Thượng Tân Thị

Vài nét về tác giả:

Thượng Tân Thị tên thật: Phan Quốc Quang, tự Hương Thanh, biệt hiệu: Hoài Nam Tử, Thượng Tân Thị; là một nhà thơ Việt Nam thời tiền chiến.

Thượng Tân Thị sinh ngày 16 tháng 7 năm 1878 tại làng Lại Nông, thuộc phủ Thừa Thiên (Huế). Cha, không rõ họ tên, chỉ biết mẹ ông là Tôn nữ Nguyễn Thị Xuân.

Sớm giỏi thi phú, nhưng ông đi thi Hương mấy lần đều bị hỏng. Khoảng năm 1916, buồn vì công danh lận đận, vì nạn nước (hai vua: Thành Thái, Duy Tân đều bị thực dân Pháp đày sang đảo Réunion), thêm buồn vì mẹ mất và gia đình ly tán, ông bỏ xứ theo ghe bầu vào Nam.

Nhớ lời mẹ căn dặn trước khi mất, Thượng Tân Thị tìm gặp được người dì thứ sáu, đang định cư tại Cái Muối (nay thuộc xã cù lao Bình Hòa Phước, huyện Long Hồ, tỉnh Vĩnh Long) và được người dì này lo cho việc hôn nhân cho ông.

Vợ ông là bà Trương Thị Phòng (1882-1955), vừa hiền lại vừa có học (bà từng chịu khó lên tận Sài Gòn trọ học). Hai ông bà có tất cả 7 người con.

Sống ở Vĩnh Long, Thượng Tân Thị được đốc học Lê Minh Thiệp mến tài tiến dẫn dạy chữ Nho ở các trường thuộc Chợ Lách, Nhơn Phú rồi trường ở Ba Kè (nay là huyện Cầu Kè, thuộc tỉnh Trà Vinh), là nơi vợ chồng ông có ý định sẽ cư trú lâu dài. Ông cũng có dịp dạy tại trường trung học tư thục Nam Hưng (còn gọi là Bassac) ở Cần Thơ một thời gian ngắn.

Ông dạy học rất tận tụy và thương trẻ, nên được nhiều học trò mến phục, trong số ấy có những người đã nổi danh như: giáo sư Trần Văn Khê (học với ông tại Tam Bình), thi sĩ Khổng Dương, nhà văn Sơn Nam (cả hai đều học với ông tại Cần Thơ)...

Bên cạnh nghề dạy học, ông còn sáng tác thơ văn. Nhưng mãi đến năm ông 41 tuổi, ông mới bắt đầu có tiếng trên thi đàn nhờ mười bài thơ Nôm luật Đường, làm theo lối liên hoàn, có tên chung là Khuê phụ thán, đăng lần đầu trên Nam Phong tạp chí số 21 (tháng 3, năm 1919).

Gia nhập làng văn, ông vừa là bạn, vừa là cây bút đồng thời với: Diệp Văn Kỳ, Hồ Biểu Chánh, Đặng Thúc Liêng, Trần Chánh Chiếu...

Năm 71 tuổi (1949), Thượng Tân Thị rời Tam Bình đến ở nhà người con gái đầu lòng (Phan Thị Cầu) tại thị xã Vĩnh Long (nay là thành phố Vĩnh Long), an hưởng tuổi già và tiếp tục sáng tác thơ, cho đến khi qua đời năm Bính Ngọ (1966) hưởng thọ 86 tuổi

Tác phẩm:

Thơ Thượng Tân Thị không xếp thành tập, mà chỉ đăng rải rác trên các báo lúc bấy giờ, như: Nam Phong tạp chí, Đuốc nhà Nam, Nam Kỳ tuần báo, Đại Việt tạp chí, Phụ nữ tân văn...

