Xuân Diệu

Hồn cách mạng

I

Đội binh văn sĩ với người thơ
Nghe thổi trong kèn lòng cứu nước,
Rúc lên từ những ngực tròn xoe
Những tiếng căm hờn không nén được;
Nghe dồn mặt đất, chuyển không gian
Súng khạc ngang thù, dao thét ngược:
Luống run trong dạ những giây đờn
Tê tái những ngày than cô đơn.


II

Run vì tủi hổ những ngày qua
Leo mãi cầu thang của tháp ngà.
Chưa đủ cao sang, xây mãi nóc;
Trèo lên lưng quỷ, trốn người ta.

Bởi chưng cơn rét ngàn năm đến
Trên chiếc thuyền "Tôi" trôi lạc bến,
Khóc rơi nước mắt tựa sao mờ
Buồn toả hương xa như gió quyện.


III

Đau thương mòn mỏi kiếp chơi vơi,
Thiếu cả màu xanh, thiếu ánh trời.
Thiếu cửa vô cùng trên sự sống,
Tái teo da thịt, bút tàn hơi.
Năm ba họp đến cười vênh váo,
Mây khói tràn đi hút ngậm ngùi,
Hồn bóng bọt theo mây bóng bọt,
Uổng công xanh đỏ tạo đồ chơi!


IV

Bỗng từ ruộng lúa rừng cây nổi
Một ý cang cường như bão tới.
Những trang áo rách bọng ve sầu
Vác chí anh hùng ra chấp chới.

Ra đi mở hội của giang san,
Khổ với phong sương, họp với đàn;
Hứa gặp cuộc đời trên chót đỉnh,
Đánh cho đêm cũ bóng lìa tan.


V

Búa đe, cày cuốc những lo chung,
Cây bút kiêu căng hoá ngượng ngùng.
Người thật anh hùng, cười giản dị,
Ta sao làm bộ giữa hoàng cung?

Cung vàng cũng phá ra dân chúng,
Huống nữa bài văn đóng bịt bùng?
Sự sống vẫn còn hơn cả chữ,
Máu xương hơn cả những lời trong!


VI

Đội binh văn sĩ với người thơ
Mới giật mình run trong ảo tưởng:
Mũ thiên tử giả, áo hoa vờ,
Tiên nữ sương mờ, tri kỷ gượng...

Tháp ngà lạnh lẽo tựa mồ chôn,
Xuống vội, ra đường tìm ánh sáng!
Bấy lâu khuyên nhủ vẫn đêm hồn,
Một phút tỉnh bừng vì Cách mạng!


VII

Nghe triều mới biết bể nhân gian
Sông phải về theo, suối phải hàng.
Đổ giốc trăm nguồn về sự sống,
Ánh vui lên mãi vượt thời gian.
Ta đi, mặc kệ những người rơi.
Nghe tiếng gà kêu, họ chết rồi!
Thơ ẩm mùi men, văn ngạt thuốc,
Họ tàn, - Ta cứ bước lên thôi!


VIII

Bút ta mong được đầy hơi sống,
Hơi của muôn nghìn, hơi đại chúng.
Đầy niềm trở dạ của thời nay
Mang nặng tương lai, hứa đến ngày...

Đầy rẫy hoa xuân nhân loại mới,
Đầy thêm mật ngọt bướm vàng bay.
Và đầy những cánh mừng phơi phới
Khi chuyển ngàn thân, quân tiến tới...


IX

Chữ nằm trong trận tựa muôn binh,
Câu sắp theo câu họp biểu tình,
Ra lệnh cho vần không được dỡn,
Theo còi, nhằm tới đích xa xanh.
Huyết quản là giòng mực láng lai,
Đội binh văn sĩ của ngày mai
Hướng đôi cánh mũi theo hơi súng
Vác bút lên đàng, bước: "một! hai!".



Xuân Diệu
(Tháng Tám 1946)

---

Hương đời


Đời ta tất cả, nhưng cũng có gì đâu?
- Miếng vấn chênh kêu giữa dịp cầu,
Một buổi chiều sương nghe chó sủa,
Sân hè thóc trải liệng bồ câu.

Tiếng chân yêu mến vào trong dạ,
Giọng nói thân yêu mới đổi màu.
Cái nắng ồ lên trong tiếng lá:
Đời là tất cả - có gì đâu!

Một bước chân buồn giữa phố thu,
Phất vuông cờ đỏ cửa đêm mù.
Gió sương bốn biển pha hơi ấm,
Trong máy truyền thanh tiếng Cụ Hồ.

Có thế, nhưng đời là tất cả -
Cột giây thép đứng hát mùa thu,
Đời là tất cả, nhưng cũng có gì đâu?
Như đôi đứa mình lặng lẽ nhìn nhau.

Một cái nắm tay, một đầu thuốc dở,
Một tiếng vang trong một mái đầu.

Ánh đèn trong đêm tối.
Tách cà phê nâu.



Xuân Diệu

---

Kim chỉ


Chúng ta là cây kim,
Chúng ta là sợi chỉ,
Để may lại cuộc đời
Cho liền trong vạn kỷ.

Bọn cướp đời, cướp nước
Tay cầm súng, cầm dao
Cắt xẻ mình nhân loại,
Hút máu đào với nhau.

Những núi lở vì cưa
Vẫn hãy còn lở lói.
Mổ xẻ ruộng cùng đồng,
Những rãnh cày hấp hối.

Sông chặt thành khúc nhỏ
Ruột đứt vẫn nhìn nhau.
Hai bờ quen cách trở,
Sầu bao nhiêu nhịp cầu.

Buộc bằng giây thép gai,
Những biên thuỳ rớm máu
Đau nhức chỗ chia nhau,
Chịu muôn đời sao thấu.

Mình thế gian rách nát,
Ôi cái áo ăn mày
Chúng ta là kim chỉ
Thương khó những đêm ngày.

Xương làm cây kim may,
Mạch máu cùng nối kết
Đây sợi chỉ vô cùng
Cuốn bao giờ cho hết!

Vo vo muôn tiếng lụa,
Ríu rít lũ ong đói,
Gió thổi trên đường dệt,
Máu người ca khắp nơi:

"Chúng ta là cây kim
"Chúng ta là sợi chỉ
"Quyết may lại cuộc đời
"Cho liền trong vạn kỷ."



Xuân Diệu
(Tháng 4 - 1948)

---

Mai


Mẹ hiền ơi, chúng con như lúa sạ,
Thấy nước lên phải lên kịp với triều.
Đầu lúa nhỏ, nhưng mà đông lúa cả,
Lên rào rào như một lũ tầm kêu.

Đêm dưới nước ngạt vô cùng nô lệ.
Đời chìm đắm bóp chẹt hết mầu vui,
Nên bông lúa chạy thi từng thế hệ
Lên trên trời nở lấy hạt vàng chơi!

Mẹ yêu dấu, chúng con đùa thế đó;
Mẹ chúng con đây, lòng chúng con đây,
Hồ Chủ Tịch sống một nghìn tuổi thọ
Xem chúng con xây, xem chúng con cày.

Xem chúng con làm, chúng con dệt cửi,
Dệt luôn hồn vào bức gấm nhân gian;
Ruộng đất lan tràn, muôn vàn gieo gửi,
Giữa tiếng chim ca, giữa tiếng gió đàn.

Đời đẹp quá, rất đáng cho ta chết!
Cảm tử quân cười rớt tựa hoa bay
Vì Tổ quốc, vì những đàn con nít,
Vì mắt xanh mà đổ bát máu đầy.

Tiếng từng tiếng trên đồng hồ vạn lý,
Ngày từng ngày trên bước nhịp thời gian,
Trận từng trận điểm vào kho thế kỷ,
Tờ từng tờ dày cuốn sử gian nan.

Chơi đại sự, khóc cười đều sướng cả.
Trận trường kỳ là cuộc vẽ tranh to,
Đen cộc lốc lẫn với vàng óng ả,
Nét cuối cùng mới tả được niềm thơ.

Trăm tay xắn đang diễn vào cuộc ấy,
Mẹ thiêng liêng xin nhận lấy quà này.
Đây máu đốt, và đây là lửa cháy,
Đây hồn vàng, và đây chúng con đây...



Xuân Diệu

---

Mãi mãi


- Vâng, anh sẽ yêu em mãi mãi;
Mãi mãi là trong những phút giây.
Sắc hồng mãi mãi hôm nay,
Hoa sim nở rộ cuồng say một đồi;
Em nói nhỏ: "hỡi người yêu dấu,
Hãy yêu em mãi mãi nghe anh?"
Say xưa anh cũng dặn tình:
"Yêu anh mãi mãi nghe! Mình yêu anh."
Hoa nửa buổi muốn thành vạn thuở,
Lòng một đời tính độ ngàn năm;
Sông trôi núi lở âm thầm,
Đường đi vũ trụ có cầm được đâu!
Nhưng ta sẽ yêu nhau mãi mãi,
Mãi mãi là trong những phút giây;
Lâu dài là bóng, là mây,
Là môi kỳ ngộ, là tay hảo cầu.
Mãi mãi ở trong câu hò hẹn,
Mãi mãi trong ý nguyện bình sinh;
Thời gian không phải của mình,
Tình chỉ mãi mãi bằng tình tháng năm?
Vâng, anh sẽ yêu em mãi mãi,
Trong phút giây ân ái muôn đời.
Mai kia dù có rẽ rời,
Đôi ta đã mãi mãi ngồi bên nhau.



Xuân Diệu
(1948)

---

Mê quần chúng


Phải là sóng nở hay chuông đánh?
Gió chở ngập mình, giông chuyển bánh.
Trời ơi, đứt thở giữa phần đông!
Ngục tựa phao con thở phập phồng.

