Phan Khôi

Phan Khôi (潘魁) là một học giả tên tuổi, một nhà thơ, nhà văn, về sau đứng trong trong nhóm Nhân Văn - Giai Phẩm. Ông là người tiên phong khai sơn phá thạch cho nền thơ mới của Việt Nam vào những năm đầu thập kỷ 30 của TK XX.

Vài nét về tác giả:

Phan Khôi sinh ngày 6 tháng 10 năm 1887 tại làng Bảo An, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, là con của Phó bảng Phan Trân (tri phủ Điện Khánh) và bà Hoàng Thị Lệ (con gái Tổng đốc Hà Nội Hoàng Diệu). Ông có quan hệ họ hàng với nhà cách mạng Phan Thanh và Phan Bôi tức Huỳnh Hữu Nam. Ông học giỏi Nho văn và đỗ tú tài năm 19 tuổi. Sau đó ông gặp cụ Phan Bội Châu, cụ Phan Châu Trinh và bị ảnh hưởng bởi tư tưởng của hai cụ.

Năm 1907, ông ra Hà Nội, tham gia phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục và làm việc cho tạp chí Đăng Cổ Tùng Báo. Khi tờ tạp chí bị cấm ông về Nam Định rồi về Hải Phòng ẩn náu. Ít lâu sau ông lén về Quảng Nam hoạt động trong phong trào Văn Thân cùng với cụ Huỳnh Thúc Kháng. Trong một cuộc biểu tình đòi giảm thuế, tức vụ Trung Kỳ dân biến, ông bị bắt và giam tại nhà tù Quảng Nam đến năm 1914 thì được ân xá.

Ra khỏi tù, ông lại về Hà Nội viết cho báo Nam Phong. Vì bất bình với Phạm Quỳnh, ông bỏ Hà Nội vào Sài Gòn viết cho báo Lục Tỉnh Tân Văn. Năm 1920, ông lại trở ra Hà Nội viết cho báo Thực Nghiệp Dân Báo và báo Hữu Thanh. Năm 1928, Thực Nghiệp Dân Báo và Hữu Thanh bị đóng cửa, ông lại trở vào nam viết cho báo Thần Chung và Phụ nữ tân văn. Năm 1931, Phan Khôi trở ra Hà Nội viết cho tờ Phụ nữ thời đàm.

Năm 1936, ông vào Huế viết cho tờ Tràng An và xin được phép xuất bản báo Sông Hương. Năm 1939, Sông Hương đóng cửa, Phan Khôi lại trở vào Sài Gòn dạy học chữ Nho và viết tiểu thuyết. Sau năm 1945, tức sau Cách mạng tháng Tám, ông được chủ tịch Hồ Chí Minh mời từ Quảng Nam ra Hà Nội tham gia kháng chiến với cương vị một nhà văn hóa, sau lại lãnh chức vụ chủ nhiệm chi bộ Quảng Ngãi của Việt Nam Quốc dân đảng. Ông ở Việt Bắc suốt 9 năm nhưng vì bị bệnh nên phải vào bệnh viện một thời gian.

Cuối năm 1954 hòa bình lập lại, Phan Khôi về Hà Nội cùng với các văn nghệ sĩ khác. Trong thời gian 1956-1957, là một trong những người thành lập tờ Nhân Văn và có các bài phê phán giới lãnh đạo văn nghệ lúc bấy giờ, ông bị cấm sáng tác cho đến khi qua đời năm 1959 tại Hà Nội.

Khi mất, ông được chôn cất tại nghĩa trang Mai Động, sau đó, theo cơn biến động, các ngôi mộ buộc phải thuyên chuyển, bị san phẳng đi. Mộ ông Phan Khôi đã nằm trong những ngôi mộ vô thừa nhận không ai biết, đến nay ngay cả con cháu ông cũng không biết mộ ông nằm ở đâu.

Năm 2007, kỷ niệm 120 năm ngày sinh của ông, Một tọa đàm về ông đã được Tạp chí Xưa và Nay, Hội khoa học lịch sử Việt Nam tổ chức. Loạt sách Phan Khôi - Tác phẩm đăng báo, do nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân sưu tầm, cũng được xuất bản những tập đầu.

