Tỳ Bà Truyện

Ngàn thu sóng vỗ vào bờ,
Ngàn thu tài tử vẫn chờ giai nhân ...

Tỳ Bà Truyện là tác phẩm truyện thơ của nhà thơ Nguyễn Bính, ai đã từng đọc và yêu nhà thơ Chân Quê này , chắc hẳn sẽ ngạc nhiên khi biết nhà thơ còn có viết truyện thơ. Nguyễn Bính có lần tính viết một tập cuyện có tựa là " Thạch Sương Bồ " (Ông thích ba chữ Thạch Sương Bồ, nhân tiết Ðoan Ngọ thấy nữ sĩ Mộng Tuyết nấu lá thạch sương bồ tắm, gội theo phong tục Hà Tiên), ông cho là sẽ dài hơn Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du.

Nhà thơ viết được khoảng vài trăm trang thì nổi máu giang hồ, bỏ Nam phong tiểu các của thi sĩ Ðông Hồ, lên đường du lãng, vì thế tác phẩm bỏ dở nữa chừng.

Tỳ Bà Truyện là một câu chuyện cảm động về nàng Ngũ Nương, một người con gái tiết hạnh theo đúng mẫu mực của người phụ nữ Á Ðông. Tiếng đàn tỳ bà của nàng đã réo tắt nên mối nhân duyên với anh chàng học trò Thái Bá Giai và từ đấy cuộc đời làm dâu của nàng gặp nhiều điều phiền não. Tiễn người chồng mới cưới lên Kinh ứng thí, nàng thủy chung, tần tảo tròn chữ đạo nghĩa làm người. Biết bao khó khăn chồng chất trên đôi vai người thiếu phụ trẻ nhưng cuối cùng cũng bằng tiếng tỳ bà nàng trả lại tất cả cho cuộc đời, cho người chồng tham quí phụ bần để ra đi thanh thản …

Lời thơ Tỳ Bà Truyện bình dị, mộc mạc, không lấy nhiều điển tích cổ, những ai từng yêu thích tác phẩm của Nguyễn Bính chắc sẽ càng hiểu nhà thơ hơn qua tác phẩm này.

Ngẫm xem từ trước đến giờ,
Việc đời thực biến như cờ thất tinh.^[1]
Kim năng ngữ, kiếm dục tình,^[2]
Ngán cho thế sự nhân tình bấy nhiêu!


Ngày xưa ở quận Trần Lưu,
Có nhà họ Thái ra chiều hiếm hoi.
Vợ chồng tuổi ngoại sáu mươi,
Khói hương duy được một người con trai.
Gọ tên là Thái Bá Giai,
Vẫn cho khuya sớm dùi mài sử kinh.
Nếp nhà vốn sẵn thông minh,
Giai còn nhỏ đã nức danh thần đồng .
Văn chương lừng lẩy khắp vùng,
Ðọc trơn bảy bước, thuộc lòng năm xe.


Thầy đồ gặp bạn thường khoe:
“Nó rồi ông Cống, ông Nghè nay mai.
“Tài hoa nó đã hơn người,
“Công danh nó hẳn gấp mười lũ ta.
“Hậu sinh khả úy lắm mà,
“Ta như quạ tuổi nó là phượng non.”^[3]


Ðời tươi như những khuyên son.
Thái ông hy vọng cho con nên người,
Trước là tỏ mặt với đời,
Sau là vui hưởng phúc trời cũng hay.
Thái bà canh cửi luôn tay,
Cơm ăn hôm sớm áo may lạnh nồng.
Ðàn bà làm tướng bên trong,
Khuyên con Từ Mẫu, thờ chồng Mạnh Quang.^[4]
Ðã tần tảo, lại tao khang, ^[5]
Dưỡng sinh nghĩa cả đá vàng duyên cao.
Ðêm ngày nắng xế bờ ao,
Mưa khuya vườn chuối ra vào tóc sương

Thái sinh^[1] mỗi buổi tan trường,
Thường về qua xóm Hiền Lương cạnh làng.
Nhà ai vách trúc rèm lan,
Thường nghe văng vẳng tiếng đàn bay ra.


Tiếng đâu thẩm ngọc tươi hoa,
Tiếng đâu nắng xế, trăng tà, mưa khuya.
Tiếng đâu chấp nối chia lìa,
Ngựa lên quan ải chim về rừng xa,
Tiếng đâu, ôi! Tiếng tỳ bà,
Dừng chân Chung Tử^[2] để mà vấn vương.


Thẩn thờ sớm nắng chiều sương,
Ðàn ai trêu khách qua đường mãi đây.
Ðàn không là rượu mà say,
Ðàn không cây đắng mà cay đắng lòng.
Nhà ai? Quạnh vắng vô cùng,
Thắm gieo hiên biến vàng phong ngõ lười.
Tiếng oanh nhại tiếng ai cười,
Bóng dương bắt chước bóng người phất phơ.


Một mình năm ngẩn mười ngơ,
Thái sinh ngâm mấy vần thơ cảm hoài
Ðêm đêm trong tiếng học bài
Dường như có lẫn một vài tiếng tơ.
Mặt đường thêu nhặt lá ngô,^[3]
Bãi nằm xe cát, đò đưa lạnh chèo.
Khắp trời gió lộng vi veo
Sương mai dưới núi, sương chiều trên sông.
Thái sinh thắc mắc bên lòng,
Chờ mong nhưng biết chờ mong cái gì?


Mơ màng như ở, như đi
Như vương kén lại, như lìa tổ ra.
Như gần thôi lại như xa,
Xót răng đầu tháng thương hoa cuối mùa.
Bổng không ai đợi mà chờ,
Ai tin mà tưởng, ai ngờ mà oan?
Chiều thu thơ thẩn bóng vàng
Có ai xuôi bước cho chàng đi qua.

Nhà ai bặt tiếng tỳ bà,
Trong vườn thấp thoáng bóng hoa bóng người.
Bóng người? Không bóng hoa tươi,
Bóng hoa? không, cả bóng người bóng hoa.
Liễu điều thua vẽ thướt tha,
Ðây là đâu? Phải đây là Ðào nguyên? [1]
Cõi trần mà có người tiên,
Nơn nà như huệ, dịu hiền như lan.


Thái sinh dừng bước bên đàng,
Hồn say đắm quá tình càng đắm say.
Ðàn kia âu hẳn tay này,
Sớm chiều trong gió bay đầy tiếng tơ.
Ngàn thu sóng vỗ vào bờ,
Ngàn thu tài tử vẫn chờ giai nhân.


Trong vườn người đẹp bâng khuâng,
Nhẹ vin cành thắm, tay ngần ngại tay,
Gió chiều thổi cánh hoa bay,
Gió chiều nhắn gởi với ngày thu sơ?
Thốt như linh cảm bấy giờ,
Giai nhân đưa mắt qua bờ giậu thưa.
Giật mình:”Ô! lạ lùng chưa?"
Người nào đứng đó ngẩn ngơ nhìn mình?
Người nào có vẻ thư sinh
Mà đường đột thế ra tình bướm ong?


Quay đi người đẹp lạnh lùng,
Gót son nhẹ bước vào trong buồng điều, [2]
Hoa thu rơi rụng thêm nhiều,
Gió chiều héo hắt, nắng chiều héo hon.
Thái sinh như kẻ mất hồn,
Nắng tô mãi bóng u buồn dài ra.

Ngẩn ngơ quên trở về nhà,
Bổng đâu một tiếng cười xòa bên tai.
“Anh này đứng đợi chờ ai?
Hay là định đứng học bài ở đây?”
Thái sinh đỏ mặt tía mày,
Ngoảnh đầu nhìn lại mới hay bạn mình.
“Ði đâu về đó? Lưu sinh!”
Lưu cười một tiếng hữu tình mà thưa:
“Huynh ơi! đệ thật không ngờ
Từ bao mặt trắng vương mơ má hồng!“ [1]


Hai người so bước thong dong,
Thái rằng:” Xin thú nổi lòng cùng anh.
Từ ngày quen mái nhà tranh,
Tiếng tơ người đẹp vô tình bay ra,
Ý lòng nghe vướng tình hoa,
Nhớ nhung không biết có là tương tư?
Ðêm trường rối cả cơn mơ,
Rút con chỉ thắm thả thơ lá điều.
Mỹ nhân vũ mộ vân triều, [2]
Biết đâu hàn sĩ [3] sớm chiều lại qua.
Vừa rồi tỏ mặt Hằng Nga,
Mây vương tóc liễu son pha má đào
Mi dài, mắt sáng như sao,
Huynh ơi! Ðệ ngỡ lạc vào thiên thai.
Song giai nhân chẳng đoái hoài,
Hững hờ nàng rảo gót hài vào trong.
Cửa ngoài thắm rụng vàng phong,
Biết sao mà ngỏ nổi lòng bấy lâu?
Từ nay sách ủ đàn sầu,
Một thân lẳng đẳng [4] qua cầu nhớ thương”


Lưu Sinh nghe nói tỏ tường:
“Anh xong vào chốn tình trường làm chi?
Ðã mang một tiếng nam nhi,
Trông lên còn lắm bước đi còn nhiều.
Hay gì bướm ghẹo ong trêu,
Có như Kim Trọng, Thúy Kiều ngày xưa.
Trâm thề quạt ước đong đưa.
Mười lăm năm lận se tơ không thành
Ví chăng cấu kết với tình,
Sao anh không chịu về trình song thân.
Hai nhà tính chuyện hôn nhân,
Ðể cho chỉ Tấn, tơ Tần se chung. [5]
Nên ra nên vợ nên chồng,
Áo xanh rực rỡ má hồng đảm đang.
Sáng trăng, trải chiếu hai hàng,
Bên anh đọc sách, bên nàng quay tơ.
Can gì thương nhớ bâng quơ,
Ðắng cay cho gặp hững hờ mà chơi“


Thái sinh nghe chửa dứt lời,
Vội vàng bái tạ rằng:” Tôi không ngờ
Mấy lời anh dạy vừa giờ,
Thực như bó đuốc soi bờ ao khuya.
Làm cho tôi tỉnh giấc mê,
Làm cho tôi thấy đường đi phải đường
Mực đen đèn sáng tỏ tường,
Một lời anh đáng làm gương muôn đời “


Chữ rằng: ”Chọn bạn mà chơi“
Bóng tà đã tắt hai người chia tay
Ðộ trời mỏi cánh chim bay,
Ðò đưa chuyến cuối tiễn ngày sang đêm.