Tôi run thân xác, tôi run tóc,
Miệng muốn gầm vang, tay muốn khóc,
Muốn cười khoan khoái ở bàn chân,
Lại muốn cuồng điên trên mắt ngọc.
Vạn người sao bỗng rủ nhau đi?
Tay sát bên tay, bước hẹn thề.
Vải nói lời gì trương phấp phới?
Cờ tung thẳng cánh sướng như phi!
Bởi sao năm cánh gọi đằng xa
Nên lớp người vui cho nắng nướp.
Con trai, con gái, những ông già,
Những trẻ yêu yêu mầm sống búp;
Những tay đánh mạnh, những chân nâu,
Những tiếng reo kêu giữa cổ hầu.
Ôi sóng loài người! Ôi biển cả!
Nguồn hy vọng chảy giữa đời đau.
Làm sao đủ sức ôm cho hết
Sự sống muôn trùng lên đỏ khét?
Cánh tay mở rộng muốn lìa xương,
Ngực tiếp hương người say tưởng chết.
Mồ hôi kích thích như hương dại
Của đám hoa rừng, rừng nhân loại.
Muối không sánh đậm với hơi người,
Rượu cũng thua nồng da nóng hổi.
Tôi ra ở giữa bạn nhân gian
Run rẩy như thân một chiếc đàn.
Mạch máu biến thành tơ chỉ vướng,
Trời ơi quần chúng quá tình nhân!
Tôi là người vợ rất yêu đương
Của đám tay chân ngập phố đường,
Dân chúng trào như xuân ấm áp,
Mà tôi: chiếc lá đập hơi dương.
Tôi không có ngực, bởi chung quanh
Đã thở giùm tôi vạn mối tình.
Trong buổi tầm lên nhân loại mới,
Lòng tôi như thể chiếc nong xanh.
Họ đi, tất cả qua - hoan hỷ,
Như một đoàn quân lên sức quỷ.
Sức thần, sức quỷ: sức nhân gian,
Sức lực cần lao đòi ngự trị!
Người đi đâu đó? - sóng xuân ơi!
Kíp đuổi chân theo kẻo lạc đời!

Có nghe những tiếng đổ sàn sạt
Như dưới chân voi cây bẹp nát?
Những xiềng, những xích, trăm thứ gông,
Vì bước muôn người mà hoá không!
Có nghe đập chết những thằng cướp
Bởi đám anh hùng quần áo mướp?
Nghe loài bụng phệ thở hơi ra,
Nghe bọn xâm lăng khóc tuổi già?
Có nghe sư tử và hổ báo
Bọn ăn thịt người run dưới áo?
Có nghe đế quốc vỡ như bình,
Bức địa đồ xưa quật chuyển mình?
Một giọt máu dân sa xuống đất,
Loài chó phải rơi muôn máu mắt!
Loài tham vá víu chắp cùng nhau
Những lọ tan tành còn nữa đâu!

Tôi mê ánh sáng, tôi mê sức,
Ngực hít loài người đau đến tức,
Lòng này dẫu nát dưới chân xe,
Còn có đèn hồn luôn vẫn thức,
Đi đi, đoàn lũ của nhân gian!
Đi hái tương lai giữa cõi trần!
Đi đổ mồ hôi theo nước mắt
Cho lòng đất cũ nở hoa tân.
Đi muôn chân bước, đi muôn ánh,
Biển bước trên đường, tay nở cánh.
Bụng đói, tay mang sức lực đầy!



Xuân Diệu
(12-1946)

---

Một cuộc biểu tình


Bữa kia trong vài phố Hà Nội,
Có cuộc biểu tình, (nghĩ cũng tội!)
Vẻn vẹn đếm được những ba mươi
Lính bảy thằng người đi quấy rối.

Khuyển Ưng một lũ sắp mưu gian,
Cai quản ít nhiều đàn ốm đói,
Đi qua mấy phố diễn trò hề,
Khiến cả quốc dân đều... bịt mũi!

Biểu tình chi đó? Biểu tình ai?
Ai bảo biểu tình, mà lạ nhỉ!
Hô đều như thể... đũa so lo,
Bước mạnh như là... người thất chí.
- Bà ơi! dắt cháu ngó kỳ quan!
- Mợ nó ngừng tay, ra ngắm tý.

Một đoàn nhơ nhuốc mang trên trán
Uể oải há mồm rao bánh rán:
"Tẩy chay tuyển cử" với... nhân dân!
"Liên hiệp quốc gia" cùng... nước bạn!

Vài ông mặc lính bước xa xa
Hộ vệ đàn người đem nước bán.
(Lính nào ăn mặc giả trang kia,
Không phải Việt Nam, thưa các bạn!)

Tẩy chay tuyển cử. - Cứ tẩy chay!
Dân Việt Nam tôi cứ tuyển cử!
Quốc gia liên hiệp... Quốc gia liên...
Nhưng hiệp với ai, ông nói thử?
- Những quân liếm gót sạch bong rồi,
Mới dám anh hùng như thế chứ!

Ai đem máy ảnh chụp giùm tôi!
Nghĩ đến biểu tình mà xấu hổ!
Đi như phu bắt phải khiêng đòn;
Kêu tựa làm công cho các chú.
Mấy anh mang súng kèm hai bên,
Thỉnh thoảng nhắc vào: - Hô đi chứ!
Chen nhau đông tự chùa Bà Đanh!
Hăng hái như người đang ngái ngủ!
Thuế người - hỏi thật - mấy quan kim?
- Gớm! Cứ lòe nhau chỉ thế, cụ!



Xuân Diệu
Báo Độc lập ngày 23-12-1945
(Kỷ niệm cuộc "biểu tình đả đảo Tổng tuyển cử"
do bọn tay sai ngoại quốc diễn ở Thủ Đô)

---

Một ngày xuân


Một ngày xuân xanh tươi như mắt biếc,
Gió biển Đông phơ phất thổi lên rừng.
Áo Việt Bắc màu chàm pha vững chắc
Cũng thêu thùa những đường nắng mênh mông.

Tôi bước đi trên những đường phá vỡ,
Lắng tai nghe kháng chiến hát mơ hồ.
Mùi chiến thắng gieo trong không khí nở,
Đường xuyên rừng hay đường lại Thủ Đô?

Chèo lá nhỏ xuôi xuôi buông thả mái,
Gió đem tơ đi nối những chân trời,
Những tay trẻ ôm tròn vòng thế giới;
Tự đâu về? Trái đất nổi bài vui.

Chàng vệ quốc súng mang đi rảo bước.
Ngựa giao thông nghiêng đầu ngoạm cỏ xanh.
Cầu khấp khểnh toé lên đôi ánh nước.
Quán cửa nhìn hàng lụa mắt long lanh.

Đàng xa ấy chắc lượn vòng tha thiết,
Giòng sông Lô ca hát ở Khu Mười.
Phố Đại Từ hay Cao Vân chẳng biết!
Ta là mình, mà anh cũng là tôi.

Máu tươi chảy ba năm trời chiến sĩ,
Có hôm nay một buổi sớm mai đời.
Muôn cổ họng chim trời kêu ríu rít
Khiến mặt trời bối rối cả đường tơ.



Xuân Diệu
(11-1948)

---

Nguồn thơ mới


Có một suối thơ chảy từ gần gũi,
Ra xa xôi, và lại đến gần quanh.
Một suối thơ lá ngọt với hoa lành
Nói trong xóm, và dỡn cười dưới phố,
Nguồn chẳng có tiên ca, không hạc múa,
Bách tùng không, sương khói cũng đều tan.
Những núi, đồi toàn ở xứ nhân gian,
Những cây cối là thân người có máu,
Mưa thế kỷ tuôn vào lòng nước dạo,
Nếm đậm đà là bởi muối bồ hôi,
Nghe thơm tho cũng bởi có hơi người,
Hương sức lực lan tràn trên bắp thịt.
Sương nước mắt khóc mà nghe ríu rít,
Vì buồn nay, nhưng sung sướng ngày mai.
Suối thơ đây mang mẻ tấc lòng người
Nên bốn biển dạt dào trong đáy ngọc.

Hai bên bờ giòng suối thơ không lọc,
Tha hồ chen! Cuộc đời đến soi chung.
Anh trồng rau dắt anh thợ đi cùng.
Tiếng con nít kết chuỗi cười róc rách,
Cô gái lớn ngực căng tròn khúc khích,
Bà cụ già tĩnh mịch đến, tay vin;
Màu đói no lẩn với sắc trời in.
Giòng thơ chảy, sôi sôi như lảo đảo,
Như ấp ủ mối căm hờn gió bão,
Như chờ tin khởi nghĩa của bình minh!
Như say sưa theo rầm rộ biểu tình,
Như bát ngát với loài người biển động.

Máu chảy vào tim, triều lên giữa giọng,
Suối đây không uốn éo, chẳng làm duyên.
Suối thật thà như sự sống, suối say điên
Và tỉnh táo nguồn thơ nhân loại. Suối...



Xuân Diệu
(8-1946)

---

Nhớ mùa tháng tám


Cờ Đỏ Sao Vàng... Tháng Tám Bốn Mươi Nhăm...
Nhà Hát Lớn... Mùa Thu Năm Cách Mạng...
Hà Nội Thủ Đô... Việt Minh Mặt Trận...
Tự Do Độc Lập... Dân Chủ Cộng Hoà...
- Những tiếng thần reo rắt mãi, mãi lòng ta!
Nhớ hỡi nhớ, khóc oà vui biết mấy!
"Cái thuở ban đầu Dân quốc ấy,
"Nghìn năm chưa dể đã ai quên..."
Cụ Hồ về, lần thứ nhất giao duyên
Với nước Việt, mà sao tình khắng khít!

Thu ơi mùa thu ơi! ta sống hay là chết?
Cả hồn ta thương nhớ quá đi thôi!
Việt muôn năm, nước Việt lại ra đời.
Ta tôi mọi, ta thành người trở lại.
Hai năm qua, nay lại mùa thu tới.
Mỗi lần thu tới, lại mới mùa thu.
Thu từ đây không thu thảm, thu sầu,
Mà thu sướng, nhuộm mầu xuân mát mát.

Lá biếc xanh xanh, trời mở ngát ngát,
Da tươi thịt thắm nở lại cùng sương.
Áng mây bay như múa cuộc nghê thường,
Nắng hạ giọng nói những lời dịu sáng:
Một ít thịt xương ta - đã theo cùng Cách Mạng!
Mùa Thu Tháng Tám, Năm Bốn Mươi Nhăm!
Khởi nghĩa đi lên, dân chúng rầm rầm,
Máu đường phố gầm gầm, nghe nóng nóng.