Tác phẩm chính:

- Bàn về tế giao (1918)
- Tình già (thơ mới - 1932)
- Chương Dân thi thoại (1936)
- Trở vỏ lửa ra (1939)
- Tìm tòi trong tiếng Việt (1950)
- Chủ nghĩa Mác và ngôn ngữ (dịch của Stalin, 1951)
- Việt ngữ nghiên cứu (1955)
- Dịch Lỗ Tấn (từ 1955 đến 1957)
- Ngẫu cảm (thơ chữ Hán)
- Viếng mộ ông Lê Chất (thơ chữ Hán)
- Ông Năm chuột (truyện ngắn)
Ông cũng là một trong những người dịch Kinh Thánh sang tiếng Việt.

---

Cái chết của con nhà nghèo


Con bé thở cá nằm trên giường,
Mắt sâu da bợt còn nhắm^[1] xương;
Mẹ nó dệt thuê nhà ông bá,
Cha nó đi làm xâu đắp đường.

Trời đâu dong ruổi cha nó về,
Nhìn con đau ruột khoanh tay ngồi tỉ tê:
"Con ôi! chết đau cũng còn có phương cứu,
Chết đói thôi thì cha phải chịu;
Làm ra chẳng đủ để nuôi con,
Thà cha cùng chết khỏi mang xấu!

Mẹ nó hôm nay chừng có gạo,
Đi về lật đật xổ bọc áo.
Thấy chồng mừng quíu thấy con thương.

Chạy ngay vô bếp nấu đĩa cháo,
"Hỡi con trống bụng đã ba ngày.
Hôm nay có gạo có cha đây;
Rán ăn với cha với mẹ một xỉ cháo.
Trước khi chết được no là may!"

Mẹ nó nói thì nói,
Nó chết là hết đói.
Đập tay một cái kêu "mẹ ơi!"
Trợn ngước mắt lên liền tắt hơi.

Mẹ nó vật mình xuống lăn lóc,
Túm lấy cha nó mà kêu khóc.
"Anh ơi anh khá để tôi ra,
Gẫm lại thân tôi quá cực nhọc.
Với anh mười năm ba đứa con.
Đứa nào cũng chết một kiếp như nhau luôn!
Tôi không có sức sanh đẻ nữa,
Thà cho tôi về tôi chịu son!"

Vừa ưa ông cố đến an ủi,
Biểu đừng khóc nữa cũng đừng tủi:
"Trẻ con chết hẳn lên thiên đàng,
Vì nó trong sạch chưa phạm tội".

Kẻ làm thơ nầy vốn vô can,
Nghe ông cố nói cũng pha ngang:
Hỏi ông sao chẳng chết đói bằng tuổi nó
Để ông sớm được lên thiên đàng?



Phan Khôi
Ký tên: CD
(Đông Pháp thời báo, Sài Gòn, số 746 ngày 21.7.1928)

---

1. Nhắm: một số lượng ít, vừa đựng trong lòng bàn tay (theo H.T. Paulus Của), như từ "nắm" dùng ngay nay.

Cảm đề khi đọc bản dịch Thủy Hử của Á Nam Trần Tuấn Khải


Đời loạn vua hèn quan giết dân,
Ông thần pháp luật đứng bằng chân.
Trời sinh thẻo sắt tuôn ra máu,
Đổ lại trên đầu lũ bất nhân.

Trăm tám người linh, một vẻ hào,
Nằm trên rượu thịt gối thương đau.
Xưa nay nổi việc phường này cả,
Tú sĩ Vương Luân có kẻ nào?

Khăn áo hương hoa lạy Võ Tòng.
Giết người như bác mới anh hùng;
Một đêm đi đứt mười lăm mạng,
Hàng máu trên tường nhỏ giọt hồng!