Nhà lan ngõ trúc êm đềm,
Ðôi song [1] đựng nguyệt bốn thềm đọng hoa.
Giai nhân trong ngọc trắng ngà,
Vốn dòng họ Triệu tên là Ngũ nương,
Từ lâu kính võ cao đường, [2]
Hai thân, nữa mái tóc sương, chầu trời .


Tủi mình là gái mồ côi,
Ngã ba đường cái đầy lời bướm ong.
Vậy nên khóa chặt khuê phòng,
Ðem thân liễu yếu vun trồng hoa tươi.
Lụa đào chưa lọt tay ai,
Mùa hoa bán cát cho người mua buôn.
Bụi hồng chẳng ở chân son, [3]
Xuân xanh tuổi mới trăng tròn gương nga.
Anh Mai, chị Cúc, em Trà,
Ðầy vườn hồng hạnh, một nhà chi lan.


Phụ thân truyền lại ngón đàn,
Cho con từ buổi từ quan trở về.
Lời trung vua chẳng thèm nghe,
Cái thanh cao ép một bề thì thôi.
Về nhà dạy trẻ đàn chơi.
Vinh hoa với đám mây trôi khác gì?
Hạc vàng [4] đôi chiếc bay đi,
Nghìn thu trần thế có về nữa đâu.


Bổng nhiên trời thảm đất sầu,
Khăn tang hai giải trên đầu Ngũ Nương,
Của nhà này chút lửa hương,
Bốn dây tơ héo, một vườn hoa tươi.
Ngũ Nương chẳng chút biếng lười,
Hoa đầy sớm sớm, đan vơi chiều chiều.
Gái tơ yên phận nhà nghèo,
Nghĩ chi lá thắm, chỉ điều vẫn vơ.


Nào hay vì mấy đường tơ,
Xui nên chấp mối giấc mơ một người.
Có không, duyên nợ bởi trời,
Thái sinh ngay buổi được lời bạn khuyên.
Vội về trình với thông huyên, [5]
Xin cho mình được kết duyên cùng người.
Rằng con đã lớn khôn rồi,
Chăm nghiêng bút để biếng lười thần hôn.
Công cha nghĩa mẹ tày non,
Một con lỗi đạo làm con sao đành?
Xin cho được kết duyên lành,
Ðể cho bên hiếu bên tình vẹn đôi.


Hai thân nghe nói mỉm cười,
Rồi ra ta sẽ mượn người dò la.
Ví bằng là gái nết na,
Nhà nghèo thì chọn dâu ra nhà nghèo.
Ðể yên cha mẹ liệu chiều,
Con còn trẻ, cố mà theo học hành,
Chớ đam vào một chữ tình,
Mà hư mà phụ công trình mẹ cha.

Hết mùa lá rụng thu qua
Vườn mai bừng nở năm ba cánh gầy.
Khắp trời vẫn một màu mây.
Gió trôi heo hút mưa bay lạ lùng.
Ai mà gối chiếc đêm đông,
Người ta lấy vợ lấy chồng ngổn ngang.


Vấn danh nạp thái [1] huy hoàng,
Trong thôn đón rể ngồi làng đưa dâu
Liền liền như gió mưa màu,
Trai lành gái tốt đua nhau đá vàng,
Mặt sông băng giá chưa tan,
Thái sinh đã cưới được nàng Ngũ nương,
Ðộng phòng tỏ sáp thêm hương,
Mắt xanh tài tử, má hường giai nhân.


Duyên tế ngộ, nghĩa Châu Trần
Giữa mùa đông có mùa xuân chen vào.
Chuyên tay hợp cẩn [2] rượu đào
Trong thiên hạ dám men nào đọ say.
Lung linh cuối mắt đầu mày,
Có tay trắng ngọc chờ tay trắng ngà.
Nồng nàn e ấp thướt tha,
Nữa như bạn mới, nữa là ngày xưa.


Sinh rằng: ”Từ buổi vương tơ,
Lương duyên nào có ai ngờ đến nay.
Kiếp xưa tu hẳn đã dày,
Mới xui chim phượng về cây ngô đồng. [3]
Giờ đây nên vợ nên chồng,
Trăm năm thật đã thỏa lòng khát khao"


Ngũ nương e ấp cuối đầu,
Mặt hoa da phấn ửng màu chu sa. [4]
“ Dám thưa thân phận đàn bà,
Mười hai bến nước có là lênh đênh.
Ðược rày hương lửa ba sinh,
Se duyên quân tử gửi tình tri âm.
Trước là phụng dưỡng song thân,
Sau là sửa túi nâng khăn hầu chàng,
Mong sau trọn nghĩa đá vàng,
Lấy chồng thì gánh giang san nhà chồng.
Thiếp tôi vụng dại má hồng,
Dám xin quân tử lấy lòng mà thương.”


Sinh rằng: Hoa đuốc phòng hương.
Em ơi! Nói chuyện đường trường ấy chi?
Chén này em hãy cạn đi,
Bóng dương xin hướng hoa quì đêm nay“

Thưa rằng:” Giai lão từ đây,
Phải chi tình nghĩa một ngày hay sao.
Vì chàng thương đến má đào.
Xin cho giải tỏ thấp cao đôi lời.
Khuyên chàng đừng lấy làm chơi,
Chăm bên tình ái bỏ lười văn chương.
Vẻ gì một chút phấn hương,
Gắng đi cho hết con đường năm xe.
Nữa mai gió lạnh hoa hòe
Lấy đâu vốn liếng trẩy về kinh đô?
Tài trai sự nghiệp là to,
Có đâu coi nặng chuyến đò thê nhi!
Ðã lòng vâng chữ vu quy,
Phấn son thiếp dám tiếc gì phấn son?”


Sinh rằng:” Biển cạn non mòn,
Những lời em nói xin chôn vào lòng.
Trăm năm kết một giải đồng,
Ðắm say duyên mới mặn nồng tình xuân.

Ngẫm xem lời nói tân nhân, [1]
Kính yêu giờ lại bội phần kính yêu.
Mùi trinh bạch, nét yêu kiều,
Thái sinh chẳng dám ra chiều lả lơi.
Ngũ nương nâng nhẹ chén mời,
Phò răng thạch lựu, hé môi anh đào.
Tóc mây cánh phượng bồng cao,
Còn giai nhân đến thế nào nữa không?


Sinh rằng: ”Non nước hằng mong,
Cho nghe đôi tiếng tơ đồng được chăng?”
_ “Ðã lời dạy đến xin vâng,
Chỉ e tài mọn phu quân chê cười“


Bồ đào tửu, dạ quang bôi.
Tiếng tỳ bà chẳng giục người lên yên. [2]
Một đàn năm ngón tay tiên,
Một đàn chim mộng triền miên bay về.
Ðàn như tỉnh, đàn như mê,
Ðàn se vợi vợi, đàn về đăm đăm.
Tri âm, đàn gọi tri âm,
Ðàn ngời ánh ngọc, đàn ngâm giọng vàng.
Phải đây là khúc hợp hoan?
Một bàn tay bốn dây đàn nở hoa.
Ngổn ngang nhưng vẫn khoan hòa.
Người nghe lẳng lặng để mà đắm say.


Khôn ngăn ý đẹp tràn đầy.
Thái-sinh nắm lấy bàn tay đương đàn,
“_ Như em tài sắc song toàn:
Anh thề sẽ đúc nhà vàng đón em.”


Ngẩn ngơ bốn mắt trao nhìn,
Ðôi môi hé nụ cười duyên. Não nùng!
Bên ngoài mưa gió mùa đông.
Lò hương đã nguội sáp hồng thì vơi.
Màn the đôi cánh buông rồi,
Chăn hương gối phấn một trời phấn hương.
Mắt ngà men rượu yêu đương,
Thái sinh dần rõ Ngũ nương nõn nà.
Tóc nhung viền suốt thân ngà,
Nhụy hồng e ấp tình hoa đầu mùa.
Rùng mình như nếm mơ chua,
Cái tê tái muốn vỡ bờ hợp hoan.
Nóng sôi ý phượng tình loan,
Hỡi ơi! bó thắt đôi làn cánh tay.


Thèm mà nín, khát mà say,
Xốn xang nhựa mạnh tuôn đầy búp tơ.
Mày cao đôi má chín nhừ,
Tân nhân ứa lệ, hoen mờ mắt xanh.
Thoắt mà đêm đã tàn canh,
Sáng bong bóng cá, qua mành mưa bay.
Nhành hoa tươi ngại ánh ngày,
Tiếng gà rướt ượt, giọng đầy nước mưa.

Ngũ nương hay rõ sự tình,
Nửa đêm vấn lại tóc xanh khuyên chồng.
Làm trai ở chí tang bồng.
Ðền ơn cha mẹ, phu công học hành.
Bây giờ gặp bước khoa danh
Trời cho cơ hội đầu xanh bảng vàng,
Nhờ chồng thiếp cũng vẻ vang,
Võng anh đi trước, võng nàng theo sau.


Cớ chi đắm mận, say đào,
Trượng phu giam mãi thân vào buồng hương.
Hãy xin kíp kíp lên đường,
Tài chàng ắt hẳn không nhường một ai.
Ví như chàng chẳng chịu lời,
Tội này thiếp gánh trọn đời sao xong!


Thái sinh ý chẳng đẹp lòng
Ðưa tay gỡ rối lại vòng tóc xanh.
Ngũ nương châu lệ hai hàng,
Vai non thổn thức, ướt trần cánh tay.


