờ anh mơ thấy em nhiều như thế!

Thật lạ lùng
Chẳng hiểu vì sao
Ôi những giấc mơ buồn vui lẫn lộn
Những giấc mơ xé lòng!

Một đêm ở làng biển Quảng Bình
Anh nằm mơ thấy em bị trúng bom
Đôi chân em gãy nát
Ôi đôi chân anh thuộc
Như gương mặt em!

Anh đến thăm em ở bệnh viện
Gương mặt em xanh xao đẫm lệ
Mỉm cười với anh:
- Anh còn yêu em nữa không ?
Anh chưa kịp nói gì
Bọn giặc lại thả
Trúng ngay giường em nằm
Không hiểu vì sao em vẫn sống!
Em hiện ra trong khói bom
Gương mặt em xanh xao đầy lệ
Mỉm cười với anh:
-Anh còn yêu em nữa không ?
Tỉnh giấc
Nụ cười xanh xao đầy lệ của em
Vẫn còn nguyên trước mắt
Anh tự hỏi bâng khuâng
Trong suốt mười lăm năm em yêu anh
Đã lần nào em cười với anh một nụ cười như thế?
Nụ cười xanh xao đầy lệ
Anh nghĩ mãi, nghĩ mãi
Anh chỉ nhớ nhiều lần em cười với anh hao hao như thế
Anh nghĩ mãi, nghĩ mãi
Và anh nhận ra
Đó là nụ cười em đã đúc lại bằng tất cả những nụ cười
Đó là nụ cười em đã đúc lại bằng tất cả nước mắt
Đó là nụ cười em đúc lại bằng tất cả đắng cay, hạnh phúc
Mười lăm năm yêu anh.



Phùng Quán

---

Hồ tiêu Vĩnh Linh


- Ai thèm cái vị nồng cay

Xin đến đất này ăn hạt hồ tiêu!

- Hồ tiêu đâu chẳng có nhiều

Tội chi vượt lửa, băng đèo tới đây

Tiêu nào mà tiêu chẳng cay?

Nhưng tiêu đất này tôi thấy cay hơn.

Vị cay thấm tận đáy hồn

Bao nhiêu bi tráng đã dồn lại cay!




Phùng Quán

---

Hoa cứt lợn


Tôi ước thơ tôi được như hoa cứt lợn

Nở giữa hoang vu vẫn bẩy sắc cầu vồng

Đẹp hết mình vì cộng đồng cây cỏ

Chẳng hệ luỵ gì miếng đỉnh chung...





Phùng Quán

---

Hoa giọt lệ của trái tim


Trên dốc núi nắng chiều
Xa xa dòng suối hát
Em kể cho tôi nghe
Về bông hoa nước Đức
Ôi bông hoa nước Đức
Mà đời em được nhìn
Hoa giọt - lệ - trái - tim!
Hoa hình tim, màu tươi, máu đỏ
Như vừa móc từ lồng ngực ra
Và ở đài hoa
Có một nhánh con trong vắt
Như giọt lệ mới rớm từ khoé mắt

Em ơi, tôi gọi thầm
Từ buổi đầu mới gặp
Chính tay em, em đã trồng lên
Dưới lần áo lính
Trong lồng ngực anh
Một bông hoa như thế
Bông hoa đỏ, trái tim trào lệ!

Khác chăng chỉ khác
Bông hoa em trồng
Tim chỉ một trái
Mà lệ cả rừng!




Phùng Quán

---

Hoa Sen


"Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn"

Mặc cho câu ca được cả nước lưu truyền
Và đời vẫn tin là ca ngợi phẩm chất của sen.
Nhưng tôi không thể nào tin được
Câu ca này gốc gác tự nhân dân
Bởi câu ca sặc mùi phản trắc
Của những phường bội nghĩa vong ân!

Vốn con cái của giai cấp cùng khổ
Chúng chòi lên cuộc đời quyền lực vàng son
Nghĩ đến cha mẹ chúng xấu hổ
Chúng mưu toan giấu che từ bỏ
Nói xa gần chúng mượn chuyện sen
....Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn
Tất cả là trong cái chữ " gần "
Chỉ một chữ mà ta thất gan thấu ruột
Những manh tâm bội nghĩa vong ân.