Và từ ấy trên thời gian to rộng,
Thu Việt Nam có nghĩa một mùa xuân.
Trăm năm sau, nghe Tháng Tám gần gần,
Nghìn dân lại nhớ tình dân mới bén,
Nhớ tự do đầu, đỏ vàng ước hẹn,
Sao rất thu vàng trong sáng như gương,
Đỏ rất xuân, thơm rực máu bông hường,
Ngày khởi nghĩa để Tháp Rùa ngây ngất!
Nhớ tất cả Năm Cộng Hoà Thứ Nhất,
Như lá vàng cũng có nghĩa là vui.
Như mưa ngâu dường có vị ngọt bùi,
Như lụt lội chỉ tại lòng tràn ngập.
Hà Nội! Thủ Đô! Cộng Hoà! Độc Lập!
Nhớ thương ôi ngày mới tuổi hoa lay
Chính quyền về đầy rẫy những bàn tay,
Khiến chân đảo, khiến người say; nhớ lắm!
Tất cả nhớ quây quần Tháng Tám
Như bướm điên mê khướt một đài hoa.
Lòng tiết trinh vui trong tiệc sáng loà,
Tình nguyên thuỷ vẫn hãy còn run rẩy...

"Cải thuở ban đầu Dân quốc ấy.
"Nghìn năm chưa dễ mấy ai quên!".



Xuân Diệu
(Tháng Tám 1947)

---

Nhớ tay chân

Tặng Thương Binh


Có những khi mưa dầm dài dặc như trời
nhức nhối ở trên mây;
Có những đêm trăng lặng gieo trên tàu lá chuối;
Có những khi bên an dưỡng đường chiều vây
hiu hắt như nhớ nhung chi;
Có những khi... Có những khi...
Những khi nào, nào ai đếm hết?

Những khi một mình hay khi thanh vắng,
Khi khắc lụa và khi mắt vợi,
Khi trời đi theo đám mây bay,
Khi mai đêm hay lúc chiều ngày,
Khi tiếng hát nằm trong trí nhớ
Lên giọng hát thầm như một cuộn tơ nức nở,
Người thương binh bỗng nhớ tay chân.

Nhớ nào hơn nhớ trong thân thể?
Nhớ nào hơn cái nhớ tay chân?
Chim thẳng dong còn lúc nhớ rừng,
Mây phiêu bạc lưng chừng nhớ núi,
Những nghệ sĩ nhớ con đường gió bụi,
Nhớ mặt trăng trời là những hoa đêm,
"Anh nhớ em, em hỡi! anh nhớ em"
Là cái nhớ của tình nhân muôn thở;
Nhưng nhớ đâu có nhớ
Như người thương binh bỗng nhớ tay chân.

Đêm nay lạnh lùng buông toả bâng khuâng,
Người thương binh trở mình, nghe rét nơi chân đã mất;
Chân đã mất, nhưng rét còn vẫn rét
Nơi lòng chân ma, nơi ngón chân ma.
Nơi mắt cá tàn, nơi đầu gối đã qua.
- Ôi cái chân, em ơi, em đã lìa thân thể
Đem nguyên tử trả cho vòng luân chuyển,
Anh để em rơi bón đất nước nhà;
Như một lá vàng em vội vàng xa;
Cớ làm sao đêm nay em lại về như cũ,
Nghe em đó, mà không còn em nữa,
Rét không em, ôi kỷ niệm bàn chân,
Rét giùm em, anh vẫn lạnh toàn thân.

Người thương binh kéo chăn như tưởng đắp
Phía chân vắng với cả lòng ủ ấp,
Người thương binh khe khẽ giọng ru ru,
Ru chân, ru mình, ru dịu mùa thu,
Ru tổ quốc, ru và trời đất nữa;
Ru những nỗi đau, ru màu khói lửa,
Ru người ta, để thấy được người ru...
- Nhớ tay chân là mấy nhớ tương tư...



Xuân Diệu
(9-1948)

---

Thủ đô đêm mười chín


Hà Nội đứng trong đêm mười chín lửa,
Súng căm thù vây bủa lũ tàn tham,
Súng rửa hờn, súng của nước Việt Nam,
Sấm công lý đánh đầu quân bất tín.
Súng quân tử chín tháng trời giữ kín,
Gượng cười đau xem bầy chó cắn điên.
Súng chưa kêu, chúng nó tưởng súng hờn;
Nát mặt chúng, súng bây giờ mới biết!

Bóng tối mênh mang, điểm giờ lẫm liệt
Nổ bùng ra lòng giận đã tràn hông.
Giận rít căm căm, giận nổ đùng đùng.
Giận tức quá hoá tiếng cười sặc sặc:
Vệ Quốc Quân! Tự Vệ! Du Kích Đội! Dân Quân!
Những thanh niên mạnh đẹp tựa thiên thần
Mở cờ đỏ sao vàng trong mạch máu.
Họ sướng quá. Ngực căng buồm dưới áo,
Gió triều lên, thuyền họ hết nằm không,
Cổ bao lâu khô khát máu thù chung,
Gan tức tối phải mấy lần gói ghém.
Nay thả cửa! tha hồ ra bàn chém!
Lính Việt ào thành trận sóng xung phong.

Hà Nội mênh mông! Hà Nội anh hùng!
Thành thứ nhất của Cộng Hoà Dân Quốc;
Hào khí Thủ Đô! oai linh chủng tộc!
Đạn trên đầu Hoàng Diệu tựa hào quang.
Súng Việt Nam bốn phía nảy sao vàng,
Đem chính nghĩa giết một loài súc vật
Giết chúng nó! a ha! dìm xuống đất
Bọn côn đồ nô lệ Đức hôm kia,
Nay đến đây ăn hiếp những phu xe,
Cướp thuốc lá, bắn những người hành khất,
Xé con nít vứt xuống giòng thảm khốc,
Hãm đàn bà dạ chửa, đốt ông lão run tay,
Lũ giết người! thèm ăn bửn, uống say!
Lũ chó má đội lốt người trăng trắng,
Hòn Gai giận với Bắc Ninh cay đắng,
Thù Cao nguyên vẫn nặng, máu Nam Bộ
không tan,
Lạng Sơn gằm dân vô tội chết oan,
Hải Phòng tức một góc trời thương cảng:
Những tội ấy chất đã đầy chín tháng,
Đến hôm nay Hà Nội nuốt gan mày!
Chúng nó nằm như một đống thân cây,
Chúng nó chết như cả bầy lợn béo.
Bụng đế quốc, mỡ thực dân dầy xéo
Dưới chưn trần sung sướng vạn quân Nam.
Anh hùng rơm trên thiết giáp hung hăng,
Tráng sĩ vỏ làm oai nơi súng máy,
Trời hỡi đất! đêm nay hùng biết mấy!
Chúng giơ tay xin lấy phận đầu hàng.
Hà Nội đây, đây hầm bẫy xe tăng,
Đây cột gỗ; đây hàng rào chớn chở,
Đất đào xuống cho biết lòng mỗi phố,
Sắt trồng lên, cây ngã xuống ngang tàng,
Đây rầm rầm đêm Mười Chín, hiên ngang,
Hà Nội đứng với cả lòng bể lửa,
Cờ hùng vĩ là một vòm trời đỏ;
Toàn nước nhà theo lời gọi Thủ Đô.

Năm Thứ Ba, dân Việt thấy tha hồ
Quân cướp nước chết giữa đường Hà Nội.



Xuân Diệu
(19 tháng 8, 1946)

---

Tiếng nói Việt Nam


"Đây là Tiếng nói Việt Nam..."
Sáng tinh sương đã giậy làm triều dương.
Mai xanh như lúc chiều vàng,
Trưa hồng hay buổi đêm sương lạnh lùng,
Cũng đưa tiếng nói trong không,
Phố chen đứng lại; - trong phòng bừng lên.
Trong tiếng nói hãy rền giọng gió,
Lớn: đồng vang; lúc nhỏ: tơ tằm.
"Đây là Tiếng nói Việt Nam..."
Tiếng buông êm dịu, tiếng hàm giận căm,
Tiếng Tổ Quốc đêm nằm văng vẳng,
Ngày vấn vương tai lắng nghe xa:
Sông run, núi cũng ngân nga,
Thóc ngô hoà điệu, cỏ hoa dỡn cười.
Biết bao máu chảy trong hơi,
Mẹ ru ngày nhỏ bên nôi chập chừng,
Lớn lên, tỏ vui mừng, sầu thảm.
Cũng tiếng này thông cảm ái ân.
"Đây là Tiếng Nói Việt Nam..."
Nước non chưa đủ, còn tham biển trời!

Đưa đi qua triệu lòng người,
Đem về Nam Bắc một lời đồng thanh,
Tiếng dữ dội, trong lành quyến rũ,
Tiếng Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà.
Tấm lòng Hà Nội phát ra;
Thiết tha TIẾNG NÓI - Đây là VIỆT NAM!



Xuân Diệu
(1946)

---

Tiếng vàng


Đêm trong động một tiếng vàng,
Tiếng nghe êm ái, lắng càng dịu trong.
Tiếng đưa hoà dịu vào không,
Như rơi giọt bạc nằm trong da trời.
Lung linh xoay giọt lệ cười,
Vuốt ve man mác như lời nước xanh,
Ấy là tiếng sao lanh lảnh nói,
Hạt bóng trăng soi dọi đồng bằng;
Sương đi còn một giọt ngừng,
Mưa trời thu đọng trên từng biếc cao
Gió qua lại rì rào năm cánh,
Lụa phất phơ kêu ánh sao vàng.
Vừng xa sông suối nói năng,
Non vui vẻ dạ, rừng hăm hở lòng;
Chim yên trong lá mơ mòng,
Sóng ngoài khơi dợn như tròng mắt êm,
Năm canh giữ thức hồn đêm;
Khách đời ngửa mặt nhìn xem hướng đường.
Vòm ngọc bạc tráng gương xa tắp,
Giọng sao vàng ăm ắp thanh thiên!...



Xuân Diệu
(1940)

---

Tổng... bất đình công


Tổng đình công hỡi! Tổng đình công!
Tưởng có, ai ngờ lại hoá không!
Trời hỡi, đất ơi, xin chứng giám!
Lấy mo mà bịt mặt cho xong!

Tổng đình công đấy, nghĩ mà thương.
Phố đóng sao mà cửa mở toang?
Tầu điện long cong ra vẫn chạy!
Đồng Xuân ầm ỹ họp như thường!

Tổng đình công hỡi! Tổng đình công!
Dân chúng sao mà xỏ chúng ông?
Tưởng chắc được dân nên mới "tổng";
Mà dân không được, thế là... tong!