Hầu hết, thơ ông đều làm theo luật Đường, thể thất ngôn bát cú (chỉ một số ít là ngũ ngôn), trong số ấy, có ba bài được giới yêu thơ chú ý là:

Khuê phụ thán, gồm 10 bài thơ Nôm viết theo thể thất ngôn bát cú và theo lối "thập thủ liên hoàn", sáng tác tại Cầu Kè vào tháng 3 năm 1919. Bài thơ đăng lần đầu trên Nam Phong tạp chí số 21 (tháng 3, 1919), được Sở Cuồng (Lê Dư) khen là "lâm ly, uyển chuyển, đáng cho là tuyệt diệu", và sau này được nhiều sách hợp tuyển thơ văn in lại

Tính đến nay, có ít nhất ba người đã họa lại Khuê phụ thán, đó là vua Thành Thái (theo thông tin trên báo Tri tân số 190, ra ngày 1 tháng 6 năm 1945), nữ sĩ Vân Đài và thi sĩ Tố Phang.

Tục khuê phụ thán: Sau khi Khuê phụ thán được bạn đọc chú ý, ông tiếp tục làm thêm thi phẩm này. Về chủ đề và hình thức, nó cũng giống như Khuê phụ thán, và cũng nhận được lời khen ngợi là: "có một giá trị không kém mười bài Khuê phụ thán". Tục khuê phụ thán được đăng lần đầu trên Nam Phong tạp chí số 169 (tháng 2, năm 1932).

Văn tế hai Bà (tức văn tế Hai Bà Trưng), chiếm giải nhất văn chương do báo Phụ nữ tân văn tổ chức năm 1934.

Ngoài ra, ông còn có một số câu liễn đối và nhiều bài thơ khác, như: Thi rớt, Tự thán, Đi thi, Khóc chị Phan Vân Anh, Hòn vọng phu, Ngộ cố tri, Họa bốn bài thi đàn Bạc Liêu, Phá Tam Giang...(trong cuốn Việt Nam thi nhân tiền chiến [quyển trung], xuất bản năm 1968 tại Sài Gòn có trên 20 bài thơ của ông).

---

Đêm không ngủ


Đêm khuya vương vấn mối sầu quanh,

Thỉnh thoảng ngoài hiên gió thổi mành.

Giọng dế nỉ non cùng bốn vách,

Giọt mưa rỉ rả suốt năm canh.

Nằm không yên giấc nên trằn trọc,

Ngồi chỉ lo đời muốn rắp ranh.

Khêu ngọn đèn lên nhìn thấy bóng,

Thở than mình chịu kiếp hư sinh.




Thượng Tân Thị
(Thế giới số 16, 23-10-1936)

---

Đi đường buổi chạng vạng


Bên trời con mắt ngó lom lom,

Chiêng gác non tây chói đỏ lòm.

Mả đá mập mờ ba bốn khóm

Nhà tranh nhấp nhóa một hai chòm.

Đạp xe dong ruổi người đi xóm,

Mang súng xênh xang lính ngủ dòm.

Ta vẫn đường xa chưa tới chỗ,

Thu không trống đã đánh tom tom.




Thượng Tân Thị
(Thế giới số 8 ngày 28-8-1936)

---

Đưa học trò sang Pháp


Bờ liễu trăng lên bóng lập lò,

Đường xa đưa bạn bước lần mò.

Áo cơm đất Việt tua ghi nhớ,

Đèn sách trời Âu phải ráng lo.

Vượt biển ra khơi đừng ngại khó,

Sôi kinh nấu sử mới nên cho.

Một mai nước đổ nghe vang sấm,

Phỉ bấy cung tên nó học trò.




Thượng Tân Thị

---

Họa 4 bài của Thi đàn Bạc Liêu kỳ 1


Lộc có là bao chỉ đấu thăng,

Xây nên thi xã dễ đâu bằng.

Mở mang trí não rừng kinh điển,

Bồi bổ tâm hồn nước lễ văn.

Xướng họa cùng nhau con mắt sáng,

Chấn hưng cho kẻ tấm lòng hăng.

Bạc Liêu nổi tiếng nhiều tay giỏi,

Xui khiến gần xa hưởng ứng chăng?




Thượng Tân Thị

---

Họa 4 bài của Thi đàn Bạc Liêu kỳ 2


Bỗng đâu tin nhận được tay trao,

Mới biết nam nhi đến lúc hào.

Cả tiếng chim kêu tìm những bạn,

Nghe lòng sâu khéo họa cùng nhau.

