Trần Tế Xương

Tặng người quen


Em gửi cho anh mảnh lụa đào
Phất phơ tươi tốt, đẹp làm sao
Của này ý hẳn trong nhà có,
Hay cậy người mua ở nước nào?
May áo chỉ nên đôi cái dải
Thắt lưng cũng ngại chẳng đầy tao^[1]
Muốn lên hỏi giá mua dài tấm,
Không biết rằng em bán thế nào?


Trần Tế Xương

---

1. Muốn để may áo thì dây chỉ đủ để làm hai cái dải áo (đời xưa áo buộc bằng vải, không có cúc), còn muốn làm thắt lưng cũng ngắn quá chưa đủ một vòng.

Tết cô đầu


Chị hỡi chị, năm nay túng lắm,^[1]
Biết làm sao, Tết đến nơi rồi!
Mới ngày nào chị mua muối cùng tôi
Ngoảnh mặt lại hàng vôi nay đã bán^[2]
Này nụ, này hoa, này hài, này hán^[3]
Pháo, tranh Tầu, Hương Cảng mới sang.
Chị cùng em sắm sửa lo toan,
Muốn mua chịu, sợ nhà hàng lại lạ.
Chị em ta cùng nhau giữ giá,
Đến bây giờ ngã cả chẳng ai nâng.
Cũng liều bán váy chơi xuân...


Trần Tế Xương

---

1. Lời chị em cô đầu nói với nhau. Nhưng cảnh ngộ nhà thơ nào có khác gì. Hai hạng người đó (cô đầu và nhà văn) vào thời đó rất dễ thông cảm với nhau.
2. Do câu "đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi" (mua muối để cầu mong sự mặn mà; mua vôi để dọn sửa tết).
3. Hàn, hán: những kiểu giày dép của những người quyền quý ngày xưa.

Tết dán câu đối


Nhập thế cục bất khả vô văn tự,^[1]
Chẳng hay ho cũng húng hắng một vài bài
Huống thân danh đã đỗ tú tài
Ngày tết đến cũng phải một vài câu đối.

Đối rằng :
Cực nhân gian chi phẩm giá, phong nguyệt tình hoài^[2]
Tối thế thượng chi phong lưu, giang hồ khí cốt.^[3]

Viết vào giấy dán ngay lên cột
Hỏi mẹ mày rằng dốt hay hay?
Thưa rằng: hay thực là hay!
Chẳng hay sao lại đỗ ngay tú tài?
Xưa nay em vẫn chịu ngài!^[4]



Trần Tế Xương

---

1. Bước vào đời không thể không có văn chương chữ nghĩa.
2. Cái phẩm giá tột cùng ở trong thiên hạ chính là tình đối với trăng gió.
3. Sự phong lưu bậc nhất trên cõi đời là cốt cách giang hồ.
4. Câu chịu ngài của bà Tú hàm cả hai ý: chịu văn chương ngài hay và chịu cái tính "ngông" của ngài nữa!

Tết tặng cô đầu


Ngày xuân mừng quý khách

Khi vui, lọ đàn phách!

Chuyện nở như pháo rang

Chuyện dai như chão rách,

Đổ cả bốn chân giường

Xiêu cả một bức vách!


Trần Tế Xương

---

Thăm bạn nghèo


Khách hỏi nhà ông đến,
Nhà ông đã bán rồi,
Vợ lăm le ở vú,
Con tấp tểnh đi bồi
Anh trói voi bỏ rọ^[1]
Đòi nào lợn cạo ngôi^[2]
Người bảo ông cũng mãi,
Ông cũng thế này thôi.



Trần Tế Xương

---

1. Trói voi bỏ rọ: thành ngữ chỉ việc không thực hiện được.
2. Lợn cạo ngôi: một câu sấm ký dân gian khá lưu hành hồi ấy: "Bao giờ cho lợn cạo ngôi, Cho gà cất cánh, vua tôi sẽ về". Năm 1885, vua Hàm Nghi nổi dậy chống Pháp ở Huế không thành phải xuất bôn, phát động phong trào Cần Vương. Lời sấm ký dự báo những điềm "lợn cạo ngôi, gà cất cánh", nhưng việc đó không xảy ra vì Hàm Nghi bị thực dân bắt đi đày. Có lẽ đây chỉ muốn nói, không thể có sự tình thế biến chuyển gì đặc biệt.