_ “ Ngũ nương ơi ! rõ đắng cay!
Thuốc bùa chi để chồng mày say mê?
Ðể chồng quấn quít buồng khuê,
Ðể cho thiên hạ, kẻ chê người cười.
Tàn đi nhan sắc cho rồi,
Vướng chân chồng sống ở đời làm chi?
Mai này thiên hạ vinh quy,
Biển cờ rợp ngõ, ngựa xe đầy đường.
Ông Nghè toàn những người dưng,
Học trò Ðức Khổng còn đương ngủ ngày .
Tưởng rằng cá nước rồng mây ,
Ngờ đâu thiếp đến nỗi này, hỡi ơi!”.


Thái sinh nghe bấy nhiêu lời,
Mười phần mới quyết cả mười phần đi.


_” Thôi đi đừng than khóc làm chi ,
Rồi xem anh sẽ vinh quy như người.
Ngặt vì đường xá xa xôi,
Tiền lưng gạo bị cậy ai bây giờ?
Nhà ta thanh bạch từ xưa,
Rách lành đắp đổi, muối dưa lần hồ .
Lấy đâu bạc nén tường rời,
Vậy nên anh mới chịu ngồi bó tay.


Ngũ nương nhỏ nhẹ thưa ngay:
“Ý anh đã quyết việc này em lo.
Của riêng còn mảnh vườn hoa.
Xin đem đoạn mại ắt là phải xong.
Xin anh đừng lấy làm lòng,
Của chung: của vợ, của chồng của ai?
Mong sao chàng được thành tài .
Mẹ cha em hẳn ngậm cười suối tiên“.


Thái sinh cảm nghĩa vợ hiền,
Cầm tay chàng mới thốt lên một lời:


“ Chứng minh có đất có trời,
Cho anh đổ để đền bồi công em.
Chuyến này đầu bảng khôi nguyên,
Giàu sang bỏ lúc nghèo hèn có nhau“.


Thưa rằng:” Nghĩa trọng tình sâu
Vợ chồng ai dám mong đâu đền bồi.
Mai kia thật có như lời,
Phúc nhà vả cũng phúc trời cho anh.
Ðền bồi đôi đức sinh thành,
Mười năm đèn sách công trình biết bao.
Phấn vua tô đến má đào ,
Thơm lây được có phần nào là may“.”

Vừng hồng vừa rạng ngày mai.
Ngũ nương trình lại với hai ông bà.
Xin cho mình được về nhà,
Ðể lo liệu bán vườn hoa cho chồng.


Ông bà nghe nói mủi lòng
Rằng: ”Con hiếu thảo thật không ai bì
Ðầu xanh nào nghiệp duyên gì,
Ai xui con lấy làm chi chồng nghèo?”


Thưa rằng: ”Cha mẹ quá yêu,
Lòng con sợ hãi bao nhiêu cho vừa.
Lẽ loi chút phận trẻ thơ,
Trăm thương ngàn mến cũng nhờ mẹ cha.
Vả chăng của cũng chút nhà
Ra gì một mảnh vườn hoa tồi tàn.
Con về vườn tược thành hoang,
Có không chăm được sao bằng bán đi.
Thêm vào lộ phí một ly .
Cho chồng con kịp khoa thi mai này“.


Ông rằng: ”Thực có là may,
Ý con hợp với ý thầy đang lo“.
Thưa rằng: “Thầy mẹ ưng cho,
Con xin về gấp để thu xếp dần“


Bà rằng: ”Phúc đức vô ngần,
Dâu tôi thực đã mười phần đảm đang.
Thôi con tùy tiện mà làm,
Sao cho ổn thỏa mọi đàng thì thôi.
Mẹ cha giờ đã già rồ ,
Lòng con hiếu thảo chắc trời đền công.”


Ba ngày thu xếp vừa xong,
Ngũ nương sắm sửa cho chồng đi thi,
Tiểu đồng một đứa thuê đi,
Áo tơ đủ bộ ngựa kỳ một đôi.
Bút nghiên lều chiếu hẳn hoi,
Bạc thoi chẳng thiếu tiền rời có dư.
Quá quan xin đủ giấy tờ,
Chọn ngày tháng tốt đợi ngày lên yên.
Nàng còn sửa lễ gia tiên,
Cầu cho chàng được bình yên dọc đường.
Lại làm một lễ tứ phương,
Cầu cho chàng được vào trường hanh thông.
Cho chàng tên chiếm bảng rồng,
Xem hoa chạy ngựa thỏa lòng nam nhi.

Ðến giờ lên ngựa phân ly,
Cả nhà tiễn Thái sinh đi bàng hoàng.
Ông nhà khuyên nhủ bảo ban,
Ðưa con ba bốn dặm đàng mới lui.


Thái sinh lòng trẻ bồi hồi,
Cầm tay vợ chẳng nỡ lời mà than:
_”Từ đây cách trở quan san,
Còn đâu người ngọc trăng vàng đêm đêm.
Buồn đơn bóng chiếc mình em
Mẹ cha tóc bạc càng thêm chạnh lòng“.
Ngũ nương chua xót não nùng
Gượng lau nước mắt chồng an tâm.


_ “Thưa rằng vàng đá một thân,
Em xin thề có quỷ thần hai vai.
Thần hồn chẳng dám đơn sai,
Buồn trong há để dặm ngoài băn khoăn.
Thiếp tôi rau tảo rau tần,
Màn the chẳng để gió xuân lọt vào.
Chàng đi dặm ngút đèo cao,
Thân ngàn vàng phải giữ sao cho toàn.
Mong chàng hai chữ bình an,
Chúc chàng bốn chữ bảng vàng lầu xanh.
Cha già, mẹ yếu, vợ lành,
Chàng ơi chóng chóng khoa danh mà về.
Xin đừng ong bướm si mê,
Kẻo mà bóng liễu bên đê nó dài,
Kinh đô cát bụi mù trời,
Người đi chớ để lạc loài vó câu.”


Nhìn nhau rồi lại nhìn nhau,
Gió bay tà áo loạn màu thiên thanh,
Khôn ngăn vó ngựa lâm hành
Dù muôn tơ liễu buôn mành, lê thê.
Người đi không bỏ người về,
Thương ơi! gỗ đá biệt ly cũng buồn.
Nữa là hai vợ chồng son,
Mới hai tháng chẳng chung giường hợp hoan.


Bỗng mà rẽ phượng chia loan,
Buồn sâu vò võ dặm ngàn lẻ loi.
Rừng thưa bóng ngựa khuất rồi,
Từ nay hẳn có hai người nhớ nhau.

Tớ thầy dong ruỗi vó câu,
Hai bên dặm khách một màu xuân tươi.
Núi xa nổi bật da trời,
Sông gần uốn khúc nằm phơi lụa vàng.
Gieo thoi cánh én bên ngàn,
Nương dâu thấp thoáng đôi nàng gái tơ.
Ðoản trường đình dựng mau thưa,
Liễu nghiên cành yến như chờ tay vin.


Hoa rơi nước chảy theo miền,
Buồn chăng hỡi kẻ ngang thuyền với hoa.
Ngày đi đêm nghĩ dần dà.
Sương mai lác đác nắng tà chênh vênh.
Ngậm ngùi lòng kẻ thư sinh,
Nhớ cha nhớ mẹ nhớ tình gối chăn.
Vắt ngang mây trắng non tần.
Ngẩn ngơ đầu ngựa mây lần ải quan.


Cỏ bồng như tóc chàng Phan,
Canh khuya quán trọ trăng vàng lẻ loi.
Ðâu còn lược kép giường đôi,
Ðâu còn cánh cánh tay người vợ ngoan?
Và còn đâu nữa tiếng đàn,
Vì đâu con phượng con hoàng xa nhau?
Sáu mươi ngày đã bao lâu.
Sáu mươi ngày đã vơi đâu ái tình?


Vì đâu cho bóng lạc hình,
Gái khoa danh khéo cột mình lắm thay.
Thiền quang chầm chậm vơi đầy,
Ngày thân như tháng, ngày chày như năm.
Tiếng đàn để vắng tri âm,
Buồn hương để lạnh chiếu nằm cho ai,
Áo hoa chẳng nở sân Lai,
Cửa thưa đậm bóng hai người tóc sương.


Một lòng chín nhớ mười thương,
Cầu cao gió đoán dặm trường mưa theo,
Vợ son con một nhà nghèo,
Ra đi ai chẳng ít nhiều xót xa.
Mai rồi chạy ngựa xem hoa,
Phấn vua lộc nước ấy là duyên may.
Bằng không tên chiếm bảng ngoài .
Uổng công học vấn thẹn đời bút nghiên.


Mười năm tốn sách hao đèn,
Mỉa mai chúng bạn ưu phiền vợ con.
Nghĩ càng bối rối lòng đơn,
Một thẩy một tớ lối sờn tịch liêu.
Này đâu quán chợ về chiều,
Trại nghiêng giáng khói thành xiêu bóng cờ.
Này đây bến đợi sông chờ,
Lao đao trong gió mấy bờ hoa lau.


Này đây truôn dặm đèo cao,
O o vượn khóc rào rào chim bay.
Này đây quán nước lòng mây,
Ông già hái thuốc rượu say quên về.
Này đây tửu điếm bên đê,
Ðôi con ngựa ốm dong xe chở hàng ,
Này đây rải rác xóm làng,
Tiếng nhanh dệt lụa, giọng vàng ru con.
Này đây phường phố bán buôn,
Cát bu vó ngựa, bụi dồn bánh xe.


Hết thành thị đến thôn quê,
Cứ cho đầu ngựa quay về Tràng an.
Tớ thầy vò võ chinh an,
Kể chi những nỗi gian nan dọc đường.

Thương tình nàng Triệu Ngũ nương,
Giận không phá được cánh rừng trước kia.
Cánh rừng đã mọc phân ly,
Cánh rừng che mất người đi của nàng.
Gió xuân như gió khổ hàn,
Chao ôi! lá liễu cũng vàng tiết thu.
Gió bay đầu tóc rối bù,
Nắng phai bóng đá vọng phu nhạc dồn.