Cung đàn dây giãn khi lên xuống,

Sức ngựa đường xa bước thấp cao.

Phận hủ từ đây mong mỏi lắm,

Có chi chút ít để về sau.




Thượng Tân Thị

---

Họa 4 bài của Thi đàn Bạc Liêu kỳ 3


Ai dám xem thường với dám khinh,

Tao đàn như kiếng để soi hình.

Tùng, Tuy hai cụ hồn chưa tán,

Lý, Đổ ngàn năm phách cũng linh.

Theo gót người xưa đi trước mắt,

Đưa chân em trẻ bước sau mình.

Khe chê những tiếng mang chi đó,

Miễn xúm ruồng cho khỏi lấp tranh.




Thượng Tân Thị

---

Họa 4 bài của Thi đàn Bạc Liêu kỳ 4


Ai lại không ham chuộng lợi danh,

Cái danh như trống đợi Nam Đình.

Ngâm thơ lui giặc tài hơn vạn,

Quét bút tàn quân sức cả nghìn.

Nhơn nhóm "dĩ văn" liền "dĩ hữu",

Nghĩa đem "Đồng Khí" tạc "Đồng Thinh".

Vài lời nhắn nhủ trang anh tuấn,

Liên lạc gây nên mối cảm tình.




Thượng Tân Thị

---

Khuê phụ thán kỳ 01


Chồng hỡi chồng! Con hỡi con!

Cùng nhau chia cách mấy năm tròn.

Bên trời góc biển^[1] lơi chim cá.^[2]

Dạn gió dày sương tủi nước non.

Mộng điệp^[3] khéo vì ai lẽo đẽo.

Hồn quyên^[4] luống để thiếp thon von.

Ngày qua tháng lại trông đăm đẳm.

Muôn dặm xa xa mắt đã mòn.




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 01 của nữ sĩ Vân Đài.

---

1. Bên trời góc biển do chữ "thiên nhai hải giác" dịch ra.
2. "Lơi chim cá" là thơ từ gởi không được thường, như sợi dây không săn, cứ lơi ra. Người xưa thường dùng chữ "Nhạn" là chim nhạn, chữ "Lý" là cá chép mà nói về việc thơ từ, tin tức. Nên trong "Kiều" có câu "Bóng chim tăm cá biết đâu mà tìm".
3. Ông Trang Châu chiêm bao thấy mình hóa làm con bươm bướm "Hồ điệp".
4. Vua Thục Đế chết hóa làm con quốc "Đỗ quyên".

Khuê phụ thán kỳ 02


Đã mòn con mắt một phương Âu^[1]

Có thấy chồng con đâu ở đâu?

Dẫu được non xanh cùng biển tốt,

Khó ngăn gió thảm với mưa sầu.

Trách ai dắt nẻo không lừa lọc,

Khiến thiếp ra thân chịu dãi dầu.

Bớ bớ xanh kia^[2] sao chẳng đoái,

Tấm lòng bứt rứt trót canh thâu.




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 02 của nữ sĩ Vân Đài.

---

Chú thích của tác giả:
1. Theo ý tôi, thì chữ "Một phương Âu" tôi muốn để là "Phía Phi châu". Vì tôi muốn tránh tiếng nên mới để như thế cho khỏi sự nghi kỵ của nhà đương cuộc.
2. Chữ "Xanh kia" do chữ "Bỉ thương" dịch ra, tức chỉ vào "Trời". Trong Kinh Thi có câu "Bỉ thương giả thiên" (bốn chữ Nho) = Xanh kia ấy là trời.

Khuê phụ thán kỳ 03


Canh thâu chưa ngủ hãy còn ngồi

Gan ruột như dầu sục sục sôi.^[1]

Nghĩa gá ấp iu^[2] đành lỡ dở,

Công cho bú mớm^[3] chắc thôi rồi.

Quyết gìn giữ dạ tròn sau trước,^[4]

Biết cậy nhờ ai tỏ khúc nôi.

Non biển xiên xiên trời một góc,

Hỡi chồng ôi! Với hỡi con ôi!




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 03 của nữ sĩ Vân Đài.