Bùn với sen đâu phải chuyện gần?
Chính là sen mọc lên từ trong đó
Gốc của sen là thăm thẳm bùn đen
Nhị vàng, bông trắng, lá xanh...
Tất cả, tất cả, tất cả!...
Là do bùn hôi nuôi dưỡng
Ngay cả hương thanh khiết ta đặt lên bàn thờ cúng
Cũng là xương thịt của bùn tanh!
Như nhân dân
Gian truân, thầm lặng, vô danh
Đã sinh ra vĩ nhân, anh hùng, nghệ sĩ...

Nhân danh bùn
Nhân danh sen
Tôi đề nghị:
Đuổi câu phản trắc này khỏi kho báu dân gian!




Phùng Quán

---

Hôn


Trời đã sinh ra em
Ðể mà xinh mà đẹp
Trời đã sinh ra anh
Ðể yêu em tha thiết

Khi người ta yêu nhau
Hôn nhau trong say đắm
Còn anh, anh yêu em
Anh phải ra mặt trận

Yêu nhau ai không muốn
Gần nhau và hôn nhau
Nhưng anh, anh không muốn
Hôn em trong tủi sầu

Em ơi rất có thể
Anh chết giữa chiến trường
Ðôi môi tươi đạn xé
Chưa bao giờ được hôn

Nhưng dù chết em ơi
Yêu em anh không thể
Hôn em bằng đôi môi
Của một người nô lệ.




Phùng Quán
(1956)

---

Huyệt


Tết không vào nhà tôi
Tết đi qua trước ngõ
Tim tôi tan nát rồi
Không còn lành được nữa!

Thi sĩ tôi cô đơn
Giữa đời tôi lạc lõng
Giữa chông gai cuộc sống
Trần trụi không hành trang...

Bạc đầu vẫn trẻ con
Dại khờ cho đến chết
Giữa nghiệt ngã trần gian
Trái tim thơ thấm mệt...

Tôi sẽ đào nấm huyệt
Cạnh mồ cha mẹ tôi
Tôi sẽ lăn xuống đó
Thế là xong một đời!

Đàn mối của quê hương
Sẽ thay phu đào huyệt
Bao nghiệt ngã trần gian
Chỉ dăm ngày vùi hết!

Căn hộ mới đáy huyệt
Rượu đất tôi uống tràn
Cụng ly cùng dòi bọ
Mừng trắng nợ trần gian!




Phùng Quán

---

Không đề

Nàng có vẻ xấu hổ với bạn hữu Nàng về cách ăn vận nhếch nhác của tôi. Có lẽ vì vậy mà Nàng không mời tôi cùng đi cửa Thuận An tắm biển. Có lần không nhịn được, Nàng buột miệng hỏi: "Sao lúc nào nom anh cũng rách rưới, bầm dập?... Anh là nhà thơ kia mà?"
Và tôi cũng buột miệng trả lời...


Tôi có quyền gì được no hơn nhân dân tôi một miếng ăn?
Tôi có quyền gì được làng hơn nhân dân tôi một manh áo?
Tôi có quyền gì được rộng hơn nhân dân tôi một tấc vuông nhà ở?
Tôi có quyền gì được lên xe xuống ngựa
Khi gót chân nhân dân tôi nứt nẻ bụi đường?
Dù tôi là thiên tài!
Dù tôi là thi nhân!
Dù tôi chót vót tận đỉnh cao quyền lực!

Tôi có quyền gì?
Tôi có quyền gì?
Tôi có quyền gì?




Phùng Quán
(Trích Trăng Hoàng cung)