Than đạo học


Đạo học^[1] ngày nay đã chán rồi,
Mười người đi học, chín người thôi
Cô hàng bán sách lim dim ngủ,
Thầy khóa tư lương^[2] nhấp nhổm ngồi.
Sĩ khí rụt rè, gà phải cáo,
Văn trường liều lĩnh, đấm ăn xôi
Tôi đâu dám mỉa làng tôi^[3] nhỉ?
Trình có ông tiên thứ chỉ tôi.^[4]



Trần Tế Xương

---

1. Tức Nho học. Từ 1900 thực dân Pháp bắt sửa chương trình thi cử, bớt chữ Hán, tăng quốc ngữ.
2. Tức thầy khoá dạy tư.
3. Làng nho
4. Tiên chỉ, thứ chỉ: chức sắc của vị có khoa bảng ở địa phương.

Than nghèo


Cái khó theo nhau mãi thế thôi,
Có ai, hay chỉ một mình tôi?
Bạc đâu ra miệng mà mong được?
Tiền chửa vào tay đã hết rồi!
Van nợ lắm khi trào nước mắt,
Chạy ăn từng bữa mướt mồ hôi.
Biết thân, thuở trước đi làm quách,
Chẳng ký, không thông, cũng cậu bồi!



Trần Tế Xương

---

Than sự thi


Cử nhân: cậu ấm Kỉ,

Tú tài: con đô Mĩ^[1]

Thi thế mà cũng thi!

Ới khỉ ơi là khỉ!



Trần Tế Xương

---

1. Ấm Kỉ và con của đô lại Mĩ, đều là kẻ dốt nát, vì đút tiền được đỗ.

Than thân chưa đạt


Ta phải trang xong cái nợ ta,
Lẽ đâu chịu nợ mãi ru mà?
Đường con, bu nó một năm một
Tính tuổi, nhà thầy ba lẻ ba
Mở mặt quyết cho vua chúa biết,
Đua danh kẻo nữa mẹ cha già.
Năm nay ta học, năm sau đỗ,
Chẳng những Lương Đường^[1] có thủ khoa.



Trần Tế Xương

---

1. Lương Đường: tên làng của vợ tác giả, nay là làng Lương Ngọc, thuộc tỉnh Hải Hưng, nổi tiếng có nhiều người đỗ đạt.

Thành pháo


Tượng tượng, xe xe, xé lẻ rồi,

Sĩ đen, sĩ đỏ chẳng vào đôi.

Đố ai biết được quân nào kết?

Mã cũng chui mà tốt cũng chui.



Trần Tế Xương

---

Thái vô tích ^[1]


Trời đất sinh ra chán vạn nghề,

Làm thầy, làm thợ, lại làm thuê.

Bác này mới thật thái vô tích

Sáng vác ô đi, tối vác về!



Trần Tế Xương

---

1. Hoàn toàn vô dụng, không được việc gì.

Thầy đồ dạy học


Có một cô lái nuôi một thầy đồ^[1]
Quần áo rách rưới, ăn uống xô bồ^[2]
Cơm hai bữa: cá kho, rau muống;
Quà một chiều^[3]: khoai lang, lúa ngô.
Sao dám khinh mình: " Thầy đâu thầy bậy thầy bạ"?
Chẳng biết trọng đạo, cô^[4] gì: "cô lốc, cô lô"!



Trần Tế Xương

---

1. Cô lái: chỉ vợ (bỡn). Thầy đồ: tác giả.
2. Ăn uống cẩu thả, không kén chọn .
3. Tức một buổi, một lần, một bữa.
4. Cô (vai trò vợ của thầy).

Thề với người ăn xin


Người đói, ta đây cũng chẳng no
Cha thằng nào có, tiếc không cho!^[1]
Họ đày đọa mãi dân cày cuốc,
Ai xét soi cho cảnh học trò!
Mong được cơm no cùng áo ấm
Gặp toàn nắng lửa với mưa gio
Miếng ăn đến miệng là thưa kiện
Lúa rũ chân đê chửa được vò.^[2]



Trần Tế Xương

---

1. Một câu chửi thề dân dã.
2. Một tệ nạn thường xảy ra ở nông thôn Việt Nam. Thiếu đoàn kết ăn no tụng kiện bỏ mặc lúa chín rũ không gặt được do việc kiện chưa xong.