---

Chú thích của tác giả:
1. Dầu sôi sùng sục. Nấu dầu, nhiệt độ lên tới cực điểm thì thành dầu, mà thật là nóng. Gan ruột của chinh phụ này cũng nóng như dầu sôi vậy.
Ấp iu là tình nghĩa vợ chồng.
Bú mớm là tình nghĩa mẹ con.
Là “Thủy chung như nhứt (bốn chữ Nho) = trước sau như một.

Khuê phụ thán kỳ 04


Con ôi! Ruột mẹ ngướu^[1] như tương,

Bảy nổi ba chìm rất thảm thương.

Khô héo lá gan cây đảnh Ngự,^[2]

Đầy vơi giọt lệ nước sông Hương.^[3]

Quê người đành gởi thân trăm tuổi,

Cuộc thế^[4] mong gì nợ bốn phương.

Mẹ cũng trông mau rồi một kiếp,

Để cho vẹn vẽ mối cang thường.^[5]




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 04 của nữ sĩ Vân Đài.

---

Chú thích của tác giả:
1. "Ngướu" là bấy ra, ngướu như tương "tức là nát ngướu như tương đậu nành.
2. Ở Huế có núi "Ngự Bình" (hai chữ Nho) = Hòn núi như tấm bình phong và cá sông 3. "Hương Thủy" (hai chữ Nho) = mà ta gọi là "Hương Giang" (hai chữ Nho).
4. Nguyên văn của tôi đề chữ "Nước tổ", Ông chủ bút báo Nam Phong sửa lại chữ "Cuộc thế" để tránh sự nghi kỵ lúc bấy giờ.
5. Cang thường là "Tam cang" (hai chữ Nho) "Ngũ thường" (hai chữ Nho) = Ba giềng năm lẽ thường, là đạo cả của người ta ở đời.

Khuê phụ thán kỳ 05


Cang thường gánh nặng cả hai vai

Biết tỏ cùng ai? Ai hỡi ai?

Để bụng chỉn e tằm đứt ruột,^[1]

Hở môi thì sợ vách nghiêng tai.^[2]

Trăng khuya nương bóng chênh chênh một,

Kiếng bể^[3] sọi hình tẻ tẻ hai.

Nhắm thử từ đây qua tới đó,

Đường đi non nước độ bao dai?^[4]




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 05 của nữ sĩ Vân Đài.

---

Chú thích của tác giả:
1. Cổ thi có câu "Xuân tầm đáo tử ti phương tâm" (bảy chữ Nho) = Con tầm mùa xuân đến chết tơ mới hết, nên trong Kiều có câu "Con tằm đến chết cũng còn kéo tơ" hay là "Ruột tằm ngày một héo hon".
2. Trong Kinh Thi có câu: "Nhĩ chúc vu viên" (Bốn chữ Nho) = Lóng tai ở nơi vách, ý nói có người rình lóng tai bên tấm vách mà nghe coi mình có nói lên chi không.
3. "Kiếng" tức là gương. Tiếng Nam Kỳ gọi là "Kiếng", Trung Bắc kỳ gọi là gương. Kiến bể do chữ "Phá cảnh" (hai chữ Nho) dịch ra. (Từ Đức Ngôn và Lạc Xương công chúa ở đời Trần bên Tàu đập bể kiếng soi mặt đưa cho nhau làm dấu tích khi phân ly nhau).
4. "Bao dai" là tiếng Nam Kỳ, ý nói "Thử nhắm đường đi từ đây tới đó, dài là bao nhiêu?"

Khuê phụ thán kỳ 06


Bao dai non nước chẳng hay cùng,

Xin gởi hồn ta đến ở chung.

Hôm sớm cho tròn chung một tiết,^[1]

Trước sau không thẹn với ba tùng.^[2]

Quê nhà có kẻ lo săn sóc

Đất khách nương nhau khỏi lạ lùng.

Mảng tính chưa xong, vừa chớp mắt,^[3]

Trống lầu đâu đã đổ tung tung!




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 06 của nữ sĩ Vân Đài.