---

Không đề 2


Tôi tin núi tàn!
Tôi tin sông lấp!
Nhưng tôi không thể nào tin:
Một nhà thơ như anh lại ngã lòng suy sụp
Tôi tin, nhà thơ anh đã viết
Cách đây ba mươi năm
Những vần thơ lẫm liệt!
Tiểu đội anh, những ai còn và ai mất?
Không ai còn ai mất
Chỉ chết cả mà thôi!
Người sau kẻ trước lao vào giặc,
Giữ vững ngàn thu một giống nòi
Thế gian có một ngàn con sông
Và một ngàn nhà thơ lớn
Nhưng chỉ có một dòng
May được thơ xưng tụng
Nhờ đó mà vang vọng
Nhờ thơ mà vinh danh
Ðó là con sông Ðuống
Con sông của quê anh
Mà anh xót xa như bàn tay anh ngón rụng^[1]
Tôi có một niềm tin
Chắc như đanh đóng cột
Ngày mai anh nhắm mắt.
Ði sau linh cữu anh,
Ngoài bạn hữu gia đình,
Có cả con sông Ðuống
Sông Ðuống sẽ mặc đại tang
Khóc bên bồi bên lở,
Sóng cuộn bờ nức nở,
Ngàn đời chịu tang anh
Tôi tin núi tàn!
Tôi tin sông lấp!
Nhưng tôi không thể nào tin
Một nhà thơ như anh
Lại ngã lòng suy sụp.^[2]



Phùng Quán

---

1. Ý từ bài thơ Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm.
2. Đây là bài thơ không có tiêu đề do Phùng Quán viết bằng than củi trên giấy xi măng để tặng người bạn, người anh là thi sĩ Hoàng Cầm. Lúc đó Hoàng Cầm vừa bị cách chức, tù tội vì tham gia phong trào Nhân Văn Giai Phẩm.

Kinh cầu nguyện buổi sáng


Tôi sẽ đi với em
Cho đến mút chót con đường
Cho đến lúc nằm dài dưới đáy huyệt!

Có thể em chết trước tôi
Cũng có thể tôi chết trước em
Nhưng không sao cả em ơi
Ngày lấy em tôi đã có lời nguyền
Nếu tôi bỏ em lại bơ vơ dọc đường
Tôi sẽ bị trời chu đất diệt!

Em là cây Thập tự của đời tôi
Tôi phải mang vác cho đến ngày chung cuộc!

Tôi sẽ đi với em
Cho đến mút chót con đường
Cho đến lúc nằm dài dưới đáy huyệt!...



Phùng Quán

---

Khai từ

Cầm khẩu-tiểu-liên báng-gập Thơ đánh vỗ mặt thói dối trá, đạo đức giả, quan liêu tham nhũng..., tôi đã trả giá cho thơ bằng 30 năm tốt đẹp của đời mình.
Bẵng đi một dạo, tôi không làm thơ được nữa. Cái giếng thơ tôi tưởng như bị tắt mạch hoặc đã múc cạn đến gầu cuối cùng. Cạn kiệt thơ giữa cuộc sống thị thành, giữa tuổi ngòai 50, tôi lên rừng tìm đào bới mạch thơ giữa thiên nhiên. Tôi đã sống một mình suốt 3 năm (81-84) trong cái lán lợp tranh lá mía bên con suối lớn Linh Nham, ăn thịt hổ mang chì, rắn lục, đốt phá tổ ong lỗ. Bàn ghế là rễ cây chết, giường nằm là cây Còi cổ thụ bị bão xô bật gốc. Và trong mơ, ngửi thấy mùi rừng đại ngàn mùa giông bão...
Trong 3 năm, chỉ có 2 người bạn cũ từ Hà Nội lên thăm: 1 Giáo sư sử học và 1 nhà thơ.
Giữa lúc ốm đau, tôi tự chữa bệnh với lá xông, rượu tự cất bằng sắn và men lá, và tia cực tím của mặt trời...
Nhưng suốt 3 năm ăn nằm với đất, với suối, với cây hoang cỏ dại, tôi chỉ làm có độc 1 bài thơ.


Lá Khổ sâm


Ly rượu đời Thượng đế ban cho tôi
Quá bủn xỉn
Tôi chỉ mới nhấp môi đã cạn
Mà túi rỗng không
Nghĩa là
Phải nhắm thái dương mình nổ súng
Hay xiết giây thòng lọng quanh cổ mình
Và trổ lên cuộc đời những câu thơ tuyệt mệnh
Như những vết chàm xanh...
Các anh tôi đó
Mai-a và Et-xê-nhin!^[1]

Nhưng tôi chưa sống cho tròn nợ sống
Tôi chưa yêu cho hết nợ tình yêu^[2]
Tôi phải lên rừng
Hái lá khổ sâm^[3]
Tự mình cất lấy ly rượu sống....