Quay về dạ vẫn bâng khuâng,
Quay về hồn vẫn theo gần dặm xa.
Phòng hương đêm ấy trăng tà,
Nàng còn thao thức để mà nhớ nhung.
Rõ ràng chăn vải gối bông,
Màn the chiếu cói nhưng chồng đã xa.
Nhụy hồng khoắc khoải lòng hoa,
Bỗng dưng hai cánh tay mà lẽ loi!
Mộng về bươm bướm bay đôi,
Mộng đi bươm bướm bay rồi còn đâu?


Há xui chàng mịch phong hầu.
Tài trai ai thoát khỏi cầu công danh.
Nhớ thương cho mấy cũng đành,
Nặng ai khoa giáp nhẹ mình phu thê.
Cơm gạo hẩm, củi phên che,
Chuyện xưa còn đó riêng gì mình ta?
Phương chi còn mẹ còn cha,
Con chưa danh phận, lòng già khó nguôi.


Giờ đây chàng đã vắng rồi,
Dám chăm thương nhớ để lười thần hồn.
Một mình chiều sớm ban hôm,
Ra tay gánh vác giang sơn nhà chồng.
Khi ấp lạnh, khi quạt nồng,
Một thân hiếu thảo, vui lòng hai thân.
Thắt lưng buộc bụng chuyên cần,
Trưa còn trèo núi, sáng ăn cơm đèn.


Hạt mưa bao quản phận hèn,
Lòng son chẳng bận chê khen miệng đời.
Lời oanh nhẹ nét xuân tươi,
Rách lành xiêm áo ngọt bùi cơm canh.
Chong đèn dệt lụa cho nhanh,
Một con thoi suốt ba canh đi về.
Kể từ một biết trên đê,
Bốn bên hàng xóm thôi nghe tiếng đàn.


Tri âm đã vắng tai chàng.
Nhện giăng dây đứ bụi hàn phím long.
Gái trinh chỉ biết một chồng,
Vắng chàng điểm phấn trang hồng với ai?
Ðiểm trang cho lắm cũng hoài,
Tổ cho ong bướm ngõ ngoài vo ve.
Liễu bồ nhớ rập thương che,
Cỏ thơm đã dụng hoa lê trắng ngần.

Hỡi ơi! Kẻ Việt người Tần,
Trông xa chỉ thấy mấy lần non xanh.
Về chiều mây trắng bay nhanh,
Chuông chùa triêu mộ [1], trống thành thu không.
Từ lâu giam cấm nỗi lòng,
Ðêm nay cho thiếp nhớ chồng một phen.
Lâm râm dế cỏ sâu thềm.
Bóng trăng xanh biết hoa đèn đỏ tươi.


Nhớ xưa này ghế chàng ngồi,
Chàng vẽ bút thỏ, thiếp mài nghiên trăng.
Rồng bay phượng múa nào bằng,
Tiếng ngâm cao điệu mạch văn xuôi dòng.
Tay gần khép mở cánh song,
Lược trôi hai suối gương lồng một tranh.
Cung đàn tiếng trọc tiếng thanh,
Dây văn dây vũ điệu bình điệu cao.


Ðêm nay lại nhớ đêm nào
Chồng tôi xa vắng gió vào chi đây?
Ðêm nào để đến đêm nay
Nằm vơi trăng xế nhớ đầy gối nghiêng.
Nét xuân còn để y nguyên,
Buồn xuân còn thoảng hương nguyền thanh tân.
Gái xuân đem lại mùa xuân,
Nõn như hai cánh tay rần thì thôi.


Ðêm nay mộng cả hai người
Ngổn ngang hình ngọc lả lơi ý vàng.
Ðêm giờ tình thiếp ngổn ngang,
Cửa thiên thai ngõ nhưng chàng đã xa.
Tương tư cho hết canh gà,
Nằm gan [2] lại sợ việc nhà ai coi.
Rào thương lấp nhớ cho rồi,
Cha già mẹ yếu dám rời đạo con.
Nhớ chi xuân hết nay còn,
Ngày hao gió tỉa đêm mòn mưa pha.

Thái Sinh dong ruổi đường xa,
Vời trông trước mặt đã là Trường An.
Tưng bừng phố dọc đường ngang.
Cung son rực rỡ điện vàng nguy nga.
Chật đường sĩ tử gần xa,
Mưa xuân đã héo hoa trà mới tươi.
Tớ thầy tìm chốn nghỉ ngơi,
Sáng sau chải chuốt ra chơi phố phường.


Kinh đô gái đẹp dị thường,
Hoa thua màu thắm liễu nhường vẻ thanh.
Vàng đeo ngọc giắt đầy mình,
Lụa điều sắc ánh, gấm xanh da trời.
Khi không cũng đắm được người.
Mắt đưa gươm bén miệng cười dao cau.
Thái Sinh dạo gót hồi lâu,
Không ai cắt cứa mà đau đớn lòng.


Phồn hoa trăm tía nghìn hồng,
Phút giây quên kẻ phòng không đợi chờ.
Guồn đời rối rít lòng tơ,
Nước men tráng lệ phai màu thủy chung.
Thi hương thi hội vừa xong,
Thái sinh thực đã thỏa lòng nam nhi.
Tên treo đầu bản hai kỳ,
Tiếng tăm nổi dậy bốn bề đất kinh.


Tuần sau nhập điện [1] thi đình,
Tài cao học rộng phúc lành duyên may.
Dầy thêm chữ tốt văn hay,
Chín lần lên chấm năm mây xuống bài.
Truyền loa kéo bảng cửa ngoài
Trạng Nguyên là Thái Bá Giai ấp Trần.
Bỗng mà rực rỡ phong vân,
Thái Sinh còn ngỡ mình nằm chiêm bao.


Vua ban dạ yến lầu cao,
Mũ hoa giải tía áo bào đai xanh.
Trường An mưa thuận gió lành,
Vua cho ngựa chạy Cấm thành xem hoa. [3]
Ngẫm mình rạng vẻ tân khoa, [4]
Cao vời lộc nước sáng lòa ơn vua.
Khi xưa áo vải anh đồ,
Ngựa hoa áo gấm bây giờ quan sang.


Trong triều khuyết chức Nghị lang [5]
Vua liền xuống chiếu lúc chàng tại kinh.
Thang mây đều bước công danh,
Mãng vui thành thị nhẹ nhàng qua hương.
Ðua đòi kiểu cách quan trường,
Chọn nơi luồn cúi tìm đường giao du.
Mâm đào lý, chén tạc thù,
Ðặng sơn buổi sớm dạ du canh trường. [5]
Bén mùi liễu ngỏ canh trường,
Hà mô lăng hạ, Tầm dương Giang đầu. [7]


Chưa sang giàu đã sang giàu,
Tuyệt nhiên quan trọng hết sầu hết thương.
Nhớ gì hai mái tóc sương,
Tào khang [8] một chút phấn hương quê mùa.
Những ai ngày tưởng đêm mơ,
Lên lầu tựa cửa đợi chờ những ai?
Lòng người chóng đã đơn sai ,
Má tơ lệ ứa, cửa sài bóng nghiêng.

Trăng già sao khéo vô duyên
Chân con nhạn lẻ buộc thân chỉ điều
Có quan thừa tướng họ Ngưu,
Quyền cao chức trọng đầu triều vẽ vang.
Thái Sư bậc nhất giàu sang ,
Hiếm hoi duy được một nàng gái tơ.
Ðặt tên là Ngọc tiểu thơ
Ngọc còn đợi giá mối chờ giường đông. [1]
Thái Sư lòng vẫn nhủ lòng,
Phi tài Thám Bảng đừng hòng se duyên.
Khoa này lại có Trạng Nguyên,
Thái Sư chắc dạ: “Rễ hiền là đây!”


Truyền cho sắm sửa chọn ngày,
Nem công chả phượng đặt bày yến diên.
Thiếp sang mời Thái trạng nguyên,
Thiếp vừa nhận được, Trạng liền đi ngay.
Thâm nghiêm cổng chắn tường dày.
Vương thân trực thẳng, giương mày liễu cong.
Lầu đãi nguyệt, gác chinh phong,
Ðá mờ rêu bước hồ trong mây đào.
Hạc vàng cất tiếng xôn xao,
Bâng khuâng Trạng ngỡ lạc vào Thiên thai.


Thái Sư đón khách cửa ngoài ,
Cùng nhau nhẹ bước lên đài chu sa.
Xuân tàn rồi hết mùa hoa,
Chín mươi chín thống cẩm trà còn tươi.
Thái sư nhìn khách cả cười,
Bấy lâu mới tỏ mặt người văn nhân.
Gọi là đôi chén tẩy trần
Muốn cùng quan trạng kết thân lâu dài.


Sinh rằng: “Ngài dạy quá lời,
Dám đâu đũa mốc mà chòi mâm son.
Người tiện chức, kẻ quyền môn,
Bao dung cho được vuông tròn là may.”
Rằng: “ Sao Trạng nhín mình thay,
Bây giờ chức nhỏ mai này quan cao.
Ơn vua có hẹp ai nào,
Ðôi ta một bước một sau đó mà.
Ngày nay quan Trạng tân khoa,
Ðừng nên câu chấp mới là tình thân.”


Nghe lời Thừa tướng ân cần
Thái sinh lòng mới mười phần ung dung.
Bóng dương đã tắt lửa hồng.
Ðài son này bóng chiều phong bốn bề.
Chuông chùa ràn rạn xa nghe,
Ðình nghinh tân chủ khách về song song.
Trong ngoài sáp tỏ đèn chong,
Cột cao kết lá mai vàng treo hoa.


Mâm son đũa ngọc chén ngà ,
Dinh quan thừa tướng quả là thần tiên.
Kẻ hầu, đầy tớ, uy nghiêm,
Sinh ca nhả nhạc nổi lên từng hồi.
Chia ngôi chủ khách cùng ngồi,
Rượu dâng mùi quế trầm khơi màu huyền.
Bắt vào câu chuyên hàn huyên,
Văn chương khách nói, uy quyền chủ khoe.
Người nghiên bút, kẻ ngựa xe ,
Mọi lời mọi đẹp, mọi bề mọi hay.