---

Chú thích của tác giả:
1. Đàn bà chỉ có tiết thờ chồng cho trọn đạo mà thôi.
2. Tức là Tam tùng (hai chữ Nho) = Con gái hồi nhỏ theo cha, lớn lên theo chồng, chồng chết theo con.
3. Nguyên văn của tôi đề chữ "Thiu thỉu". Ông chủ bút Nam Phong sửa lại "Chớp mắt" cho người Bắc hiểu.

Khuê phụ thán kỳ 07


Đã đổ tung tung tiếng trống thành,

Giựt mình thức dậy mới tan canh.

Sương sa lác đác trên tàu lá,

Gió thổi lai rai giữa bức mành.^[1]

Cảnh ấy tình này thôi hết muốn,

Trời kia đất nọ nỡ cho đành.

Thương nhau chẳng đặng^[2] cùng nhau trọn,

Xin hẹn cùng nhau kiếp tái sanh.^[3]




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 07 của nữ sĩ Vân Đài.

---

1. Là bức sáo, tiếng Bắc kêu là bức mành.
2. "Chẳng đặng" tiếng Bắc kêu là "chẳng được".
3. Tái sanh (hai chữ Nho) là kiếp sau.

Khuê phụ thán kỳ 08


Kiếp tái sinh may có gặp không?

Kiếp này đành phụ với non sông.

Chiêm bao lẩn thẩn theo chơn bướm,^[1]

Tin tức bơ vơ lạc cánh hồng.^[2]

Tính tới tính lui thân cá chậu,

Lo quanh lo quẩn phận chim lồng.^[3]

Đã không chung hưởng thì thôi chớ,

Sao nỡ xa nhau, chồng hỡi chồng?




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 08 của nữ sĩ Vân Đài.

---

1. Khi xưa có câu "Hồ điệp mông trung gia vụ Lý" (bảy chữ Nho) = (Trong giấc bướm nhà xa muôn dặm). Nhưng đây ý nói hễ ngủ thì chiêm bao thấy chồng con luôn luôn.
2. Ngày xưa người ta gọi thơ từ thường dùng cánh chim Hồng Nhạn (Ngỗng trời) đưa đi.
3. Ý nói người ta bó buộc như cá trong chậu, chim trong lồng khó mà thoát thân cho thong thả.

Khuê phụ thán kỳ 09


Hỡi chồng có thấu nỗi này chăng?

Sóng gió khi không dậy đất bằng.^[1]

Non nước chia hai trời lộng lộng,

Cha con riêng một biển giăng giăng.

Mối sầu kia gỡ khoanh^[2] chưa hết,

Giọt thảm này tuông bửng^[3] khó ngăn.

Ngán bấy cuộc đời không gượng gạo,

Canh chầy còn ở dưới cung trăng.




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 09 của nữ sĩ Vân Đài.

---

1. Do câu Bình địa khởi phong ba = (năm chữ Nho) (Đất bằng dậy sóng). Không có chuyện mà thành có chuyện.
2. Tức là "cái khoanh" (Thuộc về danh từ).
3. Tức là "cai bửng" (Thuộc về danh từ). Hai câu 3, 4 ý nói: Rầu rỗi chồng xa cách, nếu lấy cái khoanh mà quấn mối sầu cũng không hết được và thảm vì con chia lìa, nếu lấy cái bửng mà ngăn giọt lệ cũng không ngăn được.

Khuê phụ thán kỳ 10


Ở dưới cung trăng luống nỉ non.

Đắng cay như ngậm trái bồ hòn.^[1]

Khói mây dọng quốc^[2] nghe hơi mỏn,

Sương tuyết mình ve^[3] nhắm đã mòn.

Lằn mõ làng xa canh cốc! cốc!!!

Tiêng chuông chùa cũ giộng bon! bon!!!

Nỗi riêng ai biết ta thương nhớ,

Chồng hỡi chồng! Con hỡi con!




Thượng Tân Thị
(Viết ở Ba Kè tháng 5 năm 1919 dương lịch)

Xem thêm bài Họa Khuê phụ thán - Kỳ 10 của nữ sĩ Vân Đài.