Ôi rượu khổ sâm đắng lắm!
Đắng đến tận cùng nỗi đắng thế gian...

Bạn hữu thân thiết ơi
Xin đừng trách cứ tôi
Sao trong câu thơ tôi cứ lẫn nhiều vị đắng
Chỉ vì
Tôi vừa ngâm ngợi câu thơ
Vừa cạn chén rượu đời
Cất bằng lá khổ sâm...



Phùng Quán

---

1. Hai nhà thơ lớn của Liên bang Xô Viết. Cả hai đều tự sát. Mai-a-cốp-ski tự sát năm 1930, 37 tuổi. Anh nổ súng vào tim, để lại mấy vần thơ tuyệt mệnh:
"Chiếc thuyền tình mơ mộng thi ca
Va phải mỏm đá ngầm dung tục
Và tan nát..."
Ét-xê-nhin tự sáng năm 1925, 30 tuổi. Anh tự sát với chiếc cà vạt, nhưng không buồn treo cổ mà buộc cà vạt vào cột lò sưởi, ngồi trên ghế tựa rồi thít cổ mà chết. Trước khi tự thít cổ, anh cắt máu ngón tay viết bài thơ tuyệt mệnh tám câu. Hai câu cuối cùng như vết thương đầm đìa máu thi ca.
"Ở cuộc đời này chết chẳng có gì mới
Nhưng sống cũng chẳng có gì mới hơn"
Hơn nửa thế kỷ qua vết thương thơ vẫn không sao lành được, ngày một nhức nhối hơn trong ký ức những người quyết sống và chết cho Thơ.
2. Thơ Mai-a.
3. Một loại cây mọc hoang trên các vùng đồi núi trung du, lá cực đắng, được liệt vào cây thuốc Nam có biệt tài thải độc.

Lời Mẹ dặn


Tôi mồ côi cha năm hai tuổi
Mẹ tôi thương con không lấy chồng
Trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải
Nuôi tôi đến ngày lớn khôn.
Hai mươi năm qua tôi vẫn nhớ
Ngày ấy tôi mới lên năm
Có lần tôi nói dối mẹ
Hôm sau tưởng phải ăn đòn.
Nhưng không, mẹ tôi chỉ buồn
Ôm tôi hôn lên mái tóc
- Con ơi
trước khi nhắm mắt
Cha con dặn con suốt đời
Phải làm một người chân thật.
- Mẹ ơi, chân thật là gì?
Mẹ tôi hôn lên đôi mắt
Con ơi một người chân thật
Thấy vui muốn cười cứ cười
Thấy buồn muốn khóc là khóc.
Yêu ai cứ bảo là yêu
Ghét ai cứ bảo là ghét
Dù ai ngon ngọt nuông chiều
Cũng không nói yêu thành ghét.
Dù ai cầm dao dọa giết
Cũng không nói ghét thành yêu.

Từ đấy người lớn hỏi tôi:
- Bé ơi, Bé yêu ai nhất?
Nhớ lời mẹ tôi trả lời:
- Bé yêu những người chân thật.
Người lớn nhìn tôi không tin
Cho tôi là con vẹt nhỏ
Nhưng không ! những lời dặn đó
In vào trí óc của tôi
Như trang giấy trắng tuyệt vời
In lên vết son đỏ chói.

Năm nay tôi hai mươi lăm tuổi
Đứa bé mồ côi thành nhà văn
Nhưng lời mẹ dặn thuở lên năm
Vẫn nguyên vẹn màu son chói đỏ.
Người làm xiếc đi dây rất khó
Nhưng chưa khó bằng làm nhà văn
Đi trọn đời trên con đường chân thật.

Yêu ai cứ bảo là yêu
Ghét ai cứ bảo là ghét
Dù ai ngon ngọt nuông chiều
Cũng không nói yêu thành ghét
Dù ai cầm dao dọa giết
Cũng không nói ghét thành yêu.
Tôi muốn làm nhà văn chân thật
chân thật trọn đời
Đường mật công danh không làm ngọt được lưỡi tôi
Sét nổ trên đầu không xô tôi ngã
Bút giấy tôi ai cướp giật đi
Tôi sẽ dùng dao viết văn lên đá.