Ba tuần so rượu nữa say,
Thái sư mới ý giải bày truyện riêng:
_ “Từ ngày nội tướng quy tiên,
Thực không biết chữ tục huyền ra sao.
Trời cho một gái má đào,
Tiện đây để gọi ra chào Trạng nguyên.”


Thị tỳ cuối dạ lời truyền,
Thoắt thoi đã thấy thuyền quyên bước vào,
Nghiêng đầu nàng mỉm miệng chào,
Thái sinh đáp lễ lòng xao xuyến lòng.
Người đâu phấn ngát son nồng.
Lụa tơ uyển chuyển luyến vòng huy sinh.
Chao ôi! đôi mắt đa tình,
Cái môi mong vọng, cái mình thon thon.
Rượu nồng, dê béo, gái no ,
Trạng quên hết cả Trạng còn nhớ chi.


Xem tình khứ nhãn lai my
Thái sư biết đích Trạng si mất rồi .
Truyền cho con rót chén mời,
Chúc người chức trọng, chúc người quan cao.
Tay tiên rót chén rượu đào,
Ðổ đi thì tiếc uống vào thì say.
Phòng hoa đã trổ gót hài.
Tiệc hoa đã có một người bạc đen.


Chủ rằng: “Ðây chút thuyền quyên,
Ý ta muốn để kết duyên cùng người.
Trai tài gái sắc vừa đôi,
Nên chăng Trạng ngỏ một lời cho hay!”


Thái sinh trong dạ ngất ngây,
Phần mê son phấn, phần say sang giàu.
Phần lo Thừa tướng quyền cao,
Từ hôn rồi biết thế nào mai đây.
Hay hèn người nắm trong tay,
Dãy ra khôn nhẽ mà bay đường nào?
Vả chăng một bước sang giàu,
Dễ xin mà được, dễ cầu mà xong.
Thế là cha mẹ hết mong,
Thế là tình nghĩa vợ chồng ra tro.


Thái sinh làm bộ thẹn thò,
_ “Thưa rằng lòng trẻ dám ngờ duyên may .
Lượng trên hạ cố thân này?
Tình sâu nghĩa nặng ơn dày xiết bao.
Hồ tù được tắm trăng cao.
Ba sinh biết trả thế nào cho xong!”


Thái sư thấy Trạng bằng lòng,
Mừng thầm công việc đã xong mười phần.
Chọn ngày làm lễ thành thân,
Ðể cho hai đứa thanh xuân động phòng.

Chín cây bạch lạp tỏa hồng,
Trầm hương chín chiếc lư đồng khói xanh.
Hoa tươi chín chiếc ngân bình
Khép xong lục trúc buông mành lưu ly.


Hầu trong chín ả nữ tỳ,
Chín nghiêng đặt lược, chín quỳ dâng gương.
Lệnh truyền đệm trải màn buông,
Xong rồi chín ả tìm đường lui đi.


Ngọc nương môi mọng yên chi,
Áo xiêm tuần tự biệt ly thân ngà.
Cổ tay nõn tháo vòng ra,
Rút trâm tóc xổ màu da thêm hồng.
Ðường cong, ôi! những đường cong ,
Ðến đong đưa, đến não nùng, đến hay
Cao cao thôi lại dày dày,
Trắng trong màu tuyết tròn đầy gương nga.


Thái sinh rộn rực tình hoa.
Ôi! con bướm lại lân la nhụy đào.
Hoa xuân đêm mới nghẹn ngào,
Người đen bạc lại đắm vào phấn son.
Cành tơ nơn, búp xuân tròn,
Mày cong nét liễu môi thon hình thuyền.
Khó khăn cũng thể lên tiên,
Xót xa cũng thể thuyền quyên gặp chồng.


Lụa đào xé lẻ hư không,
Cái son mất mát cái hồng ngổn ngang.
Chúa xuân sao nỡ vội vàng,
Tình xuân gắn chặt cánh màn lan tiêu .
Chán chường gối lệch chăn xiêu,
Tay non rời rã, nét kiều châu chan.
Sáp chong vẫn tỏ hồng nhan,
Trầm hương vẫn tỏ từng làn khói xanh.

Ngọc nương thỏ thẻ lời oanh,
Trong câu e ấp có tình lả lơi.
Rằng: ”Xin hỏi thật một lời,
Lọt trong hai cánh tay người đã ai
Khỏi sao trăng gió tình trai,
Thiếu chi thiên hạ hoa nhài áo xanh.”


Nghe câu hỏi bất thình lình,
Thái sinh chợt nhớ đến tình tào khang
Đêm nao mềm đá chảy vàng,
Đêm nao thánh thót cung đàn đuốc hoa.
Đêm nao ấp ngọc ôm ngà,
Đêm nao như thế, thế mà đêm nay
Xa nhau nào đã bao ngày,
Đã phai mờ đã đổi thay không ngờ.
Khi xưa gánh nặng ai chờ,
Qua cầu ai đợi bây giờ quên nhau.


Áo ai may chửa nhạt màu ,
Liễu ai bẻ tặng bên cầu còn tươi.
Đã quên sao, đã phụ rồi,
Cánh tay đêm ấy cho người đêm nay.
Nhưng thôi giờ đến nước này,
Nhớ chi câu chuyện những ngày đã qua.
Im đi sự cửa là nhà,
Liệu lời bướm nói cho hoa vừa lòng.


"Học trò Đổng Tử, Ôn Công
Hết đâu câu chuyện vợ chồng ra sao,
Mà toan ướm mận thử đào,
Lưu lang thực quả chưa vào Thiên thai.
Ngọc chưa giũa, đá chưa mài,
Nàng ơi! Trai vẫn là trai nguyên lành."


Nàng rằng: ”Đừng nói dối quanh,
Chắc là chàng đã gởi tình cùng ai.
Cứ lòng thiếp đoán không sai
Cố hương hẳn đã có người tử sinh.”


Tân lang có tật giật mình,
Vội vàng bưng kín miệng bình cho yên:
“Lòng trời tác hợp cho nên,
Xe tơ chóng vánh kết duyên lâu dài.
Song song gái sắc trai tài,
Ngờ nhau chi thế cho hoài đêm xuân.
Chưa hề quen một giai nhân,
Chưa hề gối cánh tay trần của ai.”


Đêm xuân ai bảo là dài,
Đã lùn bóng sáp, đã phai hương trầm.
Má hồng là đá nam châm.
Tu mi là sắt để nằm cạnh nhau.


Bình cam lộ, ánh lưu cầu,
Trộn chung một suối, một màu mây xanh.
Não người những nét đồng trinh,
Thân tơ lả lả, lửa tình xiêu xiêu.
Dâng lên như nước thủy triều,
Hoa nuông ý buớm, bướm chiều tình hoa.
Sáp không ai nối nữa mà
Động phòng bỗng chốc chan hòa bóng đêm.
Tiếng xô chăn gối êm đềm,
Nhỏ to hơi ngắn, giọng mềm lả lơi.


Vợ chồng như đũa có đôi.
Hai con người ấy không rời nhau xa .
Ban ngày uống rượu xem hoa,
Đêm đêm chong sáp để mà gối chăn.

Thái sư kén được văn nhân,
Bắt chàng ở rể cho gần cha con.
Nuông chiều hai vợ chồng son,
Thái sinh thực đã vuông tròn giàu sang.
Đi lên ngọc, giẫm lên vàng,
Mặc toàn gấm vóc, ăn toàn cao lương.
Xé trăm vuông lụa khi buồn,
Đóng mười cổ ngựa chật đường khi đi.
Quả tươi mong vãi biên thùy,
Soi gương giếng nước, vẽ my tay chàng.


Thái sinh từ được giàu sang,
Đã quên mây núi Thái Hàng vẫn bay,
Đã quên người vợ thơ ngây,
Một thân Tấm Cám tự ngày hàn vi.


Quên rồi chớ nhớ làm chi,
Người ta quan Trạng thiếu gì giai nhân.
Thiếu gì ngọc chuốt vàng dâng
Nơi quyền quí, cái phong vân thiếu gì.
Quên rồi chớ nhớ làm chi,
Người ta quan Trạng thiết gì cố nhân .
Gái quê nghèo khó ngu đần,
Gái quê sửa túi nâng khăn vụng về.


Chẳng thương thì mấy chẳng chê,
Tham vàng bỏ ngãi ra gì ai ơi!
Đổi thay chớp mắt tình đời,
Rượu làm đỏ mặt vàng xuôi đen lòng.
Thời gian đi nhẹ như không,
Mà tàn nhạt hết sắc hồng màu xanh.
Tháng ngày lần lữa bay nhanh,
Lòng ai đã bạc hết tình chồng con.
Có như nước chảy đá mòn,
Chỉ còn vui đó chẳng còn thương đây.
Vừng trăng khi khuyết khi đầy,
Lòng người cứ mỗi một ngày một vơi.


Quên cho đến hết thì thôi,
Những người xa ấy là người đã xa
Nào cha mẹ, nào cửa nhà,
Người thục nữ tiếng tỳ bà trôi xuôi.
Nói lời rồi lại ăn lời
Người như cóc chẳng bôi vôi chẳng về.
Bạc đen đã vẹn mọi bề,
Thương gì mùa hạ, tiếc gì mùa xuân.


Ngọc nương hỏi đến song thân,
Thản nhiên Sinh đáp: ”Từ trần đã lâu.”
Chao ôi! chữ hiếu là đầu,
Bạc ra cửa miệng tội cao bằng trời.
Người mà đến thế thì thôi,
Đời phồn hoa cũng là đời bỏ đi.
Đã qua đường ấy quên xe,
Đã qua bến ấy nhớ gì đến sông.

Ngũ nương vẫn nhớ thương chồng.
Thờ hai thân vẫn một lòng dâu con
Hỡi ơi! đôi mắt đã mòn,
Nhớ ai bằng gái còn son nhớ chồng?
Rộn ràng buổi chợ đương đông.
Cỏ huyên chẳng có hoa hồng cứ bay.
Xuân thu đắp đổi từng ngày.
Kể từ xa cách đã đầy nửa năm.