Đất hỡi, sao mày vẫn cứ quay?
Sao mày không chịu nghỉ hôm nay?
Ông trời sao chẳng chiều nhau tý,
Nổ sấm cho tôi lấy một ngày!

Tổng đình công hỡi! Tổng đình công!
Muối mặt như đưa, nghĩ thẹn thùng!
Mình đã tự xưng là tất cả
Đàn bà, con nít, với đàn ông;

Tự xưng dân chúng bấy lâu nay,
Lấy tiếng là dân, chửi cả ngày;
Ấy thế mà nay sao lẻ tẻ?
"Lá cờ dân chúng" ỉu xìu thay!

Tổng đình công hỡi! Tổng đình công!
Họ chẳng đình cho, lại họp đông!
Tiu nghỉu như mèo tai bị cắt,
Nước này đem bán, bán không xong.

Quẩn quanh ta trách chị hàng rau,
Trách chị buôn tôm, chị bán giầu.
Trách bạn cần lao, em bán báo;
Trách xe, trách chợ, trách con tầu!

Một lần tuyển cử phá không xong.
Nay khối nhân dân vẫn một lòng,
Biết trước thôi đành câm miệng hến,
Tổng đình công hỡi! Tổng đình công!



Xuân Diệu
Báo Sự Thật ngày 20-2-1946
(Kỷ niệm cuộc vận động Tổng đình công
của bọn phản động tại Thủ Đô

---

Trận trường kỳ


Thưa Mẹ Việt Nam, Mẹ lòng sông biển!
Mở Cộng Hoà, hai mươi triệu chúng con
Dâng tặng Mẹ trận trường kỳ kháng chiến.
Quà thiêng liêng tươi thắm cả linh hồn.

Quà trong đó thịt chúng con run rẩy
Từng vết thương như đất ruột cày lên.
Thịt chơi với đạn mười hai ly bẩy,
Chúng con vào trong cuộc diễn trò điên.

Mẹ đã khóc để chúng con sống mãi,
Chúng con đau để cho Mẹ lại cười.
Tràng ngọc lệ trào tuôn trong bóng khói
Là hạt cười chói lói ánh ngày mai.

Chúng con đốt một ngọn đèn vô tận
Mở trong đêm như đôi mắt trừng trừng,
Đĩa dầu máu, một đĩa đèn căm giận,
Tắt bóng đen trên ngọn cháy bừng bừng.

Đêm dầu dài, đèn còn dài hơn nữa.
Thắp tranh khuya day dứt chẳng hề tàn.
Cho đến lúc ngàn chim reo tiếng lửa,
Ngọn đèn vào trong cuộc múa hân hoan.

Những nhà đổ như người đi tắm biển,
Gác lao thân trong tiếng sóng ầm ầm.
Gạch ngói vỡ một trận cười ảo huyễn!
Bẩy hư không, thành phố rủ nhau nằm.

Những đường cái đứt ruột tâm đôi đoạn,
Xé mình ra hố thẳm với thành cao;
Những cầu cống như những bình vỡ rạn;
Những núi đèo hun hút tựa chiêm bao.

Những bàn ghế chạy ra đường khấp khểnh,
Xóm làng đi tránh đỡ lụt sài lang.
Khăn gói xách, gánh gồng đu tấp tểnh,
Giữa đêm kêu dồn dập tiếng: "lên đàng!"

Đùa với sống, thật là đùa ác liệt!
Sống muôn năm từ chỗ chết sinh ra.
Tay phải dựng, tay trái thì chém giết;
Trước mặt: sao, sau lưng: lửa đốt nhà.

Đỏ khe khé chúng con vào nhẩy múa,
Mình thương yêu lăn với xác chó dê,
Thân thể quý xé từng đùi dẫy dụa,
Trái tim quăng như lựu đạn ném chi.

Đêm trở dạ nặng đứa con độc lập,
Đèo Hải Vân ngủ được chút nào đâu.
Cửa Đà Nẵng vẫn tức mình sóng đập,
Nghĩ cho ra những trận Pháp rơi đầu.

Đồng Tháp Mười mới vừa lên tiếng nói,
Đồi Kiến An; ngực đã nở dường hoa;
Tiếng Tháp Mười là tiếng cười đối chọi,
Giọng Sài Gòn thách gọi lũ tà ma.

Bọc Cầu Đuống những mỏ gò nhẹ thếch
Mải chiến tranh, quay theo tiếng súng tròn!
Mười tháng chẵn vẫn nửa đêm truyền hịch!
Ngủ còn thèm - nhưng đột kích thì ngon!

Đêm nước Việt lạ như ngày Bắc Cực.
Sao ở trên chắc cũng phải tức cười!
Đêm phát động muôn bức thành sức lực
Như khuya cành đâm nở lộc xanh tươi.



Xuân Diệu

---

Trở về


Cũng bởi vì tôi nhớ, tôi mong,
Một sớm mai hồng, tôi sẽ lên đường trở lại
Giữa vũ trụ nhân gian, trong gia đình xã hội
Giữa quốc gia nhân loại, trong thế giới gia đình,
Một sớm mai hồng, vắng một bình minh
Xanh mắt trẻ con,
Hồng môi thiếu nữ.

Tôi sẽ trở về, chân vui rón rén
Như hương đi những đêm xuân hò hẹn,
Như mắt yêu len lén,
Như tay vuốt quen quen;
Như đưa trẻ con nhay vú mẹ hiền,
Trong lòng đời tôi lại về náo động.

Bà mẹ đời du dương tay mở rộng,
Tôi nằm tròn làm một giọt sương hoa,
Hỏi cỏ cây: mình có nhớ thương ta?
Ta rất nhớ thương mình, nên trở lại.

- Vì đang sống, tôi vẫn còn sống mãi,
Vì còn yêu, tôi lại muốn yêu thêm;
Vì mắt tôi no đủ bóng ngày đêm,
Tai đẫy tiếng, hay môi mềm cảm giác,
Hôm nay vẫn nghĩ đèn đời bữa khác,
Như đứa con vừa bú mẹ một bên,
Một bên kia vẫn mơn vú mẹ hiền.

Tôi phải về vì quá đỗi yêu thương
Những con người làm bằng máu và xương
Vì thắc mắc sau khi mình đã chết,
Hội vui quá thế mà mình không biết.
Tôi lại về vì khúc nhạc sau đây
Đập vang trời, mời cả nước cùng mây.
Dù muốn ngủ, cũng thế nào ngủ được!
Như một sớm trên đường vang tiếng guốc,
Như một trưa chim chóc réo mùa hè
Tiếng dũa rèn đập nắng nhảy vàng hoe.
Tiếng tia sáng múa vờn quanh chiếc búa;
Những bánh xe quay, những guồng máy lụa
Những bàn chân dậm, những cánh tay nhanh,
Tiếng cất nhà, trời đất! gỗ lanh canh
Kêu thánh thót trong khi thành cửa sổ!
Những toa máy phì phì đang tập thở,
Những con tàu đẫy sức rúc huyên thiên:
- Tôi phải về nghe dự nhạc đoàn viên
Nhân loại mới nói cười như trẻ nhỏ.

Việt Nam sau một thời lao khổ,
Bây giờ cười như hoa nở.
Cô gái Việt gánh gồng xinh xinh,
Đâu cũng là những cô gái Bắc Ninh.

Hội loài người đông vui, luyến ái.
Cô Hạnh Phúc, đợi chờ cô mãi!
Gầy dựng cô, sứt mẻ những bàn tay,
Trật bả vai, rỏ máu những lông mày.
Nhưng cô đến, cả huy hoàng trên trán,
Đâu đã muộn rồi, hãy còn sớm chán!

Hội loà người vui vẻ lắm, ngày mai.
Tôi sẽ xin Đời, về một sớm mai.



Xuân Diệu
(8-1948)

---

Xuân Việt Nam

I

Xuân nước Việt khởi một ngày Tháng Tám.
Triều dân gian lên với sóng Hồng Hà.
Lụt cờ đỏ nổi giữa ngày u ám.
Trời sao vàng mọc lúc nước bao la.

Xuân lạ lùng thay! tràn tiếng Quân Ca,
Đến mãnh liệt, vỡ cả bờ sống cũ.
Lòng con trẻ, lòng thanh niên nhựa ứ.
Ai có nghe lòng mới của nông phu?

Họ đứng lên giật lấy núi ngàn thu;
Sông vĩnh viễn, họ ùa vào cướp được.
Sóng dân chúng lên với triều mực nước,
Với triều cờ, triều nhạc: với triều xuân.

Đẩy tan tành một thế kỷ mùa đông,
Xuân Tháng Tám đặc nghìn xuân, bất tận.
Rượu đã đổ trong cành leo, bụi quấn.
Men đã trùm trên nội cỏ, đồng sương.


II

Khắp ngô khoai như có ý lên đường,
Suốt nụ lộc cũng ra chiều hể hả:
Xuân trời đất xây bằng hoa, bằng lá,
Người Việt Nam xây bằng súng, bằng gươm.
Xuân muôn năm lấy sắt lửa mà làm.
Hoa hạnh phúc nở trong lòng đại bác,
Lòng lựu đạn chứa hương thơm ngào ngạt,
Ném đi! bắn đi! gươm giáo chém đi!
Chặt ngang thân loài cướp nước gian phi,
Lũ cỏ dại, bắn vào hàng ngũ chúng!
Xuân sẽ nở khi đứt đầu phản động!
Máu Việt Nam không chen máu tanh hôi.

Binh sĩ ta đem cả sức vô hồi,
Bắt tạo hoá nở nụ cười độ lượng,
Ném tạc đạn cho người vui, vật sướng,
Bắn liên thanh cho đất lặng, trời êm.


III

Xuân đất trời xây bằng bướm, bằng chim,
Người nước Việt dựng bằng xương, bằng máu.
Huyết Đề Thám một khối hồng đau đáu,
Lệ Đình Phùng róc rách xuống đèo cao.
Ngục Côn Lôn, tù Lao Bảo hàn giao,
Dân Nghệ Tĩnh kết lên cùng Quảng Ngãi:
Những suối máu thấm quanh hồn chảy mãi,
Một trăm năm mới đem được xuân về.

Giữ xuân nay, muôn chiến sĩ say mê
Lấy máu tuỷ đổ ra đời bát ngát.
Ngừng tay lại, thấy sắc xuân còn nhạt,
Rót máu thêm, cho đến lúc toàn hồng!