Thi cơm rượu


Kể tuổi nhà min ngoại bốn mươi,
Văn min khấp khểnh, học min lười.
Ba năm một hội thi cơm rượu,
Bốn bể nhiều anh góp nói cười.
Bảng hổ bảng mai nghiêng mất cả
Chợ Rồng, chợ Bến dạo xe chơi
Văn chương chẳng thấy kêu rằng tốt,
Chỉ tốt hai hàng lúa mạ thôi.



Trần Tế Xương

---

Thi phúc


Này này hương thi đỗ khoa nào?

Nhân hậu hay lòng quan thượng Cao^[1]

Người ta thi chữ, ông thi phúc^[2]

Dù dở, dù hay ông cũng vào^[3]



Trần Tế Xương

---

1. Quan thượng Cao: tức Cao Xuân Dục, người làng Thịnh Mỹ, phủ Diễn Châu, tỉnh Nghệ An, đỗ cử nhân năm 1877. Ông đã từng làm tổng đốc Nam Định, thượng thư bộ Học. Khoa thi hương này ông được cử làm chánh chủ khảo, trường Nam có tiếng là nhân hậu, chấm nới tay.
2. Thi gặp may (nhờ có phúc) mà đỗ.
3. Vào: thông thường thi hương phải qua bốn kỳ. Đạt được kỳ trước mới được vào kỳ sau. Đây có ý là đỗ.

Thiếu nữ đi tu


Con gái nhà ai dáng thị thành,
Cớ chi nỡ phụ cái xuân xanh?
Nhạt màu son phấn, say màu đạo,
Mở cánh từ bi, khép cánh tình.
Miệng đọc nam vô quên chín chữ^[1]
Tay lần tràng hạt phụ ba sinh^[2]
Tiếc thay thục nữ hồng nhan thế,
Nỡ cạo đầu thề với quyển kinh!



Trần Tế Xương

---

1. Chín chữ cù lao : công ơn cha mẹ.
2. Duyên nợ vợ chồng.

Thói đời


Người bảo ông điên, ông chẳng điên,
Ông thương, ông tiếc hoá ông phiền.
Kẻ yêu người ghét, hay gì chữ^[1]
Đứa trọng thằng khinh, chỉ vị tiền.
Ở bể ngậm ngùi con tới lạch^[2]
Được voi tấp tểnh lại đòi tiên
Khi cười, khi khóc, khi than thở,
Muốn bỏ văn chương học võ biền.



Trần Tế Xương

---

1. Biết gì chuyện chữ nghĩa
2. Tục ngữ: Ở bể vào vòi.

Thông gia với quan


Gái goá đem mình tựa cửa quan,^[1]
Nghĩ rằng quan lớn thế thì sang.
Thương con, toan lấy dây tơ buộc,
Kén rể vì tham cái lọng tàn.
Nào có ra chi phường khố lụa^[2]
Thôi thì cũng tủi kiếp hồng nhan.
Cậu này ắt hẳn hay nghề sáo^[3]
Dây vũ dây văn vụng ngón đàn.^[4]



Trần Tế Xương

---

1. Một mụ goá muốn thông gia với "quan", bèn gả con gái cho một "quan" nghiện thuốc phiện và đang xuống dốc.
2. Phường khố lụa: do chữ "xích khoa tử đệ" (con em bọn khố đỏ) nghĩa là bọn con quan.
3. Nghề sáo: mồm cậu ấm chum chúm như thổi sáo, cho nên tác giả đùa là làm nghề thổi sáo.
4. Ý nói văn dót vũ nát.

Thú cô đầu


Cái thú cô đầu nghĩ cũng hay,
Cùng nhau dan díu mấy đêm ngày.
Năm canh to nhỏ tình dơi chuột,
Sáu khắc mơ màng chuyện nước mây.
Êm ái cung đàn chen tiếng hát,
La đà kẻ tỉnh dắt người say.
Thú vui chơi mãi mà không chán,
Vô tận kho trời hết lại vay.



Trần Tế Xương

---

Thương vợ


Quanh năm buôn bán ở mom sông^[1]
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo xèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ, âu đành phận.
Năm nắng mười mưa, dám quản công.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc!
Có chồng hờ hững cũng như không.