Võ nghệ tuy thường, lượng khác thường
Gần xa suy phục Hắc Tam Lang.
Cho hay trong cuộc phong vân đó,
Ai lượng hơn người, ấy chủ trương.

Nầy vũng Lương Sơn nay ở đâu?
Xa trông che khuất mấy ngàn lau!
Hát anh bài hát sau bìa sách,
Cảm khái riêng ta với Á đầu...



Phan Khôi

---

Chơi thuyền trên sông Tân Bình ^[1]


Eo đất vắt rừng già ra nước
Thành con sông xanh biếc dài ghê!
Khỉ ho cò gáy tứ bề
Ta đem thân đến chốn này làm chi!
Nhớ từ trẻ gian nguy từng trải
Bước giang hồ bước mãi chưa thôi
Mảnh thân còn chọi với đời
Hiểm nghèo là bạn, chơi vơi là nhà
Cảnh hiu quạnh, có ta có chủ
Bằng không ta chẳng phụ Hoá công
Vẻ ra cái cảnh lạ lùng
Làm cho cọp biển, cá đồng hay sao?
Xuồng ba lá đâu nào chàng Thổ
Rượu dế mang theo mỗ lưng bầu.
Mũi chàng trước, lái ta sau
Mái chèo khoan nhặt con trào ngược xuôi
Bóng chiều nhuộm lau mũi vàng úa.
Khói, nước, trăng, mây bủa tưng bừng
Vạch lau rẽ khối tung tăng,
Trên trời, dưới nước bên rừng giữa ta.
Lô túp lá xà xà trong ngút,
Chợt thuyền con vùn vụt ngang dòng
Nguồn đào có phải đây không?
Vũng Lương Sơn phảng phất cùng là đây.
Vừng ác lặn chòm cây đen sậm
Vào càng sâu càng lắm vẻ u
Rặng dừa lướt gió vi vu
Chim về ổ thốt, vượn ru con chuyền
Bỗng cái sạt, mái truyền hùm vọt
Sáng lập loè ngọn đuốc ma trơi
Ó vùng dậy, khỉ reo cười
Trăm yêu ngàn quái nhè người mà trêu,
Sạt đằng mũi, mái chèo toan đánh
Lái phất ngang, dường tránh cơn nàn
Uỷ kìa, rắn hổ phùng mang
Vượt sông, rẽ sóng băng ngàn như tên
Vụt đáy nước trông lên cây trụ
Hẵng đây rồi cá sấu quých đuôi
Trăm cái sợ, cướp cái vui
Tới dành chẳng tiện, muốn lùi chỉn khôn
Sởn tóc gáy, bồn chồn tấc dạ,
Vững tay chèo nấn ná hồi lâu
Vừng trăng như hẹn hò nhau
Trồi lên mặt biển dọi vào gầm hang
Gợn mát bóng cá vàng giỡn nước
Lá lật sương chim bạc đeo cành
Xa trông rừng thắt khung xanh
Sông phơi dải lụa trắng tinh một màu
Rỡ muôn tượng như chào lạy khách
Lặng một chiều dường trách lấy nhau
Cảnh sao biến đổi quá mau
Rõ hai thế giới trước sau nửa giờ
Cảnh đối cảnh những ngờ mộng mị
Hoặc là do tâm lý mà ra
Tầm u bước đã quá xa
Canh khuya trăng lặn liệu mà về đi
Xoàng hơi cúc khì khì cười mãi
.................
.................
Người như rõ biết ý ta.
Thì nâng chén rượu mà ca khúc này.



Phan Khôi

---

1. Bài này sáng tác vào năm 1930, nhân buồn bực, Phan Khôi cùng người bạn bơi xuồng trên sông Tân Bình thuộc vùng Cà mau.