IV

Xuân Việt Nam ngàn năm vẫn chưa xong,
Cuối ba tháng, xuân vẫn còn xây dựng.
Hết ánh sáng của những ngày nắng ửng
Sẽ nhìn cờ mà dựng giữa mùa đông.

Tiến Quân Ca như sóng vỗ bên lòng,
Dào dạt mãi tiếng của giòng máu trẻ...
Việt Nam mới, Việt Nam xuân, Việt Nam cờ đỏ
sao vàng diễm lệ!
Từ Lạng Sơn cho đến chót Cà Mau,
Qua Hải Vân, sông núi ước mơ nhau,
Dưới sắc đỏ, đánh bản đàn hợp tấu.
Cán lắp bằng gươm cờ pha với máu.
Súng cùng gươm chung sức máu cùng xương.
Năm Cộng Hòa Thứ Nhất, giữa vinh quang,

Một thế kỷ, đây là Xuân Thứ Nhất.



Xuân Diệu
Tết Độc Lập
1946

---

Hòa bình


Hòa bình của chúng ta
Là đập lên đầu chúng nó,
Là nghiến chân trên sọ
Bọn ăn thịt loài người;
Lũ hút máu cuộc đời,
Giết cả loài chúng nó!

Hòa bình xanh biếc và son đỏ,
Nước ngọt với trời trong;
Nhà máy mới dựng xong,
Lúa vừa đóng sữa ngọt;
Mẹ hiền ru thánh thót,
Vợ trẻ ngực sinh sôi,
Chồng khoẻ mạnh cày vui,

Trẻ tươi cười mắt thỏ;
Vừng trăng sáng tỏ,
Dưới lá xanh ta nhỏ lời tình,
Bao nhiêu hạnh phúc hoà bình,
Vượt gian khổ chúng mình xây dựng.

Máu chúng ta tưới nhiều.
Đất hãy còn run rẩy;
Mồ hôi ta suối chảy,
Lúa phải nảy mầm lên;
Ngực chúng ta đập rền,
Giặc phải đền tội ác;
Hoà bình! Hoà bình trên lưỡi mác
Anh xung kích Việt Nam,

Tay ta đắp, ta làm
Những ngày mai ca hát.
Đứng tiền đồn Châu Á,
Triều Tiên với Việt Nam
Dưới một trời khói lửa
Tiếng bồ câu bay hứa Hòa bình.

Sáng ngôi sao từ điện Kem linh
Mỗi tia ấm vòng quanh thế giới.



Xuân Diệu
8-1951

---

Làng Còng

Một làng thuộc huyện Vĩnh Lộc (Thanh Hoá)
có 600 nhân khẩu, ở xa đường giao thông.
Nông dân sống rất vất vả; có câu tục ngữ:
"Hạt cơm làng Còng - Ăn cong xương sống".


Sớm nay xa cách làng Còng,
Bước đi một bước, trong lòng mến yêu.
Làng Còng vất vả deo neo,
Tô đong, thóc rẽ bao nhiêu căm thù.
Nông dân lao động bốn mùa,
Trồng bông, bón mía, lại vừa tỉa ngô.
Mùa thường ngập lụt chẳng no,
Chiêm thời thỉnh thoảng mất khô một kỳ.
Tháng ba hái củi nặng nề,
Tháng mười kéo mật đêm khuya thức ròng.
Quay xa biết mấy trăm vòng,
Còm lưng bà mẹ trên khung cửi dài.
Nắng hồng chưa kịp sớm mai,
Lưới, nơm, người đã ngâm ngoài ruộng chiêm.
Làm mà nhà rách vách lem,
Vì chưng địa chủ nằm êm mấy toà!
Làng Còng phát động trải qua,
Cây rung đất chuyển như là mùa xuân.
Mặt người lao động nông dân
Sáng tươi gạt hết mấy lần mây đen.
Lửa hờn nhen nhúm đêm đêm,
Thác căm hờn đã đè trên kẻ thù,
Tôi về hai tháng không lâu,
Cùng nhau bát mẻ, chung nhau chiếu sờn.
Hạt cơm ăn của bà con
Là tình, là nghĩa, là ơn thấm nhuần.
Tay anh tôi nắm, tôi cầm,
Khổ xưa gạn kể, đau ngầm phanh phơi.
Khóc chung nước mắt nghẹn lời,
Cười chung sung sướng với người nông dân.
Thuộc đường, thuộc ngõ quen chân,
Ớt cay, mắm mặn, là dân lang rồi,
Mẹ nhìn con bước xa xôi,
Con nhìn mẹ khuất trên đồi lá xanh.
Sớm nay xa cách lều tranh,
Tưởng như khúc ruột còn quanh làng Còng.



Xuân Diệu
11-1953

---

Ta chào Vôn ga - Đông


Ta chào Vôn ga - Đông.
Tiếng hoà bình mạnh mẽ.
Hai sông nối một giàng,
Năm biển cùng giao thông.

Ta chào Vôn ga - Đông,
Chào Liên Xô vĩ đại,
Đồng chí Stalin
Mặt trời soi nhân loại;
Ta chào mừng Đại Hội
Đảng Bônsơvich thành công.

Đế quốc càng tàn hung,
Ta càng hăng diệt nó,
Nó nuôi dịch hạch, thả vi trùng,
Ta thì đào nối Vôn ga - Đông.

Người ngăn sóng chuyển núi,
Ta cải tạo thiên nhiên;
Bể hiện giữa đất liền,
Sa mạc thành vườn tược.
Vôn ga - Đông sức nước
Bằng ngàn triệu tay làm.
Nước chảy thành ánh sáng,
Thành biển bông, bãi cỏ, rừng cam.

Đất nở dưới máy cày,
Điện sáng sao làng mạc,
Rừng xanh mới liền mây,
Đồng lúa chĩu nho say.
Ba mươi năm gắng công
Dựng cuộc đời Xô Viết.
Địch chui xuống đêm cùng,
Lòng ta bừng rạng đông!

Cửa sổ điện Kem linh
Đêm khuya đèn vẫn dọi.
Stalin suy nghĩ
Cho nhân loại hoà bình,
Cho người vui, vật ấm,
Mãi không còn chiến tranh;
Cho chim hoà, trái đậu,
Muôn sông êm trong nắng lượn mình.

Việt Nam trong khói lửa,
Gian nan quyết vững lòng,
Giặc phá kè, phá đập,
Cướp của ta từng giọt nước sông;
Trời hạn phải ra công
Đào giếng sâu tưới ruộng;
Cả đồng bào, bộ đội
Gánh nước đổ lên đồng;
Giọt nước: mồ hôi, máu,
Lại càng yêu dấu Vôn ga - Đông.

Vôn ga - Đông chan hoà
Là của bạn, của ta,
Thành công, ta sẽ có
Vôn ga - Đông của nhà.
Kháng chiến còn gian khổ.
Nhưng mở đường thắng lợi bao la.

Lòng tôi mừng rỡ Vôn ga
Sóng bằng trăm dặm đến hoà sông Đông.
Bước đầu Cộng sản kỳ công,
Sông Hồng Hà với Mê Kông cũng mừng.



Xuân Diệu
10-1952

---

Tặng đồng chí tâm giao


Bạn gốc gác nông dân,
Tôi ở nhiều thành thị,
Xã hội cũ chia phân
Thành hai người vị kỷ.

Những hôm đầu vào nhóm,
Ta vẫn chẳng gần nhau.
Bạn xem tôi "trí thức",
Tôi nghĩ bạn "cường hào".

Một hai tuần lễ qua,
Như đôi tri kỷ gượng,
Thấy nhau chẳng mặn mà,
Gặp nhau là lướng vướng.

Nhưng hai bên cố gắng,
Bước đầu bạn đến với tôi
Bắc nhịp cầu tâm tưởng,
Kể chuyện rồi khoác vai.

Thân mật đến dần dần,
Thấy nhau không lạ nữa,
Hai tháng, mối tình thân
Xây từng ngày, từng bữa.

Từ hai người xa lạ,
Biết hay không chẳng cần,
Đảng cho ta được gần,
Gọi nhau là đồng chí.

Tôi nhìn trên mặt bạn,
Thấy những nét hồn nhiên;
Tôi thấy nụ cười hiền,
Thấy bạn là người tốt.

Nghĩ những ngày bạn ở trong bộ đội,
Ốm đau trên rừng núi Hoà Bình,
Những ngày trong địch hậu,
Bạn nằm hầm nghe tiếng giày đinh.

Kỳ kiểm thảo tham ô,
Hai đứa cùng đau xót,
Thấy xã hội cũ bùn nhơ
Đã dạy chúng mình ăn cắp.

Càng đấu tranh thảo luận
Tình thân mến càng sâu.
Không hiểu sao lúc trước
Chúng mình thành kiến nhau.

Ấy vì tư tưởng cũ
Đem hồn ta trát bùn.
Chui mình trong vỏ cứng,
Ta tự phụ rằng khôn.

Nay muốn thấy lòng người,
Phải đập tan cái vỏ!
Khơi trong, gạn đục rồi,
Lòng ta đều thắm đỏ!

Yêu bạn, tôi yêu tất cả Trường.
Đảng đưa tình lạ hoá tình thương
Rộng trên bốn biển, tình vô sản
Giải phóng lòng ta khỏi xích xiềng.



Xuân Diệu
4-1953

---

Thơ dâng Bác Hồ


Mỗi lần tranh đấu gay go,
Chúng con đã được Bác Hồ đến thăm.
Chúng con dưới vực sai lầm,
Đang vươn mình, được Bác cầm tay lên,
Lời Cha rất mực dịu hiền,
Như là thấm nhẹ, mà xuyên vào lòng,
Con ngồi trước Bác mênh mông,
Tội nhiều, chưa dám thẳng trông Cha già.
Bác cười, vẫn đỏ nước da,
Nhưng trên trán rộng tóc đà bạc hơn.
Bác lo nghìn việc giang sơn,
Lo từng tấm áo bát cơm đồng bào;
Nghĩ từ khẩu súng, con dao,
Lại thêm Bác phải nghĩ vào chúng con.
Riêng con lầm lạc tâm hồn,
Người tuy trong Đảng, hồn còn ở xa.
Mỗi người, một lỗi xót xa,
Bốn trăm người, lỗi bao la nặng nề.
Trên đầu tóc Bác sương ghi,
Chắc đôi sợi đã bạc vì chúng con.
- Nghĩ thêm hối hận bồn chồn,
Nhưng lời Bác dạy sắt son vững bền:
"Thoát bùn, nở đoá hoa sen,
Bùn tanh mà vẫn lọc nên hương trời".
Mắt Cha nghìn thuở sáng tươi
Dìu cho con vượt qua đời tối tăm.

