Thu dạ hoài ngâm [1]Bản chữ Hán
秋夜懷吟
天氣入中秋之夜，
蕭條經四坐霜寒。
仙家別占清閒，
打殘棋陣飲殘菊杯。
九天外樓臺歌管，
碧溪連滿澗桃花。
芳樽一感歲華，
悠然不覺是何乾坤。
號杜宇千村寂寞，
唧蟲聲四壁淒涼。
可憐自古戰場，
苔封金鏃烏禳孤魂。
群雄逐橫奔之鹿，
四海瞻止屋之烏。
天心未厭胡雛，
水深火熱來蘇者誰？
葵藿有心而向日，
殘鶯何物卻知秋。
西天堂陛交孚，
花裘競色羶狐同章。
千尋柏經霜不變，
雙南金百練彌剛。
苟能鐵石肝腸，
留名竹簡留芳豹皮。
依是日義旗唱率，
將忠心取日虞淵。
洗清舊國山川，
阿童氣概一天高橫。
蓋忠義天青日白，
而榮華雲白狗蒼。
立身所貴綱常，
休將一夢黃粱壯懷。
人世罕逢開口笑，
癡兒亦未了公家。
可憐六代豪華，
遊麋梁館啼鴉宋臺。
人世不知皆矯我，
容才無主可憐君。
徘徊人事天辰，
花經眼酒入唇那堪。
欲問禪曇而奉佛，
禪曇非石室蘭臺。
金連坐下如來，
難將巨燭大開昏衢。
欲問蓬壺諸仙子，
蓬壺空流水桃花。
商山寂寞芝歌，
武陵往跡煙霞深深。
黯黯月而沉沉夜，
指秋江欲下孤舟。
江楓漁火對愁，
風搖桂棹月浮金樽。
人勸我侯門一見，
即青年可便封侯。
我知其曲如鉤，
鞍車駟馬我求何為？
人勸我高飛遠走，
恐西塵欲垢人焉。
我知我直如弦，
為輪為磾隨天賦形。
我必謂人生自古，
未逢時何苦勞心。
盤溪一尺追尋，
可能垂釣夢吟羆熊。
我必謂英雄無盡，
待明君方引級升。
莘原抱道幾曾，
聘車三至可能鼎調。
斯也未逢堯舜禪，
不如高臥且加餐。
洞知故國江山，
人民城郭朝班屬胡。
識時務在乎俊傑，
星兢光而月未明。
風塵何日掃清，
龍驤首起穀城羽飛。
因感興吟詩絕夜，
一篇中字可珠璣。
世人認作蓍龜，
避凶趨吉兩岐分明。
| Phiên âm Hán Việt
Thu dạ hoài ngâm
Thiên khí nhập trung thu chi dạ,
Tiêu điều kinh tứ toạ sương hàn.
Tiên gia biệt chiếm thanh nhàn,
Đả tàn kỳ trận ẩm tàn cúc bôi.
Cửu thiên ngoại lâu đài ca quản,
Bích khê liên mãn giản đào hoa.
Phương tôn nhất cảm tuế hoa,
Du nhiên bất giác thị hà càn khôn.
Hào đỗ vũ thiên thôn tịch mịch,
Tức trùng thanh tứ bích thê lương.
Khả liên tự cổ chiến trường,
Đài phong kim thốc ô nhương cô hồn.
Quần hùng trục hoành bôn chi lộc,
Tứ hải chiêm chỉ ốc chi ô.
Thiên tâm vị yếm hồ sồ,
Thuỷ thâm hoả nhiệt lai tô giả thuỳ?
Quỳ hoắc hữu tâm nhi hướng nhật,
Tàn oanh hà vật khước tri thu.
Tây thiên đường bệ giao phu,
Hoa cừu cạnh sắc chiên hồ đồng chương.
Thiên tầm bách kinh sương bất biến,
Song nam kim bách luyện di cương.