Phùng Quán

---

Lời van xin

Một buổi chiều đến nhà Nàng, chợt nghe tiếng Nàng nhiếc móc một đứa con gái nhỏ. Tôi nín thở vì hoảng sợ và đau đớn. Tôi không tưởng tượng nổi cái miệng duyên dáng ấy lại có thể tuôn ra những lời nanh nọc, thô lỗ, cay nghiệt như thế. May sao Nàng không nhìn thấy tôi...


Là nghệ sĩ
Tôi cũng như em
Rất dễ tức giận
Rất dễ nổi khùng
Trước những điều băng hoại vô luân.

Nhưng tôi vẫn quỳ xuống xin em
Ngay cả những phút nổi khùng
Em cũng đừng nói những lời chua chát
Em cũng đừng nói những lời cay độc

Tôi biết
Em đâu phải Hằng Nga ngủ trong rừng
Em có con phải nuôi
Có chồng phải bỏ
Em phải biết giá rau ngoài chợ...

Nhưng tôi vẫn quỳ xuống xin em
Ngay cả những phút nổi khùng
Em cũng đừng nói những lời chua chát
Em cũng đừng nói những lời cay độc!

Chỉ vì
Tôi không thể nào chịu nổi
Tất cả những gì hiện hữu ở em
Mà không đẹp!
Ngay cả nước bọt em nhổ vì ghê tởm
Tôi vẫn có thể nhặt nước bọt em nhổ lên
Ép vào giữa trang sách
Như cái thuở lên chín lên mười
Tôi ép những cánh bướm... những bông hoa

Em là gì?
Em là ai?
Em từ đâu tới?
Tôi không cần biết

Tôi chỉ biết với riêng tôi
Em là mái nhà
Giữa đồng hoang, trên sa mạc
Cho tôi ẩn trốn những trận mưa xấu xa, dung tục
Những trận mưa làm thối mục cuộc đời
Những trận mưa ngày càng nặng hạt!...




Phùng Quán
(Trích Trăng Hoàng cung)

---

Mời rượu


Mời bác Ba Vì xích lại đây
Ta cùng túy lúy ngắm sóng say
Tôi đùa bác đấy đừng tưởng thật
Bác xích lại gần tôi cũng gay.

Bác là Ba Vì tôi Phùng Quán
Bác đông khách tôi càng lắm bạn
Toàn bợm rượu coi trời bằng chai
Họ nhầm lung tung bác với tôi...

Bác đẹp ngang tàng tóc còn xanh
Gái Đông Đô sướt mướt thư tình
Gửi nhầm địa chỉ tôi chết dở
Bà vợ tôi sẽ nổi cơn ghen.

Thôi, bác cứ ngồi yên ở đó
Còn tôi cứ tĩnh tọa ở đây
Tôi thì làm thơ bác làm núi
Nhớ nhau tưới rượu xuống Hồ Tây.




Phùng Quán

---

Mưa Huế

Huế đẹp, Huế thơ. Nhưng ai là Huế đích thực mới ngấm đòn thiên nhiên Huế. Nghiệt ngã, dữ tợn, đỏng đảnh, bất thường: Nắng thì bùn hóa đá. Mưa thì đá hóa bùn...
Mưa Huế triền miên không ngớt. Tôi và Nàng dạo dọc bờ sông Hương dưới vòm trời tầm tã đan chéo mưa. Nàng liếm cặp môi nhạt nhòa nước mưa và kể về những lần đi nước ngoài: Hồng trường, Ăng co, tượng đài các nhà thơ Nga, tượng nàng Áp xa ra đang múa với xiêm y lụa đá... Những chuyện Nàng kể không đầu không đuôi. Tôi ghen với tất cả: bê tông Hồng trường, đá lát đền Ăng co, những bông tuyết đầu mùa, đêm trắng Pê téc bua, nàng Áp xa ra xiêm y lụa đá...
Mưa càng nặng hạt, càng xối xả. Giọng Nàng bỗng nghẹn lại. Tiếng Nàng run rẩy: "Tim em không được khỏe... Em bỗng thấy tim đau nhói... Anh đưa em về.... Em không sao chịu thấu cái mưa Huế khủng khiếp này..."
TRAIS TIM EM KHOONG DWOWCJ BINHF YEEN!
Bức điện khẩn tôi nhận từ đáy mắt em.