Hôm nay 19 tháng 5,
Lòng con vui sướng như trăm tiếng cười.
Lỗi lầm đã nói được vơi,
Hồn như nở lại dưới trời Chí Minh.
Ngày sinh nhật Bác quang vinh,
Là ngày sinh nhật hồn xanh muôn người.



Xuân Diệu
19-5-1953

---

Anh bộ đội về làng


Nhớ làng phát động không nguôi,
Hôm nay được trở về nơi ba cùng.
Con đường, bờ ruộng, khúc sông,
Bóng tre, màu rạ; như trong ruột rà.
Dù không đất tổ, quê cha,
Nơi say công tác, đó là quê hương.
Mỗi lời thăm hỏi, vấn vương;
Mỗi em níu áo, lòng thương lạ lùng!
Bước về nhà rễ cố nông,
Con nay cán bộ, mẹ trong chấp hành.
Mẹ mừng, nước mắt chảy quanh,
Nấu khoai, chặt mía, như giành bấy nay:
- "Anh đi, để lại điếu cày,
Mẹ trông thấy điếu, ngày ngày nhớ anh.
Bữa ăn bát nhút, nồi canh,
Cháu thơ nhắc nhở nhìn quanh ghế ngồi.
Đội về, thôn xã sáng tươi,
Có anh hai tháng, cuộc đời mẹ hay".
Nhìn nhà, nhìn cửa đổi thay,
Cháu thêm chiếc áo, chuồng nay có bò.
Băng vườn, tạt lối quanh co,
Thăm lân, thăm xóm, chuyện trò mừng sao!
Nghe tin sản xuất nâng cao,
Mở năm lớp học, giếng đào được ba.
Hỏi thăm sức khoẻ gần xa,
Trẻ em hết ghẻ, cụ già lành ho.
Hỏi thăm khoai sắn đói, no?
Vải nay đắt, rẻ? mật giờ thấp, cao?
Hỏi mình đoàn kết ra sao?
Hỏi mưu địa chủ đứa nào còn ngoe?
- Bà con hỏi lại, muốn nghe
Những tin thắng trận, câu vè, bài thơ.
Trầu ăn thắm miệng, thuốc đưa,
Mừng trông các cụ bây giờ khoẻ vui;
- Rằng: "Đi công tác nhiều nơi,
Chúng con thường vẫn nhớ khoai xã nhà;
Không đâu bằng ở quê ta
Khoai ăn thoả thích, nhiều mà dẻo, ngon.
Nhớ khoai là nhớ bà con
Gian lao vẫn một lòng son ngọt bùi".

Những người đấu cật, chung vai,
Gặp nhau sao xiết rộng, dài tình thương!
Tình yêu đất nước quê hương
Là tình kính mến, yêu thương đồng bào.



Xuân Diệu
5-1954

---

Bà cụ mù lòa


Nhà tranh, bà cụ mù lòa
Chiều chiều cõng cháu trông nhà một thân.
Con trai hăng hái tòng quân,
Dâu hiền tất tả lo chăm việc đồng.
Một đời cấy rẽ làm công,
Làm bao nhiêu, chỉ đau lòng, thiếu ăn!
Nghèo không sắm nổi cái khăn,
Khổ như trái bưởi chìm lăn, dập vùi.
Goá chồng từ lúc bốn mươi,
Chết con ba đứa, sẩy thai một lần.
Mắt đau lông cặm mờ dần,
Người chăm, thuốc chữa một phần cũng không
Tuổi già nay sáu mươi đông,
Mười lăm năm chẳng được trông mặt trời.
Thương dâu chạy bữa lần hồi,
Sào khoai, con lợn, mù rồi vẫn chăm.
Lần mò nhúm lửa, nấu cơm,
Tối tăm sờ soạng đêm hôm ngợ ngàng.
Mẹ ơi! con đến trong làng,
Con nhìn mắt mẹ lòng càng xót sa!
Một trăm năm mất nước nhà,
Nghìn năm địa chủ làm ta đói nghèo.
Mẹ mù vì thuế phải đeo,
Vì tô phải trả, lại đèo nợ non.
Một đời của mẹ héo hon,
Có hai con mắt chết mòn cả hai.
Quanh năm chỉ một đêm dài,
Sáng trời không thấy mặt người thân yêu.
Lòng bà thương cháu nâng niu,
Chỉ nghe thấy tiếng sớm chiều mà thôi!
Sáu mươi tuổi, khổ chưa rồi,
Đó là tội ác của lòai dã man:
Quân địa chủ! lũ thực dân!
Chúng bay cướp cả mọi phần sướng vui!
Cướp trâu, cướp ruộng, cướp đồi,
Bay còn cướp giật cả đôi mắt người.
Trả đây nước mắt, mồ hôi,
Ruộng nương, nhà cửa, cuộc đời chúng tao
Trước kia bay ở trên cao,
Bây giờ sẽ quật bay vào đất đen!
Dân cày ta đã đứng lên,
Nụ cười đem lại ở trên môi già.
Mẹ dù đau đớn mù lòa,
Ánh xuân sẽ dọi chan hòa tâm can.



Xuân Diệu
9-1953

---

Mẹ con


Mẹ bồng con đang bú
Đi Đại hội Nông dân,
Mẹ chăm chú tinh thần,
Con trong tay thiếp ngủ.

Tay mẹ còn khe khẽ
Quạt phơ phất cho con;
Con nghênh nghênh má tròn,
Sữa còn vương trên má.

Mẹ đi từ Đồng Trẩm
Về học tập trong Đình;
Chồng cán bộ thôn mình,
Vừa đấu tranh, sản xuất.

Mỗi lời nghe giảng giải,
Đau xót lại trào lên.
Con của mẹ mẹ nhìn,
Nhớ trăm nghìn khổ ải.

Năm đói, chồng đi ở,
Bị địa chủ quỵt công;
Vợ thoi thóp chờ trông
Ít gạo tiền - không thấy.

Nửa năm về, tay trắng,
Con hai đứa chết rồi;
Cha sáu chục chôn vùi;
Nhà tan hoang, xơ xác.

Đi, còn quần áo tốt,
Về, quần cộc vải thưa.
Đi, khoẻ mạnh cày bừa,
Về, mặt xanh xương bọc.

Con đầu không chết đói,
Năm nay đã lên mười.
Ôm con nhỏ bồi hồi
Căm tức loài gian ác.

Con cựa mình, mở mắt;
Mẹ bế xốc lên hôn.
Mẹ quyết giữ lấy con
Cho lớn khôn, no ấm.

Con thơm tho, bụ bẫm,
Đẹp hơn bố mẹ nhiều.
Mẹ dám nắng đen điu,
Con hồng hào, sáng sủa.

Mẹ hãy còn rách vá,
Con đã được áo hoa;
Cổ đỏ, áo hoa cà,
Mẹ dành cho con mặc.

Nửa đời mẹ đã khổ,
Nhưng con sẽ sướng vui.
Ruộng đất đổi tay người,
Nụ cười mai sẽ nở.



Xuân Diệu
10-1953

---

Bà Mẹ miền Nam


Mẹ Bình Định xa xăm.
Con Thái Nguyên công tác.
Mẹ nhớ trong khu Năm;
Con thương ngoài Việt Bắc.

Hôm cuối cùng nhìn mẹ,
Địch đang gây Hải Phòng.
Con đáp tầu ra Bắc;
Kháng chiến tám mùa đông.

Đánh giặc tám năm ròng,
Nhân dân mình đau xót,
Lửa cháy đất tàn không,
Máu rơi nghìn triệu giọt.

Năm ngoái nghe tin mẹ
Địch tràn lên quê nhà,
Thân già đi tránh nó
Quần áo bỏ rơi xa.

Mẹ trở về tay không,
Được bà con giúp đỡ.
Con đọc thư hởi lòng:
Năm nay da mẹ đỏ.

Mẹ làm quà, bán bánh.
Mẹ lao động, tăng gia;
Xưa đời buồn, mẹ khóc;
Nay mẹ vui Cộng hòa.

Mẹ bẩy mươi tuổi rồi,
Sức không nhiều đâu nữa.
Mẹ cố sống thêm ngày,
Mong thấy con trước cửa.

Mong nước nhà độc lập,
Con của mẹ về thăm,
Bõ đêm nằm mẹ nhớ
Sáu, bảy, rồi tám năm.

Con thầm lo mẹ già,
Sợ khó mà gặp mẹ;
Quân giặc cướp nước ta,
Xót xa già với trẻ.

Cảm thương muôn bác mẹ
Xa cách vạn người con,
Con nghĩ tình đất nước,
Chăm lo công tác tròn.

Nay dành lại Hòa bình
Do sức ta kháng chiến,
Con thương mẹ một mình,
Con chưa về được đến.

Mẹ ở vùng tạm đóng
Trước đây miền tự do:
Không khỏi lòng mẹ tủi,
Nhưng mẹ à, chớ lo!

Vĩ tuyến nào vĩ tuyến,
Nước của mẹ con ta
Chân nào còn lẩn quất,
Cũng đến ngày gạt ra.

Sức ta nay vững mạnh,
- Có mạnh mới Hòa bình -
Dân ta càng phấn đấu
Giữ nguyên non nước mình.

Mẹ trong ấy yên tâm,
Con ngoài này gắng sức.
Ngừng chiến, việc bằng trăm,
Chạy thi lên đỉnh dốc.

Đến một ngày sung sướng
Con được phép về nhà,
Con chạy ào vô cửa,
Mẹ vui quá khóc òa.

Con quạt màn mẹ nghỉ,
Mẹ kho cá con ăn.
Ơn cụ Hồ lo nghĩ,
Nước non nay đã gần.



Xuân Diệu
8-1954

---

Bồ câu trắng


Giữa thế kỷ hai mươi,
Chiến tranh vừa bặt vắng,
Nhân loại thả lên trời
Muôn vạn bồ câu trắng.