Cẩu năng thiết thạch can trường,
Lưu danh trúc giản lưu phương báo bì.
Y thị nhật nghĩa kỳ xướng xuất,
Tương trung tâm thủ nhật ngu uyên.
Tẩy thanh cựu quốc sơn xuyên,
A đồng khí khái nhất thiên cao hoành.
Cái trung nghĩa thiên thanh nhật bạch,
Nhi vinh hoa vân bạch cẩu thương.
Lập thân sở quý cương thường,
Hưu tương nhất mộng hoàng lương tráng hoài.
Nhân thế hãn phùng khai khẩu tiếu,
Si nhi diệc vị liễu công gia.
Khả liên lục đại hào hoa,
Du mi Lương quán đề nha Tống đài.
Nhân thế bất tri giai kiểu ngã,
Dung tài vô chủ khả liên quân.
Bồi hồi nhân sự thiên thần,
Hoa kinh nhãn tửu nhập thần na kham.
Dục vấn thiền đàm nhi phụng Phật,
Thiền đàm phi thạch thất lan đài.
Kim liên toạ hạ Như Lai,
Nan tương cự chúc đại khai hôn cù.
Dục vấn Bồng hồ chư tiên tử,
Bồng hồ không lưu thuỷ đào hoa.
Thương sơn tịch mịch chi ca,
Vũ Lăng vãng tích yên hà thâm thâm.
Ảm ảm nguyệt nhi trầm trầm dạ,
Chỉ thu giang dục hạ cô châu.
Giang phong ngư hoả đối sầu,
Phong dao quế trạo nguyệt phù kim tôn.
Nhân khuyến ngã hầu môn nhất kiến,
Tức thanh niên khả tiện phong hầu.
Ngã tri kỳ khúc như câu,
An xa tứ mã ngã cầu hà vi?
Nhân khuyến ngã cao phi viễn tẩu,
Khủng tây trần dục cấu nhân yên.
Ngã tri ngã trực như huyền,
Vi luân vi đạn tuỳ thiên phú hình.
Ngã tất vị nhân sinh tự cổ,
Vị phùng thời hà khổ lao tâm.
Bàn khê nhất xích truy tầm,
Khả năng thuỳ điếu mộng ngâm bi hùng.
Ngã tất vị anh hùng vô tận,
Đãi minh quân phương dẫn cấp thăng.
Sằn nguyên bão đạo kỷ tằng,
Sính xa tam chí khả năng đỉnh điều.
Tư dã vị phùng Nghiêu Thuấn thiện,
Bất như cao ngoạ thả gia xan.
Đỗng tri cố quốc giang san,
Nhân dân thành quách triều ban thuộc Hồ.
Thức thời vụ tại hồ tuấn kiệt,
Tinh cạnh quang nhi nguyệt vị minh.
Phong trần hà nhật tảo thanh,
Long tương thủ khởi Cốc thành vũ phi.
Nhân cảm hứng ngâm thi tuyệt dạ,
Nhất thiên trung tự khả châu ky.
Thế nhân nhận tác thi quy,
Tị hung xu cát lưỡng kỳ phân minh. |
Các bản dịch thơ:Khúc ngâm cảm hoài đêm thuKhí trời bước sang thu hiu hắt
Đêm sương rơi lạnh ngắt quanh ngồi
Xuất trần một cõi thảnh thơi
Cờ vây mấy cuộc, rượu mời mấy chung
Ngoài trời đất riêng vòng đài các
Bên ngòi khe lác đác hoa rơi
Chén say nghĩ đến sự đời
Lờ mờ nào biết đất trời là nao
Tiếng khắc khoải nơi nào cũng cuốc
Giọng véo von vách suốt là sâu
Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu
Hồn siêu mả mốc là khâu chiến trường
Một hươu chạy, mấy phường đua đuổi
Đàn quạ bay bốn cõi trông theo
Giặc kia trời hãy còn chiều
Vớt chìm cứu cháy biết kêu người nào?