Nói dại dột
Nếu một sớm mai nào đó
Em bỗng bay mất
Tôi sẽ tan thành mưa Huế những ngày đông!
Tôi sẽ xối xả xuống tất cả những nơi nào em đã đặt chân!

Đá Ăng-ko Thom
Bê tông Hồng Trường
Sẽ phải xói lở
Vì những cơn mưa dẳng dai dữ dội
Đêm trắng Pê téc bua sẽ sầm tối
Đền Bai On ngập lụt phải đi thuyền!

Léc-măng-tốp
Pút-skin
Essênhin
Mai-a
Nàng Áp-sa-ra
Đồng và đá
Lần đầu tiên được nếm mùi mưa Huế
Họ liếm những cặp môi ướt đẫm
Và kêu lên
Ôi cái mưa khùng điên
Mưa không còn biết gì tới chừng mực!

Mưa Huế trả lời trong tiếng rơi sầm sập:

Làm gì có chừng mực thơ!
Làm gì có chừng mực mưa!
Làm gì có chừng mực yêu!
Làm gì có chừng mực thiên tài!
Làm gì có chừng mực khổ đau!



Phùng Quán
(Trích Trăng Hoàng cung)

---

Nắng Cố Đô

Từng trải, thông minh, nhưng Nàng không vượt qua được thói thường tình nhi nữ. Biết mình đẹp và ăn ảnh, Nàng say mê chụp hình. Cuốn an bom ảnh với hàng trăm dáng vẻ của Nàng với tôi là một ám ảnh. Làm sao con người phải tốn bao nhiêu sức lực, thời gian cho một đam mê phù phiếm như vậy? Và cũng thật lạ, chính thói đam mê phù phiếm ấy lại có sức hấp dẫn không gì cưỡng lại được ở Nàng.
Một hôm, Nàng khoe với những người ái mộ Nàng một tấm hình cỡ lớn. Nàng đứng trước sân Đại Triều, mảnh mai, cân đối, tóc gió thổi bồng che kín khoảng mái ngói lưu ly điện Thái Hòa rực rỡ nắng phía sau. Nụ cười mê hồn, cặp mắt lim dim vì chói nắng Cố Đô...


Nắng Cố Đô Nàng cười dim mắt
Ôi nụ cười nghiêng thành cổ Hoàng Cung
Vua Hời sống lại, vua Hời khóc
- Ta lại bị lừa họ đánh tráo Huyền Trân!

Cắt giang sơn ba trăm dặm nước
Tưởng được công chúa hóa nữ tỳ!
Huyền Trân sân Đại Triều cười dim mắt
Nữ tỳ son phấn đền nợ Ô Ly...

Ta thương vua Hời nghèo mà ngốc
Ba trăm dặm nước tưởng là to!
Chỉ riêng nụ cười Nàng dim mắt
Ta đã đặt dưới chân Nàng cả Vương quốc Thơ!...



Phùng Quán
(Trích Trăng Hoàng cung)

---

Nghe tiếng cuốc kêu


Chắc có điều chi bi thương lắm

Không bày giãi được nên phải kêu

Đêm mất ngủ, nghe cuốc kêu đứt ruột

Lòng những bàng hoàng muốn kêu theo.





Phùng Quán

---

Sám hối


Quỳ rạp trán trước đền Diệp lục
Tôi tạ tội cùng cỏ cây
Tôi đã mắc phải nhiều trọng tội:

Khổ đau cuộc đời mà tôi phải nếm trải
Tôi chưa đủ gan nếm trải đến tận cùng
Tôi chưa đủ tình thương
Để thương tất cả những gì cần được thương...
Tôi xin được trừng phạt!

Hãy đội lên đầu tôi một vành - gai - nước - mắt
Đóng đinh câu rút tôi lên thập - tự - tình - yêu

Hỡi bạn hữu thân sơ!
Trước khi mỉm cười với tôi
Hãy quất lên lưng trần tôi ngọn roi thương khó

Một trăm năm sau
Tôi sẽ rời thập tự
Với tấm lòng và mắt trẻ sơ sinh.




Phùng Quán

---