Dân quạ đình công ^[1]


Mồng bảy tháng Bảy năm Canh Thân,
Chiếu lệ bắc cầu sang sông Ngân.
Hằng hà sa số cu li quạ,
Bay bổng về trời dường trảy quân.
Hai bên bờ sông đậu lóc ngóc,
Con thì kêu đói, con kêu nhọc.
Đường sá xa xuôi việc nặng nề,
Phần lũ con thơ ở nhà khóc.
Bỗng nghe lệnh Trời truyền khởi công,
Nào con đầu cúi, con lưng cong,
Thêm thầy huyện Bẻo đứng coi việc,
Đụng đâu đánh đó như bao bông.
Ngán cho cái kiếp làm dân thiệt!
Làm có, ăn không, chết chó chết!
Cắn cỏ kêu Trời, Trời chẳng nghe,
Một con bay lên đứng diễn thuyết:
"Hỡi đồng bào, nghe tôi nói đây!
Dân quyền thạnh nhứt là đời nay,
Việc mà chẳng phải việc công ích,
Không ai có phép đem dân đày.
Trối kệ Hoàng Ngưu với Chức Nữ,
Qua được thì qua, không thì chớ,
Quốc dân Ô Thước tội tình gì,
Mà bắt xâu bơi làm khổ sở ?
Anh em ta hè, về quách thôi! "
Luôn thể kéo nhau vào cửa trời,
Động trống đăng văn ầm đế tọa,
Ngai vàng bệ ngọc rung rinh, rơi.
Có tin dân quạ nổi cách mệnh:
Trời sai thiên lôi ra thám thính,
Đầu đen máu đỏ quyết hy sinh.
Ngừng búa, thiên lôi không dám đánh.
Tức thì chiếu Trời vạch mây ra,
Đánh chữ đại xá Trời ban tha,
Dân quạ ở đâu về ở đó.
Từ nay khỏi bắc cầu Ngân Hà.

Ờ té ra:
Mềm thì ai cũng nuốt,
Cứng thì Trời cũng nhả!
Hằng hà sa số cu li quạ,
Bay về hạ giới kêu "khá khá".



Phan Khôi
Phụ trương văn chương của Đông Pháp Thời Báo, Sài Gòn, số 726 (2.6.1928)

---

1. Theo một số nguồn tài liệu khác nhau thì Phan Khôi làm bài vè Dân Quạ Đình Công vào khoảng năm 1911, kể về sự kiện thường được gọi là vụ án xin xâu ở Quảng Nam hồi năm 1908. Về văn bản bài vè, một số bản sưu tầm đã in gần đây (ví dụ Nguyễn Q. Thắng trong Từ điển tác giả văn hóa Việt Nam, Hà Nội, 1999, Phan Thị Mỹ Khanh trong Nhớ Cha Tôi Phan Khôi, Đà Nẵng, 2001, trang 150-152) có những chênh lệch về câu chữ.

Hồng Gai


Hồng nào hồng chẳng có gai

Miễn là đừng thứ hồng rày không hoa.^[1]

Lá hồng thì phải có hoa

Không hoa chỉ có gai mà ai chơi?

Ta yêu hồng lắm hồng ơi!

Có gai mà cũng có mùi hương thơm.




Phan Khôi
(1951)

---

1. “Lài” theo ngôn ngữ Bắc Kỳ xưa là biến âm của tiếng “lai”. Con khuyển Bố Tây, Mẹ Việt không là con chó lai mà là con chó lài. Hồng lài cũng vậy. Nó là thứ hồng lai với loài cây nào khác, vì nó lai nên nó không có hoa. Hình như ngôn ngữ Bắc Kỳ Xưa chỉ có hai tiếng Lài: Chó lài, Hồng lài.

Hớt tóc


Tuổi già thêm bệnh hoạn

Kháng chiến thấy thừa ta;

Mối sầu như tóc bạc,

Cứ cắt lại dài ra.




Phan Khôi
(1952)



Ảnh minh họa: Hớt tóc thời xưa.

---

Một mình đêm giao thừa


Ðến ngọn đèn làm bầu bạn cũng không có

Ðắp lên thân suy tàn một tấm chăn kép

Chợp mắt mơ là nhằm miếng chua cay

Có vợ con mà sống chia cách

Không sinh kế đành phải ăn nhờ

Nghe tiếng gà mừng vùng dậy

Kháng chiến bốn lần gặp xuân rồi!