Có hướng nhật cớ sao còn biết
Oanh tri thu có việc gì quên
Giao hoan chủ khách một đền
Cân đai lộn vẻ, áo xiêm lẫn hàng
Cây nghìn thước gió sương vẫn đứng
Vàng trăm rèn thân cứng chẳng mềm
Sắt là ruột, đá là tim
Hy sinh để tiếng thơm nghìn muôn thâu
Cờ khởi nghĩa bắt đầu phấp phới
Lặn vực sâu gắng với lòng trung
Non sông quyết rửa cho xong
Trời Nam cao ngất, A đồng tiếng vang
Lòng trung nghĩa trời quang đất rạng
Cái vinh hoa là áng phù vân
Nặng vì hai chữ quân thân
Kê vàng một giấc cõi trần kể chi
Đời người được mấy khi cười rống
Trẻ thơ còn lúng túng việc đời
Hào hoa thuở trước than ôi,
Quán Lương đài Tống khắp nơi hoang tàn
Đã không hiểu lại càng làm khác
Cảm thương ta lưu lạc giữa đời
Trông trời lại ngẫm đến người
Hoa lác mắt rượu mềm môi sao đành
Có lúc muốn tu hành cho rảnh
Biết kiếp tu là tránh sự đời
Tòa sen Phật pháp Như Lai
Khôn đem đuốc tuệ sáng soi cõi hèn
Có lúc muốn theo tiên vào núi
Biết đời tiên là cõi nhàn du
Non Thương tiếng hát xa vù
Vũ Lăng dấu cũ mịt mù khói sương
Đêm vắng lặng chập chờn bóng nguyệt
Trỏ giòng thu xuống chiếc thuyền con
Bóng cây bóng lữa bồn chồn
Khỏa buông trèo gió, giốc dồn chén trăng
Cũng có kẻ bảo rằng ta hố
Phỏng cúi lòn ắt khá phong hầu
Nghĩ rằng câu có thắng đâu
Dù xe dù ngựa nọ cầu mà chi
Cũng có kẻ bảo đi cho rãnh
Bụi hôi tanh ngăn ngạnh đường đi
Nghĩ rằng dây có vậy gì
Ừ luân ừ đạn cũng thì thời cho
Ta tự nghĩ từ xưa đã thế
Chưa gặp thời nọ hệ lụy đâu
Khe Bàn thủng thẳng ngồi câu
Mộng hùng ứng xá Văn cầu thoát rong
Ta tự nghĩ anh hùng nào hết
Hội minh lương sẽ kết duyên lành
Nội Sằn vừa đọc vừa canh
Ba lần xe rước vạc sanh khá điều
Đời chưa gặp Đường Nghiêu thịnh trị
Chi cho bằng nằm nghĩ ăn no
Thương ơi, nước đã ra hồ
Nhân dân thành quách khác mô cả rồi
Người tuấn kiệt nên soi thời vụ
Sao sáng kìa, trăng nọ còn lu
Bao giờ quét sạch bụi mù
Cất đầu vỗ cánh mặc dù phong lưu
Nhân cảm hứng đêm thâu ngâm khúc
Toàn thiên đều ngọc đúc châu soi
Ai ơi nhận lấy kẻo hoài!
Này hung này cát đôi lời phân minh.
Người dịch: Hy TôĐêm trung thu trời mây trong trẻo,
Sương đầm đầm lạnh lẽo bốn bên.
Thanh nhàn riêng một cảnh tiên,
Mảng vui cờ thánh, rượu hiền tiêu dao.
Ngoài chín cõi đài cao đàn địch,
Suối liền khe nước biếc đào hồng.
Ngày dài thưởng chén rượu nồng,
Càn khôn nào biết là trong hay ngoài.
Tiếng quyên bỗng một trời khắc khoải,
Lại bốn bề dế gọi đau thương.
Buồn thay cảnh cũ chiến trường,
Cô hồn quạ cúng, tên vàng bám rêu!