---

1. Bồ hòn là một thứ trái cây, chất nó cay đắng, người Bắc thường phơi khô nó để giặt áo quần thế xà phòng.
2. Do câu "Quyên quốc yêu hà không tư khổ" = (bốn chữ Nho) dịch ra.
3. Trong Kiều có câu "Tuyết sương ngày một hao mòn mình ve". Ý nói: Chinh phụ nhớ thương chồng con như con quốc mỏn hơi, con ve xép mình vậy.

Ngộ cố tri


Chứng với trên đầu thẳm thẳm xanh
Vì đâu nên nổi bọt xa ngành
Minh tân từ thuở chia vì bạn
Cảm cựu bây giờ nhắc lại anh.


Giấc mộng Trần quân mơ lạnh ngắt
Câu thơ Bùi lão đọc buồn tanh
Bốn mươi năm lẻ dài đăng đẳng
Gặp gỡ nhau đây họa phước dành.


Gặp gỡ nhau đây họa phước dành
Chuyện xưa nhắc lại nghĩ buồn tanh
Không đem chí khí so hồng hộc
Chỉ mượn thi hồn tỏ yến anh.


Nước tổ bao giờ mây vạch ngút
Quê cha có thuở ngọn thêm ngành
Dặn lòng tiết vững như tòng bá
Chứng với trên đầu thẳm thẳm xanh.



Thượng Tân Thị

---

Phá Tam Giang


Theo phía trong bờ biển Thuận An,

Đường ra Quảng Trị, phá Tam Giang.

Nước thành vũng lớn quanh ba ngã,

Cái nổi vòng cao thẳng một hàng.

Có tiếng nơi đây là ổ cướp,

Không nghe chốn ấy lập đồn quân.

Rào xây ngang dọc bao quanh khắp,

Chài lưới người ta cũng rộn ràng.




Thượng Tân Thị

---

Tái ngộ cảm tác


Gặp gỡ nhau đây họa phước dành,

Chuyện xưa nhắc lại nghĩ buồn tênh.

Khôn đâu chí khí lo hồng hộc,

Chỉ muốn thi hồn tạ yến anh.

Nước tổ bao giờ mây sạch ngút,

Quê cha có thuở ngọn thêm ngành.

Dằn lòng tiết giữ như tòng bá,

Chứng với trên đầu thẳm thẳm xanh.





Thượng Tân Thị

---

Than cảnh nhà


Nhà cửa tan tành ấy bởi đâu?

Anh em xa cách nghĩ thêm sầu.

Thương cha nhớ mẹ lòng dao cắt,

Buồn chị lo em luống bạc đầu.

Chìm nổi tấm thân nơi biển khổ,

Mịt mờ hồn phách chốn thành sầu.

Con đường hy vọng còn thăm thẳm,

Một bước trên đời một bước đau.





Thượng Tân Thị

---

Thi rớt


Thi rớt xưa nay cũng sự thường,

Ta nay thi rớt nghĩ mà thương.

Mẹ trông tin trẻ ngồi van vái,

Chị đọ tên em ngó tỏ tường.

Cay đắng mười năm công sĩ khó,

Rủi may một chữ bút quan trường.

Khoa này không đỗ chờ khoa khác,

Cái nợ bình sanh hãy vấn vương.





Thượng Tân Thị

---

Trên sông chờ đò


Sông Bo kia hỡi! Hỡi sông Bo!

Ta biết cùng ai nói chuyện trò.

Mặt nước dật dờ cơn sóng bủa,

Ngàn cây thấp thoáng bóng trăng lờ.

Rảo đường danh lợi nhiều anh muốn,

Bút nẻo chông gai ít kẻ lo.

Trời đã tối rồi còn đứng đó,

Với kêu chong chóng bớ con đò.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 01


Ủa này chồng, ủa này con!

Duyên nợ chi xui cuộc chẳng còn.

Kẻ ở một mình đau chín khúc,

Người đi muôn dặm cách nghìn non.

Ôm lòng biển Ấn trông mù mịt,

Ngóng cổ trời Phi ngó vót non.

Chua xót nỗi này ai có thấu,

Xương mai ngày tháng luống hao mòn.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 02


Hao mòn thân thiếp chỉnh lo âu,

Sống thác quê người có biết đâu.

Nước Cũ dẫu còn khôn nuốt thảm,

Biển cừu chưa lấp dễ nguôi sầu.