Phan Khôi

---

Nắng chiều


Nắng chiều đẹp có đẹp

Tiếc tài gần chạng vạng

Mặc dù gần chạng vạng

Nắng được nắng cứ nắng.




Phan Khôi
(1956)

---

Thơ Phan Khôi


Người tim bặt óc lặng dòng tình,

Tai mắt như không phải của mình;

Thấy dưới ánh trăng muôn khúc nhạc,

Nghe trong tiếng ếch một màu xanh.

Suối tiên mát mẻ bao cho chán,

Giấc mộng vờn mơn vẫn chẳng thành.

Cái thú vui xưa nào thấy nữa,

Ngủ say thức thỉnh dậy buồn tênh.




Phan Khôi

---

Tình già


Hai mươi bốn năm xưa,
một đêm vừa gió lại vừa mưa,
Dưới ngọn đèn mờ, trong gian nhà nhỏ,
hai mái đầu xanh kề nhau than thở;

-- "Ôi đôi ta, tình thương nhau thì vẫn nặng,
mà lấy nhau hẳn đà không đặng:
Để đến nỗi tình trước phụ sau ,
chi bằng sớm liệu mà buông nhau!''

-- " Hay nói mới bạc làm sao chớ!
Buông nhau làm sao cho nỡ?
Thương được chừng nào hay chừng ấy,
chẳng qua ông Trời bắt đôi ta phải vậy!
Ta là nhân ngãi, đâu phải vợ chồng,
mà tính chuyện thủy chung!''


oo0oo


Hai mươi bốn năm sau,
tình cờ đất khách gặp nhau:
Đôi cái đầu đều bạc. Nếu chẳng quen lung,
đố có nhìn ra được?
Ôn chuyện cũ mà thôi. Liếc đưa nhau đi rồi,
con mắt còn có đuôi.



Phan Khôi
(Phong Hóa, 24 janvier 1933)

---

Viếng mộ ông Lê Chất ^[1]


Bình Tây trấn Bắc sử nghìn thu,

Ấy cỏ mờ rêu đất một u!

Ấy dũng ấy trung là thế thế!

Mà ân mà nghĩa ở mô mô!

Chim gào hờn sót xuân ầm ỹ;

Hùm thét oai lưa gió vụt vù,

Cái chuyện anh hùng ai giở đến,

Hồ Tây còn vẳng tiếng chuông bu.



Phan Khôi
(Thực Nghiệp, 1921)

---

1. Lê Chất (1769 - 1826) là danh tướng của triều Tây Sơn, sau hàng theo Nguyễn Ánh. Khi ông mất triều Nguyễn truy tặng tước Thiếu phó, thụy là Trung Nghị.

PL: Luận về câu chuyện tình trong bài Tình Già của Phan Khôi

Luận về câu chuyện tình trong bài Tình Già của Phan Khôi hai tác giả VT _ KT viết trong Hà Nội báo số 14 ngày 8 - 4 - 1936 như sau:


Trên dòng sông Nhuệ Tình già

Hai mươi bốn năm xưa, một đêm vừa gió lại vừa mưa,
Dưới ngọn đèn mờ, trong gian nhà nhỏ, hai cái đầu xanh kề nhau than thở;

_ “Ôi đôi ta, tình thương nhau thì vẫn nặng, mà lấy nhau hẳn đà không đặng:
Ðể đến nổi tình trước phụ sau, chi cho bằng sớm liệu mà buôn nhau!”

_ “Hay nói mới bạc làm sao chớ ! Buông nhau làm sao cho nở?
Thương được chừng nào hay chừng ấy, chẳng qua Ông Trời bắt đôi ta phải vậy!
Ta là nhân ngãi, đâu phải vợ chồng mà tính việc thủy chung!”

………………

Hai mươi bốn năm sau, tình cờ đất khách gặp nhau:
Ðôi cái đầu đều bạc. Nếu chẳng quen lung, đố có nhìn ra được?
Ôn chuyện củ mà thôi.Liếc đưa nhau đi rồi, con mắt còn có đuôi.