Hươu một con, ùa theo bao kẻ,
Quạ một bày, bốn bể đều trông.
Giặc Hồ trời hãy còn dong,
Nước sâu lửa đỏ dễ hòng kêu ai?
Lòng quỳ hoắc theo trời mà hướng,
Tiếng oanh già vất vưởng hồn thu.
Lầu tây chủ khách gật gù,
Hoa cừu rạng rỡ, chiên hồ nghênh ngang.
Bách ngàn trượng mặc sương với gió,
Vàng trăm rèn càng đỏ thức son.
Can trường sắt đá chẳng sờn,
Dấu thơm ghi để nước non sau này!
Ngày khởi nghĩa cờ bay rực rỡ,
Tấm lòng trung nào sợ bóng chiều.
Giang sơn cố quốc sạch màu,
Đồng vang vang tiết, trời màu màu xanh.
Áng trung nghĩa rõ hình nhật nguyệt,
Bả vinh hoa mây biếc chó mờ,
Cương thường gốc cũ ngàn xưa,
Kê vàng giấc mộng, buồn mơ sá gì!
Người đời ít gặp khi cười hả,
Trẻ nhọc nhằn vất vả nào vui.
Sáu đời thịnh trị thương ôi,
Lương đình hươu nhởn, Tống đài quạ kêu.
Người ngu si những trêu cùng chọc,
Tài không vua hãy khóc thương anh.
Trông trời mà cảm sợ mình,
Rượu môi, hoa mắt dễ đành làm ngơ!
Có lúc muốn lên chùa quy Phật,
Tránh việc đời, không sách, không hoa.
Sen vàng dưới bệ Thích Ca,
Những e đuốc Tuệ còn xa hồn phàm.
Lại có lúc muốn làm tiên tử,
Lên Bồng hồ suối cũ đào hoa.
Thương sơn bặt tiếng đàn ca,
Vũ lăng thăm thẳm yên hà mơ mơ.
Đêm nguyệt dãi tỏ mờ, mờ tỏ,
Chiếu dòng thu in rõ thuyền ai.
Cảm thương cây bãi đèn chài,
Gió đưa chèo quế, trăng soi chén vàng.
Người khuyên đến cao sang quyền tước,
Tuổi trẻ trung dễ được phong hầu.
Nhưng mà lời nói uốn câu,
Lợi danh xe ngựa ta cầu chi đây.
Họ lại khuyên cao bay xa chạy,
Bụi đầy đường cảm thấy tanh hôi.
Lòng như dây thẳng mặc ai,
Không trời, luân đạn ôi thôi khó thành!
Ta nghĩ rằng người sinh tự cổ,
Chửa gặp thời, lao khổ ích chi?
Về câu Bàn thạch vội gì,
Điềm hùng có ứng, cá kia mới hòng!
Ta lại nghĩ anh hùng lắm hội,
Chờ minh quân chỉ lối duyên lành.
Ruộng sằn cày cấy nương mình,
Xe vời ba lượt điều canh cũng vừa.
Cảnh Đường Nghiêu nay chưa trở lại,
Chi cho bằng ăn rỗi nằm cao.
Giang sơn cố quốc buồn sao,
Nhân dân thành quách đã trao giặc Hồ.
Người tuấn kiệt biết chờ thời vụ,
Sao long lanh để úa vầng trăng.
Bao giờ đạp đổ đất bằng,
Cất đầu vỗ cánh dặm băng vẫy vùng.
Đêm nay hứng ngụ lòng vài khúc,
Một thiên đây châu ngọc ai ơi.
Thi, rùa quẻ bói dậy đời,
Tránh hung, theo cát đôi nơi rành rành!
Người dịch: Ngọc Canh(Nguồn: Tổng hợp)
1. Bài thơ này còn có dị bản tên "Thu dạ lữ hoài", có vài câu chữ khác với bài đã đăng. 
Trang Chính 
Calendar