Lưới thưa mở đặng chăng thì mở,

Phận mỏng dầu may rủi mặc dầu.

Lưỡng lự ra vào trăng đã xế

Đồng hồ tích tắc suốt đêm thâu.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 03


Đêm thâu ta đứng lại ta ngồi,

Bèo bọt trong lòng thể bụng sôi.

Kim chích chín chiều đau khó chịu,

Tơ vò trăm mối gỡ không rồi.

Nghĩ khi dựa gối kề bên cạnh

Nhớ lúc trao tay để xuống nôi.

Chia rẽ bây giờ thành mấy ngả?

Trời làm chi tệ lắm trời ơi!




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 04


Trời ơi có phải thiếp là tương?

Giọt lệ vì ai để nhớ thương.

Bốn chín tuổi dư gần bóng xế

Hai hai năm lẻ vắng mùi hương.

Biển dâu đổi cuộc xui nên thế

Trâu ngựa đền nghi phải tính phương.

Tin tức xa xôi thông chẳng tiện,

Vái van sức khỏe được như thường.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 05


Khỏe được như thường gánh một vai,

Chữ tình xin chớ phụ lòng ai.

Trăng thề còn đó trơ trơ mặt,

Sấm giận vì đâu chát chát tai.

Lỡ dở cái duyên mình bốn chín,

Linh đinh chút phận bến mười hai.

Ví chi có phép thâu đường lại,

Non nước muôn trùng chẳng mấy ai.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 06


Chẳng mấy ai mà đã chẳng cùng,

Gìn vàng giữ ngọc tiết nhi chung.

Trời mây gan óc lo đền nghĩa,

Tấm mảng tình duyên phải vẹn tòng.

Sương nhễu giọt sầu tươm lá chuối,

Gió đưa hơi thảm phất cây tùng.

Bỗng đau nghe đã canh năm trở

Trống đánh tùng tung tủng tủng tung.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 07


Tủng tung tung tủng trống trên thành,

Giấc ngủ không đầy nửa trống canh.

Nêm thúy lạnh lùng thương chiếc bóng,

Gương nga thấp thoáng rọi bên mành.

Từ đâu chồng vợ chia nhau rứa

Cho đó cha con cách bức đành.

Thôi thế cũng là trời khiến vậy,

Ta nguyền vào tử với ra sanh.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 08


Ra sanh biết có gặp nhau không?

Hay lại như người cách trở sông.

Non nước tin chờ thưa cánh nhạn,

Đá vàng chỉ quyết nhẹ lông hồng.

Kêu hồn Thục Đế chim quyên rũ,

Than phận Hằng Nga bóng thỏ lồng.

Nghĩ nỗi mình đây thêm lắm nỗi,

Nỗi thương con với nỗi thương chồng.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 09


Thương chồng ai rõ bụng ta chăng?

Trên có trời cao dưới đất bằng

Giữ dạ chẳng sờn cơn gió táp,

Xót lòng còn bận đám mây giăng.

Bức dây u uất bao nhiêu mối,

Mở hội sầu tư biết mấy ngăn.

Trước các chắp tay thơ thẩn bước,

Một mình bạn với một vành trăng.




Thượng Tân Thị

---

Tục Khuê phụ thán kỳ 10


Vành trăng tuy đã ngậm đầu non,

Còn thấy xa xa dạng mấy hòn.

Đỉnh Ngọc núi Kim hình vẫn tỏ,

Sông Hương núi Ngự dẫu chưa mòn.

Mõ canh xóm Vạn đương hồi cốc,

Chuông sám chùa Thiên lát đánh boong.

Gặp gỡ họa là khi ngủ mớ

Ủa này chồng ủa này con.