Trần Tế Xương

---

1. Tức sông Vị (Nam Định).

Tiến sĩ giấy


Ông đỗ khoa nào, ở xứ nào

Thế mà hoa, hốt, với trâm, bào?^[1]

Mỗi năm mỗi tết trung thu đến

Tôi vẫn quen ông, chẳng muốn chào.



Trần Tế Xương

---

1. Trang phục của tiến sĩ giấy: hoa cài mũ, hốt (thẻ bằng ngà cầm tay), trâm (cài tóc), bào (áo thụng).

Tú Tây Hồ, đồ Xuân Dục


Tú kiệt, đồ keo, cũng một môn,

Phải ai tai nấy, thất kinh hồn.

Người sao rặt những phường thâm móng,

Trời để chơi khăm đứa nhẵn trôn.



Trần Tế Xương

---

Tự cười mình

I

Ở phố Hàng Nâu^[1] có phỗng sành
Mặt thời lơ láo, mắt thời xanh^[2]
Vuốt râu nịnh vợ, con bu nó
Quắc mắt khinh đời, cái bộ anh.
Bài bạc kiệu cờ cao nhất xứ
Rượu chè trai gái đủ tam khoanh.
Thế mà vẫn nghĩ rằng ta giỏi
Cứ việc ăn chơi, chẳng học hành.


II

Lúc túng toan lên bán cả trời
Trời cười: thằng bé nó hay chơi.
Cho hay công nợ là như thế,
Mà vẫn phong lưu suốt cả đời.
Tiền bạc phó cho con mụ kiếm^[3]
Ngựa xe chẳng thấy lúc nào ngơi.
Còn dăm ba chữ nhồi trong ruột
Khéo khéo không mà nó cũng rơi.



Trần Tế Xương

---

1. Phố Tú Xương ở, thành phố Nam Định.
2. Có bản chép: mắt thời nhanh.
3. Con mụ: chỉ vợ nhà thơ.

Tự đắc


Ta nghĩ như ta có dại gì?
Ai chơi, chơi với, chẳng cần chi!
Kìa thơ tri kỉ, đàn anh nhất,
Nọ phách phong lưu, bậc thừ nhì.
Ăn mặc vẫn ra người thiệp thế,
Giang hồ cho biết bạn tương tri.
Gặp thời gặp vận nên bay nhảy
Cho thoả rằng sinh chẳng lỗi thì!



Trần Tế Xương

---

Tự trào

I

Hán tự chẳng biết Hán,
Tây tự chẳng biết Tây.
Quốc ngữ cũng tịt mít,
Thôi đi về đi cày.

II

Trồng ngô và trồng đậu,
Cấy chiêm lại cấy mùa.
Ăn không hết thì bán,
Bán đã ông Tây mua.

III

Được tiền thì mua rượu.
Rượu say rồi cưỡi trâu.
Cưỡi trâu thế mà vững,
Có ngã cũng không đau.

IV

Ăn lương hàm chính thất,
Thôi thôi thế cũng xong.
Ví bằng nhà nước dụng,
Phải bổ trường Canh-nông.



Trần Tế Xương

---

Tự vịnh (phú đắc)


"Vị Xuyên có bác Tú Xương
Quanh năm ăn quịt, chơi lường mà thôi!"


Vị Xuyên có Tú Xương,

Dở dở lại ương ương:

Cao lâu thường ăn quịt,

Thổ đĩ lại chơi lường!




Trần Tế Xương

---

Văn tế sống vợ

Khoảng sau khoa Canh Tý (1990), nhiều lần thi trượt, nhà thơ càng chán ngán, chơi bời phóng túng, tốn tiền, bà Tú nhiều lần can ngăn không được, giận doạ tự tử. Nhà thơ nhân đó làm bài văn tế này bày tỏ nỗi cảm thông làm lành khéo với vợ.

Con gái nhà dòng, lấy chồng kẻ chợ^[1]
Tiếng có miếng không, gặp chăng hay chớ^[2]
Mặt nhẵn nhụi, chân tay trắng trẻo, ai dám chê rằng béo rằng lùn,
Người ung dung, tính hạnh khoan hoà, chỉ một bệnh hay gàn hay dở.
Đầu sông bãi bến, đua tài buôn chín bán mười,
Trong họ ngoài làng, vụng lẽ chào dơi nói thợ^[3]
Gần xa nô nức, lắm gái nhiều trai,
Sớm tối khuyên răn, kẻ thầy người tớ.
Ông^[4] tu tác cửa cao nhà rộng, phó mặc tay dâu,
Anh^[5] lăm le bia đá bảng vàng, cho vang mặt vợ.