Phan Khôi

Hai mươi bốn năm xưa !....Trên dòng sông Nhuệ, một con thuyền lơ lửng trôi đi, làn gió thổi đám mây bay, chị Hằng khi mờ khi tỏ, lẳng lơ soi mình xuống mặt nước trong! Chừ xa xa vài tiếng chó sủa trăng, và mấy hồi chuông chùa vẳng lên khoảng không vô hạn, bốn bề đều im lặng như tờ…

Trên dòng sông Nhuệ, con thuyền lơ lửng trôi đi!
Bên mạng thuyền, một đôi trai gái tựa mình, ngồi ngắm dòng nước bạc. Thiếu nữ ngồi nhìn bóng mà ngẩn ngơ, tiếc cho tấm thân liễu yếu đào tơ mắc vào vòng tình lụy, biết bao giờ gỡ thoát được ra? Ðời là đời, mà tình là tình, cái sự thật nó vẫn khác xa, nó vẫn đau đớn hơn vòng mộng ảo!

Thiếu niên nhìn bóng mình rồi lại nhìn bóng bạn, chốc chốc lại thở dài, giơ tay lên vuốt ngực như trong lòng có uất ức điều gì! Thiếu nữ cau mày, hai hàng lụy ứa; giọt lệ từ từ chảy qua gò má phấn rồi rơi xuống nước, hợp với bóng giọt lệ dưới sông làm một.

Thiến niên bỗng ngẩn lên, vỗ vào vai thiếu nữ:

- Thôi, khóc làm gì em? Vô ích! Khi chúng ta mới yêu nhau, cũng đã biết ngay rằng sẽ khổ! Nhưng anh cũng như em; chúng ta nào có chủ được trái tim, nên biết mà vẫn đem lòng dan díu…. Có người bảo: “hãy làm viêc đi để giúp ích cho người; giúp ích cho người để người yêu mến, thế là hưởng hạnh phúc ở đời”. Chúng ta yêu nhau, thế mà sao chịu khổ, hạnh phúc ở đời này thực chẳng có sao? Thôi, chúng mình đã phải thế thì thôi đành chịu thế!

- Nói thì dễ lắm anh ạ! Anh làm sao không biết, chớ em thì khó biết được chữ “quên”. Ai cũng nói : “ Muốn khỏi khổ hãy cứ quên đi”, nhưng muốn quên đi, phải làm thế nào, em không thấy ai dạy đến! Có nhẽ em là đàn bà, ý chí yếu ớt nên thế, còn Anh…

Còn anh, anh cũng vậy thôi, em ạ! Ðứng trước thần tình, hỏi ai dám nói rằng còn sức mạnh? Nhưng mà vì tôn giáo, vì khuôn phép gia đình, chúng ta không thể lấy được nhau, thì việc gì mà cứ ôm lấy khổ? “ Hãy chịu và nhịn”, chúng ta chỉ có thể thế được thôi! Vả lại, em giờ bây giờ lấy người khác….

- Lạy anh, anh đừng nói đến việc ấy nữa. Em đã khổ lắm rồi!

- Dù không nói, cũng đã khổ rồi, chi bằng ta quay lại đối đầu ngay với sự khổ, mà suy tính việc sau…. Anh không có thể cấm lòng em vẫn yêu anh! Mà có như thế lại hơn. Nghĩ cho kĩ, ở đời này, chúng mình có mong cái gì hơn là “ vẫn cứ yêu nhau” đâu? Cuộc hôn nhân ép uổng kia không có thể đánh đổ được cái ái tình cao thượng của chúng mình nào! Rồi đây đôi ta xa nhau, dù có ở đâu nữa, cái lời thề trên giải Nhuệ giang này bao giờ trước cũng như sau!

- Thế anh rồi cũng lấy vợ chứ?