Thượng Tân Thị

---

Văn tế Hai Bà Trưng


Hỡi ôi!
Nợ nước thù nhà,
Tình em nghĩa chị,
Lằn tên đạn chuyển rung trời đất;
Quyết ra tay trừ sạch lũ tham tàn;
Chéo yếm khăn đùm, bao bọc non sông,
Dầu thất bại cũng nên trang nghĩa khí,
Nhớ hai Bà xưa:
Một gái kiên trinh,
Dáng người hùng vĩ,
Trên tay đủ lối côn quyền;
Trong bụng chứa đầy mưu trí;
Dòng dõi vốn Rồng Tiên xuất thế; sanh nhằm cửa Trương Công.
Lứa đôi nhờ tơ nguyệt se duyên, gá nghĩa cùng chàng Thi Thị;
Tình chồng vợ là tình tấm mắn, chỉ non thề biển, cùng nhau chọn chữ xướng tùy.
Nghĩa chị em là nghĩa thịt xương, tạc đá ghi vàng giữ dạ vẹn niềm chung thủy.

Giận Tô Định làm quan Thái thú, đã tham lam còn giết kẻ thế cô.
Thương Nam Giao là cõi ly minh, có văn hóa mà để người chiếm trị.
Cờ nương tử theo chiều gió phất, bốn phương hào kiệt về chật đất Mê Linh.
Trống tướng quân lẫn tiếng trời gần, muôn đội tỳ hưu, đóng quanh vòng Giao Chỉ.
Chiếm địa thế lập nên đồ trận; đông có mầy, tây có tao.
Xem thiên thơ chưa định cõi bờ; Nam của ngộ, Bắc của nị.

Đánh một trận như ngói tan trúc chẻ, đống xương vô định chất bằng đầu.
Giữ ba năm có thành vững ao bền, giọt máu đồng cừu hăng sửa chí.
Cỏ để lúa, cá trôi về biển thẳm, hãi hùng xô đành nhục mất linh oai.
Đông chuyển mưa, nước chảy đến non Đoài, khủng khiếp Hán kíp điều thêm tướng sĩ.
Lão Mã Viện xưng là quắc thước; kéo binh sang từ Hiệp Phố đến Trường Sa.
Chúa Bình Khôi thiệt cũng anh tài, giúp chị đánh với Lưu Long cùng Đoàn Chí.

Trận thứ nhất, nơi hồ Lảng Bạc, trường đua tranh dễ nhượng sức quân Ngô.

Trận thứ nhì, ở suối Cẩm Khê, bề tấn thối khó như cờ nước bí.
Cơ trời khiển sao chịu vậy, mất cũng như còn.
Vận nước xuôi thế thì thôi; thới rồi lại bỉ.
Sức yếu phải toan tìm chước, sông Hát Giang ngọc đắm hương chìm.

Khí thiêng khi đã về thần, cõi Cù Việt tre nêu lụa ký;
Ôi! Thôi! Thôi
Gió thổi cơn sầu,
Mưa tuôn hạt lụy,
Mái dinh hư quay mãi không ngừng,
Xe tạo hóa đưa hoài cũng nghỉ.
Mở nghiệp nước, trước nối theo Hồng Lạc, mau hay lâu, suy hay thạnh nhi nữ cũng xem thường.

Dựng ngôi vua, sau tiếp có Đinh, Lê, mạnh hay yếu, nên hay thua anh hùng nào dám ví;
Một tay hai bà gây dựng, thâu Lĩnh Nam hơn sáu chục huyện thành.
Muôn thuở nước thơm tho, trải thương hải đã hai mươi thế kỷ.
Hồn tráng liệt dựa nương hăm mấy triệu, lào lào như bóng thỏ vừng ô.
Khôi tinh anh tỏ rạng một phương trời, chói chói với cung Lê điện Lý.
Khí tiết tài non vòi vọi, bao vòng theo núi Tam Điệp, núi Tản, núi Kim;
Tiếng tăm như sóng đùng đùng, tràn khắp cả sông Cửu Long, sông Hương, sông Nhị;

Lễ kỷ niệm tháng hai, mùng sáu, lửa hương nghi ngút, vái van cùng Đất Việt Trời Nam

Giúp đồng bào học một hay mười, xiêm áo rỡ ràng theo dòng dõi với thầy Âu bạn Mỹ.

Than ôi!
Thượng hưởng!




Thượng Tân Thị

(Giải nhất văn chương báo Phụ Nữ Tân Văn, 1934, kỷ niệm ngày giỗ Hai Bà Trưng 1934)

---