Tin chồng vẫn bặt hơi tăm.
Ngày trông nhạn vắng đêm nằm bướm bay.
Buồn lòng lại sợ cho ai,
Biết đâu may rủi đường dài ra sao.
Trường An ở mãi nơi nào,
Để cho cha mẹ ra vào bâng khuân.
Để cho thơ dại một thân,
Trăng non liễu yếu thêm phần đắng cay.


Tiếc không có cánh mà bay.
Tìm chàng góc bể chân mây cũng là.
Ra đi? – Thân gái đường xa,
Sớm hôm cha mẹ cửa nhà cậy ai?
Đành thôi nay lại chờ mai,
Đành thôi thở ngắn than dài đêm thâu.
Hay là chàng đã quên nhau,
Bỏ nơi áo vải mà cầu cao sang.


Lẽ đâu chàng nỡ phụ phàng,
Còn cha mẹ đó còn làng nước đây.
Dù cho bỏ một thân này,
Bỏ quê hương, bỏ mẹ thầy hay sao!
Nhưng mà học rộng tài cao.
Nghĩ như người ấy lẽ nào bạc đen.
Mười năm theo đạo thánh hiền,
Một ngày dễ đã dám quên cương thường.


Hay là tai nạn dọc đường,
Tớ thầy lưu lạc về phương trời nào.
Hay là chàng đã … nhưng thôi,
Lạy trời phò hộ chồng tôi tốt lành.
Chàng ơi! Có thấu cho tình,
Trăm nghìn lo nghĩ một mình thân em
Bóng trăng thu rãi đầy thềm,
Bởi lo cha mẹ nên thêm nhớ chàng.


Tường xiêu treo mãi thân đàn,
Bốn dây thương nhớ một bàn tay hoa.
Chờ mong như suốt đêm qua
Chàng ơi! một tháng là ba mươi ngày.
Lần lần lá rụng rồi đây
Tơ đàn rã rượi, cho tay lỗi đàn.
Tiếng đâu rào rạt rộn ràng.
Ngựa ai, ai cưỡi qua ngàn lá khô?


Tiếng đàn xao động bô sơ,
Hẹn ai, ai đẩy ngang bờ dâu xanh.
Buồn hương bong bóng mình mình,
Gió hiu hiu hắt qua mành mành hoa.
Người về chỉ những người ta,
Gió mơ hồ gọi đường xa quên về.
Nay rồi mai lại ngày kia,
Nhớ mong chờ đợi đến khi … hỡi chàng?

Suốt trời đổ nắng chan chan,
Nắng khô sông rộng, nắng vàng rừng thưa.
Trời làm mấy tháng không mưa,
Bao nhiêu đồng đất nẻ khô như sành
Mùa màng mất sạch sành sanh,
Dân gian lo sợ mà đành bó tay.
Người sang Bắc, kẻ về Tây,
Vợ con phiêu bạc, tớ thầy biệt ly.


Bỏ nhà, bỏ cửa kéo đi,
Đò ngang sông vắng , chợ thì hết đông.
Túng vô độ, đói vô cùng,
Người ta đã biết cảm sung cháo dền.
Ngũ nương mới thực lo phiền,
Nhà nghèo lại gặp truân chuyên thế này,
Bao nhiêu của cải riêng tây,
Nàng đem bán rẻ từng ngày ăn đong.


Gắng cho cha mẹ yên lòng,
Đường xa vẫn chẳng thấy chồng về cho.
Thất thường bửa đói bửa no.
Hôm nay đã vậy lại lo mai này,
Nàng thì vóc liễu thêm gầy,
Mẹ cha lại mấy bữa rầy không cơm.
Tảo tần thương một thân đơn,
Ngọn rau lá cỏ qua cơn đói lòng.


Thiên tai cơ cận khắp vùng,
Trời cao thăm thẳm đầy đồng nắng hoe.
Triều đình xót nỗi dân quê.
Lấy lương Hà Nội chở về Hà Đông.
Huyện quan thông sức khắp vùng,
Đúng ngày ai nấy phải cùng lên Nha
Ít nhiều chi nữa cũng là,
Cái tin phát chẩn đồn xa dần dần.

Nghe tin có phát chẩn bần,
Ngũ nương chẳng quản đường gần hay xa,
Canh năm vừa rạng tiếng gà,
Lẻ loi thân gái bước ra ngại ngùng.
Trên trời sao hãy còn đông,
Cỏ mòn một lối đồng không bốn bề .
Cơ hàn lạnh tái lạnh tê,
Sương thu xuống gió thu về bồng bênh.


Rừng gần cây mất màu xanh ,
Đỉnh non trông thấy, trống thành nghe xa.
Nữa ngày mới tới huyện nha.
Đông như kiến những người ta ngạt ngào.
Một tuồng rách rưới in nhau ,
Một tuồng mặc vỏ, mình sầu hom hom.
Bà bồng cháu, chị dắt em,
Con thơ lạc mẹ, người chen với người.


Tiếng than tiếng khóc bời bời.
Ngồi trên có đến ông trời cũng đau.
Đến giờ nổi hiệu trống chầu,
Người ta cứ giẫm lên nhau mà vào!
Ngọn roi vun vút mưa rào,
Tiếng van lại tiếng kêu gào điếc tai.
Ngũ nương vóc liễu mình mai,
Đổi hai mắt lệ lấy vài đấu lương.


Chàng đi hoa nở đầy đường,
Cơ hàn biết thiếp đoạn trường này chăng?
Về thôi xay, giã, vần, sàng,
Vội vàng vo gạo, vội vàng thổi cơm.
Ngọt bùi lưng thảo, lưng thơm,
Mẹ cha chắc dạ là con vui lòng.
Con mà nhịn đói cũng xong,
Mẹ cha nhịn đói, lòng không sao đành.


Dối rằng đã có phần mình.
Bao nhiêu cơm gạo riêng dành hai thân.
Còn mình nấu cám mà ăn,
Miễn sao sống được qua lần thì thôi.
Cám không phải của ngọt bùi,
Người không là lợn nuốt trôi sao đành
Khi xưa bác mẹ hiền lành,
Mà nay cay đắng riêng mình mới oan.

Thương thân thêm nổi nhớ chàng,
Dòng đau chín khúc lệ tràn đôi mi.
Người đi bằn bặc không về,
Dãi dầu đô đức ê chề một thân.
Nghẹn ngào vừa khóc vừa ăn,
Ông bà nhẹ bước lại gần mới hay.


“- Trời ơi! Sao đến nỗi này!
Cám kia ai bắt tội này? Con ơi !
Chồng con nó bỏ con rồi,
Mẹ cha làm khổ một đời con đây.
Sinh ơi! mày phụ vợ mày ,
Mày đi mất mặt , không quay đầu về.
Quên tình phụ tử phu thê,
Vô nhân bạc nghĩa chết đi cho rồi.
Con đi vui thú quê người,
Để dâu gánh hết nợ đời hay sao!“


Ngũ nương tươi tỉnh má đào
Rằng: ”Con khỏe mạnh thế nào cũng xong!
Mẹ cha đầu bạc răng long,
Có như thế mới yên lòng làm con.
Cho dù ngày tháng mai mòn,
Đinh vi thúc thủy lòng con dám rời.
Xin thầy mẹ cứ yên vui,
Chồng con chắc chả phải người bạc đen.
Một là đường xá chưa quen,
Hai là đất khách cạn tiền đò giang,
Hoặc là tên chiếm bảng vàng,
Nhà vua giữ lại làm quan trong triều.
Mẹ thầy hiền đức bao nhiêu,
Chồng con ắt chẳng gặp điều không may.
Lòng con dám quản chua cay,
Sớm hôm hầu hạ mẹ thầy là vui“


Ông bà nghe bấy nhiêu lời,
Tạm ngăn giọt thảm, tạm vơi lòng sầu.
“– Ví dù còn có kiếp sau,
Mẹ xin trở lại làm dâu cho mày.”


Đói no ngày cũng qua ngày,
Lá thu khô đã rơi đầy vườn đông.
Bệnh già kéo đến như không.
Ba ngày chạy chữa Thái ông từ trần.
Tiền không đủ một vuông khăn,
Ngũ nương đem ít áo quần bán đi.
Cửa nhà đang lúc hàn vi,
Miễn sao cho đủ lễ nghi gọi là.


Thêm thương một nỗi mẹ già,
Bóng dâu đầu bãi, nắng đà ngang sông.
Sớm khuya bà chỉ đau lòng,
Có con mà đám ma chồng không con.
Hay đêu gió tủi trăng hờn,
Thái bà lâm bịnh từng cơn ly bì.
Đói no thôi có quản gì,
Ngũ nương một dạ đình vi đã đầy.


Tiền đâu thang thuốc lúc này,
Còn lo rau cháo một ngày đôi phen.
Một thân mấy nỗi lo phiền,
Nghĩ bề nào cũng chẳng yên bề nào.
Tin người vẫn bặt âm hao
Nhớ ra dặm cát, thương vào buồng the.
Úa mòn sắc liễu bên đê,
Ngựa sinh quy, chẳng thấy về cố hương.


Tóc dài tủi lược hờn gương.
Lòng tơ biết mấy canh trường ngổn ngang.
Đợi cho áo gấm về làng,
Có khi hai chiếc lá vàng đã rơi.
Mới hay khe khắt là đời,
Đắng cay là thiếp ... chao ôi! là chàng!
Mẹ chàng chẳng thuốc chẳng thang,
Chê cơm chán cháo lòng càng đắng cay.
Nơi nào chàng hỡi có hay,
Ngõ ngưng sương bạc, vườn bay lá vàng.

Có người viễn khách qua làng,
Tin đồn lại đến tai nàng Ngũ nương.
Nàng về trình mẹ tỏ tường,
Rằng: ”Xin dâng mẹ tin mừng ngày vui.
Chồng con đỗ Trạng nguyên rồi,
Làm quan ở đấy từ hồi đăng khoa“.