Chim bay cao, lượn rộng,
Tiếng bạn gọi nhau vang;
Qua sấm ào, chớp động,
Cuộc đấu tranh lan tràn.

Bông Liên Xô như biển,
Gạo Trung Quốc như bông;
Cẩm thạch đền Hy Lạp,
Tuyết Hy Mã Lạp Sơn;

Bọt trắng Thái Bình Dương,
Mây trời Địa Trung Hải;
Bồ câu trắng biểu dương
Đẹp, xinh toàn thế giới.

Giấy học trò sáng sủa,
Khăn mặt của tình yêu,
Thái bình khung dệt lụa,
Tay ngọc trổ đường thêu;

Áo trắng trẻ con chơi,
Tóc bạc ngồi kể chuyện:
Bao êm, đẹp trong đời
Chim bồ câu biểu hiện.

Chim bồ câu bay liệng,
Bọn hiếu chiến ôm đầu!
Bồ câu thành bão chuyển,
Chúng kinh hãi gườm nhau.

Đế quốc Mỹ diều hâu
Sợ bồ câu nhân loại,
Kêu inh ỏi vỡ hầu,
Bọt phều như hoá dại!

Đêm sợ ngày tràn tới,
Øn cướp sợ người đông
Đường cùng, con quạ Mỹ
Sợ chim ca, nắng hồng.

Bồ câu trắng Việt Nam
Bay lên từ khói lửa,
Ca chiến thắng Hoà bình,
Các ngục tù phá cửa.

* * *

Hỡi chim chiến đấu của Hoà bình
Bay lên! cánh rợp cả trời xanh!
Diều hâu với quạ xua tan tác,
Đem lại không gian tiếng hát tình.



Xuân Diệu
8-1954

---

Cái cặp tóc


Tóc em chín tuổi còn hoe,
Mẹ yêu, mua cặp tóc về, mừng sao!
Vòng vòng mảnh thép thanh tao,
Không phai, không dỉ, như sao sáng loè.
Cặp đầu em bé xinh ghê,
Soi gương rồi, sắp chạy khoe láng giềng.

Bỗng em đứng buồn phiền suy nghĩ:
- Máy bay thù rất kỵ trắng trong,
Nó ghen sắc thắm màu hồng,
Nó hằn con trẻ, muốn không chơi bời;
Long lanh cặp tóc dưới trời
Là xui bom nổ, đạn rơi đê hèn! -
Vội vàng em lấy chỉ đen
Quấn cho sắc sáng hoá liền màu than!

Tóc em tuy cặp gọn gàng,
Màu tươi trên sợi tóc vàng còn đâu.
Niềm vui con trẻ đang reo,
Máy bay đế quốc hòng theo doạ già!
Người lớn khổ, mẹ già quặn khóc,
Đến trẻ con cặp tóc không yên!
Quân thù cướp nước loạn điên,
Giết cho sạch giống ở trên đất này!



Xuân Diệu
4-1954

---

Chị Cúc


Chúng nó cắt tay chị rồi,
Chị vẫn luôn mồm chửi rủa.
Chúng nó cắt luôn tay nữa,
Lạnh lùng chị vẫn không khai.

Chị đã qua lửa đỏ, nước sôi,
Nó đem chị khảo tra, kìm kẹp.
Người thiếu nữ Việt Nam xinh đẹp
Bị quân thù cắt xẻo từng hơi.

Máu ở hai tay chảy xiết.
Mấy phen chị ngất đi rồi.
Tóc chị máu đào bê bết.
Nhưng tinh thần chị vẫn sáng soi.

Chị vẫn chĩa vào đầu chúng nó
Cả đau thương tức nộ gầm gầm.
Bọn giết người, bọn cướp của, hiếp dâm,
Lời kết án chị vằm mặt chúng.

Một mình giữa lũ sát nhân,
Chị đứng vững trên đầu chiến luỹ,
Nó không dám nhìn vào mắt chị,
Sợ căm thù của cả toàn dân.

Chính chiến thắng là người bị xẻo,
Mà xuống mồ là lũ cắm dao.
Chúng ôm đầu không biết chạy đường nào,
Vì chính nghĩa là thiên la, địa võng.

Nó chặt cả hai chân chị.
Nó theo tội ác đến cùng.
Chị Cúc tay lìa, chân chặt,
Vẫn còn sáng quắc nhìn trông.

Chị thấy yếu dần hơi thở,
Sức tuôn theo máu đã tàn.
Muôn thuở chúc Hồ Chủ tịch
Hơi cuối cùng hô muôn thuở Việt Nam.

Hăm ba tuổi trẻ sáng trong,
Chị Cúc,
"Người con gái quang vinh nước Việt"!^[1]
Máu của chị chúng tôi mang bất diệt
Giết quân thù cho đến lúc thành công.



Xuân Diệu
4-1954

---

1. Đài phát thanh Mạc Tư Khoa gọi chị Cúc là "Người con gái quang vinh của Việt Nam".

Chị Dung

Một rễ cố nông trong phát động quần chúng
ở làng Xuân Phả, Thọ Xuân, Thanh Hóa.


Sáu mươi, người gọi CHỊ Dung,
Tuổi già vẫn CHỊ, chưa chồng, chưa con.
Cây xanh giam mãi hèo mòn,
Hoa tươi không nở, trái tròn chẳng đơm.
Sớm mồ côi mẹ cô đơn,
Đói nghèo cha phải đem con đường cùng,
Bán đi mấy chuỗi tiền đồng,
Tuổi mười lăm đã vào vòng mụ Di!
Từ ngày vào cửa con ni,
Bàn tay địa chủ còn chi nhân tình!
Sớm khuya lam lũ một mình,
Cổng ngăn thăm thẳm nuốt hình chị Dung.
Mình làm, nó hưởng ung dung,
Lại còn đánh chửi, coi không phải người:
- "Chó hơn mày một cái đuôi!
"Mày hơn con chó một đôi đũa cầm!"
Tuổi xuân như đoá trăng rằm,
Nó giam, nó giữ, nó cầm hết duyên!
Mấy lần có bạn hỏi xin,
Vu oan nó đổ trộm tiền, rời xa!
Lần lừa một tuổi một qua,
Gái tơ cố để thành ra nạ giòng,
Để mà suốt kiếp lưng cong
Làm tôi mọi nó, không mong đổi đời!
- "Thân tôi khác thể chim trời,
Đêm về ổ rác, chút rồi lại đi.
Suốt ngày ngoài ruộng biết chi,
Những rơm cùng cỏ, tha đi, gánh về.
Vùi đầu cục đất u mê,
Tối tăm bưng bít, ai hề mở ra!
Đến đêm mới trở lại nhà,
Lại đời xó bếp diễn qua đêm trường!
Đâm, xay, dậm, đạp, giần, sàng,
Xay quay cái mặt, sàng ràng cái thân!
Khi tay mệt quá lả dần,
Giằng xay trở lại cuốn vần tôi đi!
Mặt người con mẹ Hội Di,
Ai hay chúa ngục một ly chẳng rời!
May trời có tối, có mai,
Thân tôi mới nghỉ ngơi vài phút giây.
Lấp vùi bốn chục năm nay,
Chẳng hay có Đảng, không hay có Cờ;
Chẳng hay nước có Cụ Hồ,
Chín năm khởi nghĩa, bây giờ mới hay;
Bây giờ Đội đến dắt tay,
Đốt bùa dán ngục, chặt dây trói hồn.
Tôi nghe trí trở về khôn,
Bước chân thêm vững, máu dồn thêm hăng;
Đứng lên đạp hết bất bằng!
Con kia mưu chước chớ hòng rẽ chia!
Một hôm ốm họp về khuya,
Nó bưng bát thuốc mân mê lại gần;
Hắt liền xuống đất, tôi phân:
- "Đời tao mấy chục năm trần, ai chăm!
Mày dù một bụng dao găm,
Đợi ngày ra trước nông dân gục đầu!"

* * *

Chị Dung nay hết đoạn sầu
Đời sau phát động tươi màu cỏ hoa.
Chấp hành phụ nữ tham gia,
Hai gian ngói được ở nhà Nông dân;
Ruộng nương, ăn họp chuyên cần;
Tuổi già chỉ một mơ gần nữa thôi:
- "Có em bé nhỏ mà nuôi,
Sớm hôm âu yếm, càng vui bội phần."



Xuân Diệu
7-1954

---

Chiếc gối


Ngày em khu Bốn mới ra đây,
Trăng mật đôi ta Việt Bắc nầy,
Em có đem theo ra chiếc gối
Tượng trưng tổ ấm chúng ta xây.

Vải vừa, bông gọn, gối xinh xinh,
Âu yếm em thêu một chữ Mình.
Chiếc gối tượng trưng nên có một,
Đổi trao, nhường nhịn giữa em, anh.

Anh là cán bộ, em y tá,
Công tác hai nơi chẳng tiện gần.
Thỉnh thoảng em về mừng họp mặt,
Ra đi sương sớm ướt đầm chân.

Gối chung em biết đem hay để?
Cách suối dăm con, lại mấy rừng.
Lắm lúc nhớ nhau nhìn chỉ thấy
Những cây cùng lá, nứa cùng măng.

Đôi ta đôi lứa tuổi xuân xanh,
Quân địch gây nên hoạ chiến tranh,
Chúng rắc tai ương, gây cách trở,
Cắt ngang hạnh phúc, rẽ gia đình.

Căm thù tình lạ thêm sâu sắc.
Gối chiếc ta phong lại, để dành.
Kháng chiến có ai dùng đến gối,
Miễn sao sinh hoạt gọn và nhanh.

Người đi công tác gối ba lô;
Sách vở thân yêu: gối học trò;
Bộ đội giết thù, yêu gối súng;
Nhân viên thường lúc gối hồ sơ.

Áo quần xếp lại chồng nên gối,
Bao gạo tròn êm áp má nồng.
Mưa gió đã rèn trên mái tóc,
Không ai nghĩ chuyện gối mềm bông.

Ngày đi mệt nhọc, tối thêm ngon,
Gối đất nằm sương, giấc vẫn tròn.
Chỉ sợ cụ Hồ đêm ít ngủ
Nghĩ trăm nghìn việc, gối giang sơn.

Dù trong bom đạn gieo nguy hiểm,
Vui chuyện đôi ta vẫn hẹn thường
Đến lúc hoà bình vang chiến thắng,
Sẽ may hoà mục gối uyên ương.