Thế mà:

Mình bỏ mình đi, mình không chịu ở
Chẳng nói chẳng rằng, không than không thở.
Hay mình thấy tớ: nay Hàng Thao, mai phố Giấy mà bụng mình ghen?^[6]
Hay mình thấy tớ: sáng Tràng Lạc, tối Vĩễn Lai, mà lòng mình sợ?^[7]

Thôi thôi:

Chết quách yên mồ,
Sống càng nặng nợ
Chữ nhất phẩm ơn vua vinh tứ^[8], ngày khác sẽ hay,
Duyên trăm năm ông Nguyệt xe dây, kiếp này đã lỡ.
Mình đi tu cho thành tiên thành Phật, để rong chơi Lãng Uyển, Bồng Hồ^[9],
Tớ nuôi con cho có rể có dâu, để trọn vẹn đạo chồng nghĩa vợ.!


Trần Tế Xương

---

1.Bà Tú thuộc dòng dõi họ Phạm ở Lương Đường (Hải Dương), có nhiều người học hành đỗ đạt cao.
2. Được sao hay vậy.
3. Nói thật thà thẳng thắn.
4. Cha của nhà thơ.
5. Tức nhà thơ.
6. Hàng Thao (Nam Định), phố Giấy (nay là phố Hoàng Văn Thụ, Nam Định) có mấy nhà hát cô đầu loại sang.
7. Tràng Lạc, Viễn Lai : Hai hiệu cao lâu nổi tiếng ở Nam Định.
8. Mơ ước viễn tưởng của nhà thơ.
9. Các chốn tiên cảnh trong thần thoại Trung Hoa.

Vay sư không được


Ông bám làm chi đứa trọc đầu?^[1]
Đầu không có tóc bám vào đâu?
Nghĩ mình nghiện nặng cho nên kiết,
Đành nó ăn chay ý hẳn giàu.
Một vốn bốn lời mong có lãi
Năm liều bảy lĩnh tưởng nên câu
Thế mà không được buồn cười nhỉ!
Không được thì ông lại xuống tàu.



Trần Tế Xương

---

1. Có bản ghi: Ông bám ông ăn đứa trọc đầu.

Vị Hoàng hoài cổ


Nô nức qua chơi thú Vị Hoàng^[1]
Này nơi phong vận đất nhiều quan^[2]
Trời kia khiến vậy: sông nên bãi
Ai khéo xoay ra phố nửa làng.
Khua gõ trống chuông, chùa vẫn nức,
Xì xèo tôm tép, chợ hầu tan.
Việc làng quan lớn đi đâu cả?
Chỉ thấy năm ba bác xã bàn.^[3]



Trần Tế Xương

---

1. Vị Hoàng: sông chảy qua Nam Định. Sau do phù sa bồi đắp, sông thành đồng rồi phố xá mọc lên.
2. Đất này có nhiều người đỗ đạt làm quan.
3. Tình trạng ngưng trệ tiêu điều của Vị Hoàng lúc đó.

Vì tiền


Vì chưng chẳng có hoá ra hèn
Hổ với anh em chúng bạn quen.
Thuở trước chơi bời còn quyến luyến,
Bây giờ đi lại dám mon men!
Giàu sang, âu yếm, tình quen thuộc,
Bần tiện, thờ ơ, dạ bạc đen.
Ví khiến trong tay tiền bạc có
Nói dơi nói chuột, chán người khen.