Thái bà nghe nói xót xa:
“Con ơi đừng nói nữa mà mẹ đau
Nó giờ thương nhớ gì đâu,
Cầm như chiếc nón qua cầu gió bay.
Mẹ giờ sống chết kể ngày,
Sâu nông cậy một thân mày thủy chung .
Sinh con ai nở sinh lòng,
Ngờ đâu nó cũng lộn vòng bạc đen.
Ới ông ơi! Có linh thiêng,
Đón tôi chầu chức tòa sen cho rồi!
Sống dai chỉ khổ dâu thôi."


Ngũ nương vội vã tìm lời khuyên can:
“ Mẹ đừng lo nghĩ miên man?
Cho hao mình hạc cho tàn bóng trăng.
Hẳn là trọn đạo quân thần,
Chồng con chưa nhẽ buông thân mà về“.
Thái bà khi tỉnh khi mê,
Nghe tin vui chính là nghe tin buồn,
Thương dâu lại giận hờn con,


Ngọn đèn trước gió chẳng còn chắc chi.
Ngũ nương khuyên giải làm gì.
Lòng riêng cảm thấy điều gì không hay.
Tơ tình lỡ dở rồi đây.
Đam mê biết tính tự ngày nào chung.
Bây giờ cách mặt xa lòng,
Ngưới ta tiếc lục tham hồng một phương.
Thái bà sắp biệt cõi dương,
Gọi nàng dâu đến bên đường mà than.


“- Vợ chồng kẻ Bắc người Nam,
Đầu xanh tuổi trẻ ai làm nhỡ con.
Kinh kỳ trướng phủ quyền môn,
Bạc vàng xe ngựa phấn son thiếu gì.
Sang giàu thì bỏ hàn vi,
Nó không về, nó không về nữa đâu.
Thương con mười sáu tuổi đầu,
Câu “sang đổi vợ“ là câu thế thường.
Con giờ một nắng hai sương,
Mẹ đi con ở giữa đường bơ vơ,
Chọn người quân tử mà thờ,
Ôm con thuyền nát đợi chờ làm chi.”


Ngũ nương châu lệ đầm đìa:
“Chồng con dù chẳng có về cũng thôi .
Cũng đành bỏ héo xuân tươi,
Dám đâu một gái đi hai lần đò.
Mẹ còn mạnh chán chưa lo,
Ráng ăn chút ít chóng cho lại người ."


Thái bà in lặng mỉm cười,
Mà trong khóe mắt sáng ngời hạt châu.
Bà nhìn cho kỹ con dâu,
Ý bà muốn nói một câu tận tình.
Dù cho lời nói không thành,
Một nhìn cũng tỏ ngọn ngành xót thương.
Thác về đôi ngã âm dương,
Nghìn thu một sớm thiên đường là đây.

Ngũ nương chi siết đắng cay,
Nhà nghèo giờ biết ma chay thế nào?
Của riêng đã nhẵn như bào,
Biết tìm đâu thấy, biết đào đâu ra,
Nát lòng xẻ bảy chia ba,
Nỗi mình đơn chiếc, nỗi nhà tang thương.
Lấy đâu cỗ ván lưng cơm ,
Thoi vàng giấy nén nhang thơm phụng thờ.


Mong ai đôi mắt đã mờ,
Khóc cha khóc mẹ bây giờ ai hay.
Một mình tính đó toan đây.
Chỉ duy còn mớ tóc mây đáng tiền.
Đen như mun, óng như huyền,
Chiều dài chấm đất, chất mềm như tơ.
Cắt lòng một lưỡi dao đưa,
Than ôi! đôi ngã tóc tơ chia lìa.


Kiếm nhà quyền quí bán đi,
Món hàng đã hiếm thiếu gì người mua.
Ít nhiều lo liệu cho vừa,
Mồ yên mả đẹp bây giờ đã xong.
Thương thay phận gái xa chồng,
Tóc xanh đã ngắn má hồng lại phai.
Đau lòng thiếp lắm chàng ơi!
Thần hôn thiếp dám đơn sai đâu mà.


Theo nhau cha mẹ về già,
Chàng đi nước thẳm non xa chẳng về.
Nỡ nào nghĩa cắt tình chia
Nỡ nào được Sở quên Tề cho đang.
Thiếp như áo rách giấy tàn,
Vinh hoa rồi đấy biết chàng tính sao?
Thương thay liễu yếu thơ đào,
Một thân mang nặng biết bao nhiêu tình.


Ma chay mồ mả đã đành,
Tìm chồng xem cái duyên mình ra sao?
Ngũ nương cửa đóng ngõ rào,
Đem hai bảo vật tìm vào Trường An.
Bức tranh cha mẹ bên chàng,
Tỳ bà đây một cây đàn ngày xưa.
Bức tranh hôm sớm phụng thờ,
Dù con lưu lạc bao giờ dám quên.


Tỳ bà gọi chút tài riêng.
Dọc đường đàn hát kiếm tiền độ thân.
Tuổi son sớm đã thanh bần.
Trời xanh còn bắt phong trần nữa đây.
Vàng người đắm, rượu người say,
Lòng này ai biết thân này ai thương.
Trước khi từ biệt gia hương,
Nàng làm một lễ cáo tường vong linh.


Gọi là bát nước lưng canh.
Bốn bên cha mẹ thấu tình cho con
Dưỡng, sinh, tống, tử đã tròn,
Con xin lặng lội nước non tìm chồng.
Làm người có thủy có chung,
Cúi không thẹn đất, ngửa không thẹn trời.
Sống đâu không thẹn với đời.
Chết đi không thẹn với người cõi âm.


Cúi đầu quì lạy bốn thân,
Gieo cầu rút đất cho gần dặm xa.
Giữa đường tai nạn thì qua,
Trường An chả mấy chốc mà đến nơi.
Tìm chàng để gặp mà thôi,
Chắc chi đồn đại như lời người ta.
Thăm xong phần mộ hai nhà,
Ngũ nương lủi thủi bước ra khỏi làng.

Trên đầu hai nếp khăn tang,
Một tờ tranh một cây đàn tả tơi.
Mùa đông rét cắt da trời,
Gió giàn trước mặt, sương phơi đầy đồng.
Một thân sương gió não nùng,
Bờ đê: này chổ đưa chồng năm xưa.
Gió xe tơ, liễu bơ phờ,
Nàng còn dừng lại ngẩn ngơ nỗi mình.


Bỗng nhiên dĩ vãng hiện hình,
Ngày xưa – Ôi! thuở thanh bình còn đâu.
Vườn hoa đau nở muôn màu,
Tử tiên, hồng phấn, Tú cầu đỗ quyên.
Cha thương mến, mẹ diệu hiền,
Bỏ con thơ dại cõi tiên vội vàng,
Vườn nhà chăm chút sớm khuya,
Mùa đào đỏ nụ, mùa lê trắng ngần.


Người nào đứng đó băn khoăn,
Duyên đâu chỉ Tấn, tơ Tần lại se.
Cái đêm hôm ấy đêm gì?
Chén đâu hợp cẩn cung tỳ lương duyên,
Nắng hồng đã tỏ gương sen,
Động phòng sực nhớ mùi hương động phòng,
Song song đấy vợ đây chồng.
Say sưa đắp những đường vòng cánh tay.


Lời thề như thể hát hay
Muốn đem tài sắc dựng ngay nhà vàng,
Ái ân thiếp thiếp, chàng chàng.
Đắm say đến nỗi không màn công danh,
Nửa đêm vấn lại tóc xanh,
Đưa chồng đây chốn truờng đình là đây,
Người đi ngót một thu nay …
Ôi! ngày xưa chỉ là ngày, ngày xưa!


Bây giờ nói đến bây giờ,
Có như cả một bài thơ não nùng.
Nghĩ câu phận gái chữ tòng,
Đầu tang tóc rối, tìm chồng phương xa.
Cũng liều đất khác xông pha,
Mai đây thân phận rồi ra thế nào.
Ngại ngùng bước thấp bước cao,
Mắt xanh lệ ứa, má đào châu sa.


Ngổn ngang rừng khổ rừng già,
So le đường khổ cũng là đường cong.
Xạc xào chợ vẫn bên sông,
Tiều phu khói củi, mục đồng than trâu.
Đò nan cắm lẻ bến sầu
Chiều đông trời cũng ngã màu biệt ly.
Mái tranh khói nổi sắc chì,
Bộ hành đã tắt người đi sang cầu.


Chàng ơi! chàng ở về đâu,
Xa xôi có rõ tình nhau thế này.
Khi xưa đôi lứa sum vầy,
Bây giờ ra kẻ ăn mày ăn xin.
Đây không lẻ gạo quan tiền,
Mà trong lòng cái ưu phiền chan chan.


Ví mà chàng đã cao sang,
Còn thương đến kẻ cơ hàn này không?
Nhớ chăng tình nghĩa vợ chồng.
Nhớ chăng lời hẹn hoa phòng đêm xưa?

Mây đùn trời lập cơn mưa,
Ngũ nương tìm chốn ngủ nhờ qua đêm,
Năm canh gan héo ruột mềm,
Năm canh mưa rỏ nát thềm nhà ai.
Sáng sau chẳng quản đường dài,
Lại bơ vơ lại lạc loài lại đi.


Thấy đâu đình đám hội hè ,
Rẽ vào đàn hát dở nghề kiếm ăn.
Trường An đâu phải đường gần,
Hồng nhan còn phải phong trần bao nhiêu.
Tha hương lội suối băng đèo,
Người đi chỉ bóng cùng theo với người.
Tỳ bà ai oán vì ai,
Nước non lặng lội xa khơi tìm chồng.


Nắng mưa dầu dãi má hồng,
Đắng cay chà xát tấm lòng xuân tơ.
Đường trần khăn gối gió đưa,
Tiền rơi thiên hạ cơm thừa người ta.
Suối vàng mẹ mẹ cha cha,
Ngờ đâu thân phận con ra thế này.
Thành xiêu cờ đổ bóng gầy.
Bên sông gấp gấp tiếng chày giặt sa.