- Cố nhiên! anh đã nói rằng dù không ở liền bên nhau, ta cũng vẫn có thể yêu nhau mà ! Nếu cứ phải trông thấy nhau, nói với nhau luôn luôn mới yêu nhau được, thì cái tình chúng mình nó nhạt nhẽo đến thế ư ? Vậy cho nên, anh khuyên em cứ nghe lời thầy mẹ, yên việc hôn nhân, rồi chúng ta quên nhau được thì quên, không thì cứ mặc cho thời gian xóa dần việc trước, mà trong khi ấy ta tránh nhau mà vẫn cứ yêu nhau…


ooo0ooo


Hai mươi bốn năm sau

Hai mươi bốn năm sau! Cũng trên dòng sông Nhuệ, bóng ả Hằng vẫn lẳng lơ trôi!... Tiếng ai đương hát ở đằng xa đưa lại, trước nhỏ sau to dần:

“Ðêm thu trăng sáng một trời,
Một mình ngồi tưởng sự đời nghĩ quanh
Nghĩ cho muôn vật hóa hóa sinh,
Ở trong vũ trụ cái hình ra chi!
Trăng kia tròn được mấy khi,
Hoa kia nở được mấy thì hỡi hoa!
Gái tơ mấy lứa đã già.
Con tầm rút ruột lại là rộng non!
Khúc sông bồi đắp nên cồn,
Dâu xanh, bãi bể, đá mòn nước khe!
Ðồng không con đóm lập lòe,
Khách trần lối ấy đi về đường ai?
Hình kia đúc tự thợ trời,
Tình kia họa mới ra ngoài khuôn xanh,
Vương chi một mối tơ mành.
Tình chung khối ấy dễ đành đã tan,
Cho hay những khách trần hoàn,
Nghìn thu ở lại thế gian mấy mà!
Tưởng người lại ngẫm đến ta,
Trăm năm rồi nữa biết là làm sao!
Bây giờ hoa nở trăng cao,
Trăng tàn hoa tạ, lúc nào biết đâu
Một mình tính trước lo sau !...”


Một con thuyền con ở đằng xa trôi lại, đứng trên, một người vào trạc trung niên đương cất tiếng hát vang…

Bỗng hắn kìm thuyền, lắng tai nghe như có ai đang gọi đò ở bên bờ sông nọ. Áp thuyền vào bờ, một người sư nữ trác độ tứ tuần bước xuống! Ả Hằng vừa chui khỏi đám mây đen, chiếu ra muôn ánh hào quang, sáng mát! Bà sư nữ và lão lái đò tỏ mặt nhau, bỗng cùng chung kêu lên một tiếng:

- Kìa anh!

- Kìa em!

Rồi cả đôi ôm nhau mà nức nở!

- Sao? Sao em lại gửi mình vào chốn am mây? Việc hôn nhân ngày trước rồi ra sao?

- Thôi, chuyện ấy kể chi, anh! Nhưng, còn anh thì sao? Chị ấy đâu? Ðươc mấy cháu rồi?

- Khốn nạn, anh đã lấy ai đâu!

- Anh, anh cũng “ở vậy” ư? Thế mà…

… Thế mà, hai mươi bốn năm xưa! Trên dòng sông Nhuệ, một con thuyền lơ lững trôi đi. Làn gió thổi, đám mây bay, chị Hằng khi mờ khi tỏ, lẳng lơ soi mình xuống mặt nước trong! Chừ xa xa vài tiếng chó sủa trăng, và mấy hồi chuông chùa vẳng lên khoảng không vô hạn, bốn bề im lặng như tờ !...

Trên dòng sông Nhuệ, con thuyền vẫn lơ lững trôi đi! Bên mạn thuyền, một đôi trai gái tựa mình, ngồi ngắm dòng nước bạc. Thiếu nữ ngồi nhìn bóng mà ngẩn ngơ, tiếc cho tấm thân liễu yếu đào tơ mắc vào vòng tình lụy biết bao giờ gỡ thoát được ra?

Ðời là đời, mà tình là tình, cái sự thật nó vẫn khác xa, nó vẫn tục tằn đau đớn hơn vòng mộng ảo!



VT - TK
Hà nội báo số 14 ra ngày 8 - 4 - 1936

---