Trần Tế Xương

---

Viếng bạn ^[1]


Đêm qua trằn trọc không yên
Vắng người cùng bạn bút nghiên sao đành?
Ngựa xe là thói tỉnh thành
Nào người vui thú học hành là ai?
Nhớ khi thảo sách soạn bài
Tựa trong khóm trúc, dạo ngoài hồ sen.
Ngậm ngùi dưới nguyệt trước đèn,
Ta vui ai biết, ta phiền ai hay?
Của trời như nước như mây
Lũ ta như dại như ngây như khờ^[2]
Đi đâu một bước một chờ
Vắng nhau một khắc một giờ khôn khuây.
Tháng năm tết đến sau này
Cùng ai lên núi hái cây xương bồ?^[3]
Há rằng thiếu nếp^[4], không bồ?
Tri âm đã vắng, Bồng Hồ cũng thôi!^[5]
Qua năm hương, hội đến rồi[6]
Cùng ai vượt bể tới nơi kinh kì?
Dẫu cho vui thú phụng trì^[7]
Khi vui mà vắng cố tri thêm sầu.
Bạn đà, chưa dễ tìm nhau
Bạn nghiên bạn bút có đâu được nhiều?



Trần Tế Xương

---

1. Tức ông Phạm Tuấn Phú.
2. Vì không biết bon chen về đồng tiền.
3. Giống cỏ mọc trên khe núi, hái về làm thuốc.
4. Nếp: cái rương, cái tráp đựng đồ. Ý câu: Không phải vì thiếu phương tiện mà không đi du chơi cảnh đẹp.
5. Bồng hồ: cảnh tiên.
6. Kì thi hương đã qua, sắp tới kì thi hội.
7. Hồ Phụng Trì: hồ đẹp trong cung vua.

Thi hỏng


Trăm kiếp khổ gì hơn thi hỏng
Hỏng khoa này khất vợ gắng khoa sau
Miệng cười vui, bụng ngậm ngùi đau
Câu khiển hứng ra màu cảm khái
Cũng có lúc ngoảnh đầu toan cãi
Hỏi ông xanh sao lại thế này ư?
Đã sinh ra, chân không què, tai không điếc, mắt không mù
Nợ trần thế trả bù chi mãi mãi
Ừ bĩ, thái, lẽ trời cũng phải
Lạy ông xanh trang trải chóng đi cho
Cuộc công danh nhỏ nhỏ, to to
Trang trắng nợ, kéo một hò lên vận đỏ
Hồi thủ hồng trần nhưng tự đố
Mai tâm hoàng quyển túc khai nham^[1]
Mở sách ra tính tính, toan toan
Rút cục lại đã thua ai ngàn với vạn
Thôi chẳng qua mai vi tảo, cúc vi trì, hạnh vi vãn^[2]
Cuộc trung niên còn chán cái phong lưu
Rồi cũng cờ, cũng biển, cũng cõng, cùng lọng, cùng hèo
Cũng giương mắt ếch, vểnh tai mèo trong cõi tục
Trong thiên hạ một trăm người, chín mươi chín người mắt đục
Dù ai khen, ai khúc khích mặc thay ai.
Ai ơi, cố lấy kẻo hoài!



Trần Tế Xương

---

1. Quay đầu nhìn lại cõi đời bụi bặm thấy ghét mình. Cứ để lòng với quyển sách vàng cũng có lúc mở mặt.
2. Mai nở sớm, cúc nở chậm, hạnh nở muộn, ý nói mọi việc phải có lúc, có thời.

Vịnh cô Cáy chợ Rồng


Ai đẹp hơn cô Cáy^[1] chợ Rồng
Mình cô thì một, chợ thì đông
Giời còn bể đó, tùy ngang dọc
Người phải cua đâu, chớ hãi hùng^[2]
Buôn trứng những toan kề cửa lỗ
Sợ còng chẳng dám động chân lông
Hỡi ai thiên hạ, ra cùng rốc^[3]
Yếm trắng như cô phải chọn chồng.



Trần Tế Xương

---

1. Tên một cô gái người làng Phú Ốc (ngoại thành Nam Định) bán gạo ở chợ Rồng. Cô Cáy đẹp nên thường bị trai trêu chọc nhưng cô cũng đáo để cự lại. Bài này dùng những từ cua, cáy để ghẹo cô.
2. Thành ngữ: nhát như cáy. Cô tuy tên Cáy nhưng là người thì đâu khiếp sợ ai.
3. Ra: một lọai cua mình vuông, càng có nhiều lông. Rốc: một loại cua đồng.

Vợ chồng Ngâu


Truyền rằng tháng bảy mưa ngâu,
Con trời lấy chú chăn trâu cũng phiền.
Một là duyên hai thời là nợ,
Sợi xích thằng^[1] ai gở cho ra?
Vụng về cũng thể cung nga,
Trăm khôn nghìn khéo chẳng qua mục đồng.
Hay là sợ muộn chồng chăng tá?
Hơi đâu mà kén cá chọn canh!