Mưa bay đồi núi phai nhoà,
Tiếng chuông sơn tự, canh gà ải quan.
Đôi vườn cúc nở mơ màng,
Hiu hiu giãi một sắc vàng buồn tênh.
Ngang đường quán rượu chênh vênh,
Long đong vó ngựa trôi nhanh xuống đồi.
Xóm làng rãi rác nơi nơi,
Lụa người người dệt, con người người ru.


Thị thành cát bụi bay mù,
Ngổn ngang một lũ trong tù đào sông.
Dần dà đã hết mùa đông,
Cỏ cây e ấp giữa lòng lá non,
Xuân về khắp cả giang sơn,
Đỏ hay cửa cũ xanh rờn lầu xưa.
Đón xuân thiên hạ nhởn nhơ ,
Leo đu ngoài nội đề thơ trong đình.


Xôn xao gái tốt trai lành,
Thương ôi! tiều tụy một mình Ngũ nương.
Hỏi thăm từng một độ đường,
Bao lâu rồi chẳng đến Trường An cho.
Lem nhem mặt bụi mày tro,
Mắt thơ kém biếc má thơ nhạt đào.
Đêm sương ngày nắng từ bao,
Ốm o thục nữ xanh xao liễu hồ.

Gặp kỳ nguyên đán bấy giờ
Ngũ nương ráng sắm đủ đồ hương hoa.
Treo tranh lên một gốc đa,
Lại quay về hướng quê nhà phương đông.


“Có thương con trẻ long đong,
Phù cho được gặp mặt chồng nay mai.
Dù chàng ăn ở đơn sai,
Cũng xin chẳng dám nửa lời làm chi.
Hay hèn đành thói nữ nhi,
Lỡ ra thôi có tiếc gì thân con.
Cốt sao tình hiếu vuông tròn.
Cốt sao giữ tấm lòng son vẹn toàn.
Giàu sang cũng thể nghèo nàn,
Chết đi cũng đến hai lần tay không?“


Từ phần rỏ lệ ngùi trông,
Đường xa dặm thẳm cỏ bồng lại bay.
Lần lần đàn hát đó đây,
Mùa xuân hết chín mươi ngày như chơi.
Nắng lên đã chói quê người,
Tiền sen đã đúc xanh tươi mặt hồ.
Nghe đồn sắp đến kinh đô,
Ngũ nương lòng những nữa lo nữa mừng.


Phần lo duyên phận nửa chừng,
Tay nâng chén muối, đĩa gừng nhớ quên?
Phần mừng mai mốt Trạng nguyên
Tha hương gặp gỡ vợ hiền thủy chung,
Bấy lâu cách mặt xa lòng,
Mẹ cha đã khuất mà chồng chẳng hay.
Chàng nên danh phận dường này,
Mồ hai thân đã mọc đầy cỏ xanh.
Biết bao công đức sanh thành,
Làm con phải nhớ lấy tình mẹ cha.

Trống chiêng rộn rã nẻo xa,
Dường như ở đó người ta hội chùa.
Ngũ nương thân thể mỏi rừ,
Lòng sương từ sáng đến giờ chưa ăn.
Tìm đường cố gắng dừng chân,
Rẽ vào đàn hát qua lần lấy no,
Đến nơi quả thực hội chùa ,
Thiện nam tín nữ đông như kiến đàn.


Ngũ nương cất nhẹ tiếng vàng,
Dạo lên một khúc đoạn tràng quen tay.
Tiếng đàn đậm nhạt mây bay,
Nhặt thưa gió quyện vơi đầy triều âm.
Bỗng không vò võ cung Hằng,
Bỗng không nổi sóng đất bằng cung Ngô.
Bỗng không cát trắng đất Hồ,
Bỗng không nước đục đôi bờ sông Ngân,
Như xa thôi lại như gần,
Cao dần lại thấp, thấp dần lại cao.


Hát rằng: ”Chín chữ cù lao.
Làm con phải trả thế nào hỡi ai!
Con nuôi cha mẹ kể ngày,
Mà công cha mẹ xem tày bể no .
Thiếp tôi mười sáu tuổi son,
Vợ chồng sum họp mới tròn hai trăng.
Chồng tôi ứng thí Tràng An,
Sớm trông chiều ngóng đã tàn thu đông,
Phận nuôi cha mẹ thay chồng,
Dám đâu quỳ hoắc héo lòng hôm mai.
Đỗ xanh mọc kín bãi rồi,
Một năm đằng đẵng chồng tôi không về .
Một mình cày mướn may thuê,
Gặp năm kém đói giữa khi thanh bần.
Lấy gì phụng dưỡng hai thân,
Mẹ cha lại bỏ cõi trần mà đi.
Đem lòng tử biệt sinh ly,
Mồ công cố đắp quản gì một thân.
Một tờ tranh một cây đàn.
Đi hành khất tới Tràng An tìm chồng.
Biết rằng có gặp nhau không.
Biết rằng gặp có một lòng như xưa.
Thôi thì thân gái hạt mưa
Vũng lầy giấng ngọt cũng chờ ngướI ta.
Nửa năm bỏ cửa bỏ nhà,
Năm gai nếm mật đường xa dặm dài.
Lòng này than thở cùng ai,
Chàng ơi! sao chẳng đoái hoài quê hương?
Hay gì lưu lại bốn phương,
Nhớ câu “phụ mẫu tại đường“ hay quên?
Hay là bầu rượu lắm men,
Mảng vui quên hết lời em dặn dò
Dù chàng phú quí kinh đô ,
Mà hai thân đã yên mồ từ lâu.
Vậy thì chín chữ cù lao,
Chàng ơi! Trả đến kiếp nào cho xong?”

Tay run giọng yếu não nùng.
Người nghe ai cũng chạnh lòng rơi châu.
Còn đương giọng ướt tỏ sầu ,
Trống cờ rộn rã từ đâu tiến vào,
Mọi người nhốn nhác xôn xao,
Giạt ra nhường lối võng đào kiệu hoa.
Vợ chồng quan Trạng tân khoa.
Hiệu còi dọn bước, tiếng loa dọn đường.


Ngũ nương đứng nép bên đường,
Trông lên thật đã rõ ràng, than ôi!
Xa nhau mới một năm trời,
Người ngồi trên kiệu phải người đâu xa .
Người ngồi trên kiệu trông ra,
Giật mình nhận thấy để mà quay đi.
Vòng sau quay kín nữ tỳ,
San hô cẩn bánh, lưu ly buông mành.
Ngũ nương ngờ cả mắt mình,
Hỏi người bên cạnh xem tình thực hư .


Người rằng: ”Con rễ Thái sư,
Vợ chồng ý hẳn vào chùa hành hương“
Nàng rằng: ”Tôi kẽ viễn phương.
Xin cho được biết tỏ tường họ tên.”
Người rằng: ”Đệ nhất uy quyền,
Ông này vừa đổ Trạng Nguyên năm rồi,
Chính tên là Thái Bá Giai,
Rể quan Thừa tướng ai mà không hay!“


Ngũ nương nghe hết lời này.
Ruột gan thắt quặn, mặt mày tồi tăm.
Thôi, thôi, thôi chẳng còn nhầm,
Đứng đây nào có phải nằm chiêm bao?
Bây giờ chức trọng quyền cao,
Vợ con thừa tướng ai nào nhớ ai?
Hỡi ơi! được cá quên chài
Được cây quên búa, được người quên ta.
Được rày quên mẹ, quên cha,
Đến như phụ mẫu nữa là phu thê.
Khi xưa nói nói, thề thề,
Bây giờ bẻ khóa trao chìa cho ai.
Duyên mình đến thế thì thôi,
Cam thân nghèo khổ mặc người giàu sang.
Nhất tâm bỏ ngãi quên vàng.
Công hầu khanh tướng cũng bằng vất đi.


Đã lầm một chữ vu qui,
Thân này thôi dám bận gì đến ai?
Uổng đời quần vải thoa gai?
Qua đường hờ hững con người ăn xin.
Nàng bèn cắn ngón tay tiên,
Giở tranh cha mẹ viết lên vài dòng.


“Tôi Ngũ nương họ Triệu,
Quê ở quận Trần Lưu.
Vợ chồng hai tháng mới cùng nhau
Nam Bắc đôi nơi đã cách rẽ,
Phận là gái vì chồng nuôi bố mẹ,
Nhà thì nghèo nhiều nỗi đáng thương tâm,
Khi dưỡng sinh ăn cám để nhường cơm,
Lúc tống tử lo ma mà cắt tóc,
Lòng thiếu phụ tơ vò chín khúc,
Mồ công cô tay đắp hai ngôi.
Khúc tỳ bà ai oán vì ai.
Nước non lặn lội xa khơi tìm chàng.“

Nàng tìm đến chốn trai phòng,
Đưa tranh quì lạy sư ông cậy lời.
"Từ bi người hãy vì tôi,
Dâng tranh này tới mặt người Trạng nguyên.
Dù ngài có hỏi căn duyên,
Xin người đừng có nói thêm lời nào."


Trường An xe ngựa xôn xao,
Phơi đầy gấm vóc, chất cao bạc vàng.
Vui rực rỡ, sướng huy hoàng,
Cái giàu vô tận, cái sang vô cùng.
Bỏ quên đây cái thủy chung,
Bỏ quên đây một tấm lòng bơ vơ.


Nàng đi trong bóng chiều mờ,
Nàng đi trong tiếng chuông chùa ngân nga.
Nàng đi với chiếc tỳ bà,
Nước non thôi hết ai là tri âm.
Nàng đi từng bước âm thầm.
Đầu xanh tóc ngắn áo chàm màu tang.
Nàng đi hạc nội mây ngàn,
Bóng đêm vùi lấp bóng nàng rồi thôi.
Chập chờn ánh lửa ma trơi,
Từ nay thực có một người bị quên.


Sang sông trót lỡ chuyến thuyền,
Tiếng tỳ bà có nổi lên lần nào!
Hay là huyền tuyệt diệu cao,
Nghìn thu chẳng để lọt vài giai nhân.

--o0o--

Từ khi lạc với cây đàn,
Chẳng ai còn thấy bóng nàng Ngũ nương.