Lấy ai ai lấy cũng đành
Rể trời cũng đến cả anh áo buồm.



Trần Tế Xương

---

1. Xích thằng" dây tơ hồng.

Xuân


Xuân từ trong ấy^[1] mới ban ra
Xuân chẳng riêng ai, khắp mọi nhà.
Đì đẹt ngoài sân tràng pháo chuột
Loẹt loè trên vách, bức tranh gà.
Chí cha chí chát khua giầy dép
Đen thủi đen thui cũng lượt là.
Dám hỏi những ai nơi cố quận
Rằng xuân xuân mãi thế ru mà?



Trần Tế Xương

---

1. Chỉ kinh đô Huế.

Xuân hứng


Một ngọn đông phong sẽ thổi phào,
Đông quân nhường tỏ lối ra vào.
Tường mai ngõ hạnh tuy như cũ,
Lá bướm cành chim đã thế nào.
Tranh pháo vui xem con trẻ nọ,
Tóc râu thêm sợ tuổi trời cao.
Tìm xuân dễ biết xuân đâu tá,
Hương khói nhà ai cũng ngạt ngào.



Trần Tế Xương

---

Cái học nhà Nho


Cái học nhà nho đã hỏng rồi,
Mười người đi học, chín người thôi
Cô hàng bán sách lim dim ngủ
Thầy khóa^[1] tư lương^[2] nhấp nhỏm ngồi
Sĩ khí rụt rè gà phải cáo,
Văn chương liều lĩnh đấm ăn xôi
Tôi đâu dám mỉa làng tôi nhỉ
Trình có quan tiên thứ chỉ^[3] tôi.



Trần Tế Xương

---

1. Thầy khóa: người đỗ kỳ sát hạch để thi Hương.
2. Tư lương: ăn lương của gia đình.
3. Tien thứ chỉ: tức tiên chỉ và thứ chỉ người có địa vị một hai trong làng.

Lạc đường


Một mình đứng giữa quãng trơ vơ.
Có gặp ai không, để đợi chờ?
Nước biếc non xanh coi vắng vẻ,
Kẻ đi người lại dáng bơ vơ.
Hỏi người chỉ thấy mây xanh ngắt.
Ðợi nước, càng thêm tóc bạc phơ.
Ðường đất xa khơi ai mách bảo?
Biết đâu mà ngóng đến bao giờ!



Trần Tế Xương

---

Mừng Nghị viên


Nghị viên^[1] há phải chuyện con con,
Nước có quyền dân nước mới còn.
Được buổi mở mồm nên nhức óc,
Dù ai bóp bẹp cũng vê tròn.
Thay hai vạn rưỡi^[2] người ăn nói,
Mở bốn nghìn năm mặt nước non.
Kính chúc Duy Tân hai chữ mới,
Xin đừng xôi thịt lũ quan hòn.^[3]



Trần Tế Xương

---

1. Nghị viên: người đại diện cho dân họp trong hội nghị.
2. Một ông nghị đại diện cho 25.000 người, vì cứ 25.000 dân bầu được một ông nghị.
3. Quan hòn: chỉ những viên quan đáng khinh.

Tát nước


Giấc mộng Nam Kha khéo chập chờn,
Giữa trời riêng một cảnh giang sơn.
Cỏ cây vui mắt nằm quên ngủ,
Sấm sét bên tai dạ chẳng chồn.
Chênh chếch đèn trăng soi trước bóng,
Hiu hiu quạt gió phẩy bên sườn.
Bởi vì nòi nước nên ra sức,
Bao quản phong trần mảnh áo đơn.



Trần Tế Xương

---

Than thân


Kể đã ba mươi mấy tuổi rồi,
Tôi ngồi tôi nghĩ cái thằng tôi.
Mấy khoa hương thí không đâu cả,
Ba luống vườn hoang bán sạch rồi.
Gạo cứ lệ ăn đong bữa một,
Vợ quen dạ đẻ cách năm đôi.
Bắc thang lên hỏi ông trời nhẻ:
Trêu ghẹo người ta thế nữa thôi?



Trần Tế Xương

---