Hoà bình nay lại với nhân dân;
Công tác đôi ta cũng được gần.
Gối cũ lấy ra nhìn tựa mới,
Trong bông như sắp nở hoa xuân.

Em đem kim, chỉ, vải, bông ra,
Chiếc gối may thêm gợi cửa nhà,
Gợi khói ban chiều, đèn giữa tối,
Gợi câu trò chuyện, tiếng hoà ca.

Gối trên đôi gối của tình yêu,
Ta nhớ bao nhiêu dốc với đèo,
Ta nhớ gập ghềnh đường cách mạng,
Trước và sau nữa hãy deo neo.

Mắt ta tuy ngủ, lòng ta thức.
Gối của em, anh cộm, chẳng mềm:
Gối dẫu nhồi tơ hay bọc gấm,
Còn quân hiếu chiến, gối chưa êm!

Ta canh, ta giữ lấy Hoà bình.
Giữ lấy non sông, giữ lấy tình!
Giữ gối sum vầy, và phấn đấu
Cho nghìn gối lẻ được xây quanh.



Xuân Diệu
9 -1954

---

Chòm Văn Sơn

Thuộc xã Cát Văn, huyện Thanh Chương, Nghệ An;
một nơi đã có phong trào Xô Viết.


Đường đi một khúc Văn Sơn,
Đỏ tươi đất thịt, xanh rờn hàng cây.
Mía cao ngập mắt; khoai đầy;
Quê hương xinh đẹp nhờ tay lấm bùn.
Mấy đời xây dựng, đắp vun,
Biết bao nước mắt đổ dồn mồ hôi.
Dân cày sớm tối ăn khoai,
Một ngày được bữa trưa vài bát cơm.
Mít xanh làm nhút^[1] Thanh Chương,
Có đâu cá thịt - cà tương cầm chừng.
Ruộng thưa nên phải đi rừng,
Đào nâu, đẵn nứa trên lưng gánh gồng.
Trai hơn bốn chục, răng long;
Gái chưa bốn chục đã hòng già mau.
Nhớ năm Xô viết càng đau,
Cường hào, đế quốc chung nhau giết người.
Phong trào dập giữa máu tươi,
Đốt tay làm đuốc, nướng đùi khoan chân.
Nhà thiêu, thiêu cả áo quần,
Ngủ trong chuồng lợn, ở lần ràn trâu.^[2]

Khi Đội đến dẫn đầu phát động,
Một cuộc đời mới, rộng mở ra.
Văn Sơn tuy vẫn khoai, cà,
Mà phong cảnh cũ nay đà thắm hơn.
Thằng đầu sọ đã chôn xuống đất,
Bọn ác kia mất mặt, cúi đầu.
Thoả lòng vạch hết khổ đau,
Thênh thênh đất rộng, trời cao của mình.
Khúc đường đất đỏ, cây xanh,
Bước lên thêm chứa chan tình nước non.
Gian lao vất vả dẫu còn,
Thắt lưng cho chặt, cho son, ta làm!
Lòng ta giữ lấy hờn căm
Như dao có lưỡi, như tằm ngậm tơ.
Đấu tranh cho đến bao giờ
Đất không bóng giặc, ruộng về tay ta,
Đồng quê bát ngát đâm hoa,
Văn Sơn no ấm hòa ca đời đời.



Xuân Diệu
3-1953

---

1. Quả mít xanh băm ra và đem muối dưa. Tục ngữ địa phương: Nhút Thanh Chương, tương Nam Đàn.
2. Chuồng trâu.

Đất nước


Tôi đứng bờ sông Lam
Tự núi chàm chảy đến;
Đường bóng tre thân mến
Đưa tới bến đò Cung;
Tôi sang rú^[1] Treo, thấy biếc rừng thông;
Đi khúc nữa, tôi giữa đồng lúa dịu:
Ôi cái cuộc bao vây huyền diệu
Những là chè, là mít, những là cau!
Những là chòm, là xóm đẹp như nhau!
Quay bốn phía, chỉ một màu: Đất Nước.
Thoang thoảng hương cau lồng phía trước,
Rập rờn lá mít ánh đằng sau.
Những sân con liền tiếp những vườn rau,
Những mái rạ bền lâu như vạn thuở.
Và bờ giếng gốc đa đều rạng rỡ
Bước nông dân phát động dẫm trên đường:
Xã Cát Văn, một mảnh đất Thanh Chương,
Mà tôi thấy cả quê hương nước Việt.

Trong chiến đấu, tình yêu càng thắm thiết:
Khi tốn công trèo hái, trái ngon hơn;
Tay vỡ hoang, ruộng mới quý như con;
Cày cấy khổ, nên thóc liền với ruột.
Làng quê kia, trước tôi nhìn lạnh nhạt,
Khách thị thành vênh váo tạt vài hôm;
Từ khi làm cán bộ Đội về thôn,
Làng quê ấy tôi chăm nom khuya sớm.
Móc đất đắp bờ, lội bùn bì bõm;
Cơm khoai xẻ bát, giường nát chung nằm;
Đèn hắt hiu khêu gợi uất ngàn năm,
Đêm tố khổ chẳng ai cầm nước mắt;
Xong buổi họp chòm, mệt người ngây ngất;
Tiếng hô rần rật Đại hội Nông dân;
Giữa đầu đường, tên địa chủ toàn thân
Như cái dẻ trước dân cày bão táp;
Hai tháng đổi đời, long trời, lở đất,
Bạn cố bần vùng dậy tựa vừng đông:
Tôi với nông dân đấu cật, chung lòng,
Chung câu hò, tiếng thét, lời mong,
Tôi suy nghĩ, tuyên truyền, động viên, xếp đặt,
Như tôi đã đổ mồ hôi, sôi nước mắt
Ướt xuống đồng, rơi vào đất Cát Văn:
Nên đến nay tôi thấy đẹp vô ngần
Mỗi mạch máu, mỗi đường gân đất nước.
Cuộc phát động đã xe dây ràng buộc
Tâm hồn tôi liền chặt với non sông;
Thấy nông dân, tôi hiểu bức thành đồng;
Sâu một xã, tôi thấu toàn tổ quốc.
Và từ ấy lòng tôi mê đất nước
Như chiến dịch về, anh bộ đội lớn thêm
Thiết tha nhìn giòng sông chảy xanh êm
Và ánh đẹp chiều vàng trên ruộng lúa
Anh hò hẹn máu anh dù có
Sẽ giữ tròn làng mạc với đồi nương.
Bởi vì:
Nghìn năm Tổ quốc, quê hương
Là hòn đất trộn với xương máu mình.



Xuân Diệu
8 -1954

---

1. Núi, rừng.

Đi tới Mạc Tư Khoa


Đường đi tới Mạc Tư Khoa
Qua Hồng Hà, qua Dương Tử, Hoàng Hà.
Trung Hoa vĩ đại
Giao hoà Hà Nội - Mạc Tư Khoa.

Đường đi tới Mạc Tư Khoa
Mênh mông đất rộng, bao la sông dài.
Máy bay đưa tận ngang trời,
Đường xe lửa phóng liên hồi ngày đêm.

Mạc Tư Khoa!
Nói đến tên, đã sung sướng chan hoà;
Yêu trong ảnh, huống nữa là đi đến!
Trái đất đi giữa tinh cầu, hãnh diện
Trên mình có Mạc Tư Khoa;
Có Liên Xô, nước xã hội của ta,
Không người đói, không còn người dưới ách.
Trên điện Kremlinh
Ngôi Sao Đỏ của Tháng Mười hiển hách,
Lửa bừng cao trong giông tố đấu tranh,
Ngọn hải đăng trên mặt biển hoà bình.

Ta đi tới Mạc Tư Khoa phía trước,
Cơm áo, mặt trời, nụ cười, suối nước,
Mộng nghìn xưa thành sự thực nên thơ.
Mỗi người tâm niệm ước mơ
Trong đời được thấy Liên Xô một lần;
Nghe Mạc Tư Khoa mỗi phút mỗi gần,
Trái tim ta rạng, tinh thần ta trong.
Bánh xe lửa quay vòng thép sáng,
Cánh tàu bay lướt áng mây xanh;
Đường rút ngắn, gió bay nhanh,
Bốn phương quây lại Kinh thành Ngôi sao.
Người chưa thấy ngẩng cao mong ngóng;
Kẻ thấy rồi lồng lộng thêm tin;
Người đang đi tới - trông lên
Chưa xem lầu điện, chưa nhìn dòng sông,
Đã giơ tay đón ánh hồng,
Nhìn Ngôi Sao Đỏ ở trong tâm hồn.

Mười năm trước, cuộc ta đời tăm tối,
Ngàn trùng đêm xa lối Mạc Tư Khoa;
Dân tộc ta mất nước, tan nhà;
Ta u uất nghẹn lời ca giữa cổ.
Đường tranh đấu có Ngôi Sao Đỏ,
Nước ta nay đã một nửa trời hồng;
Dân ta thề dẹp biến nốt đêm đông;
Đứa con nước Việt được lên đường rực rỡ
Tới Bắc Kinh, cửa Thiên An tới đó,
Tới đời vui; tới Mông Cổ tươi cười...
Mạc Tư Khoa! Tới đây rồi!
Muốn hôn mảnh đất sáng ngời Liên Xô.



Xuân Diệu
9-1955

---

Em bé


Em ngồi bên rãnh nước,
Nghịch thả chiếc thuyền con.
Rãnh nước chảy đen ngòm,
Cống mấy đời lưu lại.

Năm tuổi đầu nhỏ dại,
Tự kiếm lấy trò chơi.
Áo đứt cúc bụng phơi.
Ở truồng từ lúc đẻ.

Nước bẩn đầm thân bé,
Mũi chảy quệt ngang tay,
Em cười rất thơ ngây
Nhìn thuyền trôi, đắc ý.

Cha đi cày, mẹ cấy,
Cha đi củi, mẹ rừng,
Cha mẹ gãy sống lưng
Gánh tô đong, nợ đậy.

Ai ruột mềm máu chảy,
Ai chẳng quý yêu con;
Cay đắng quả bồ hòn:
Bỏ liều con, nuôi địa chủ!



Xuân Diệu

---

Gửi Nam Bộ mến yêu


Máu người không có Bắc, Nam,
Một giòng thắm chảy từ chân đến đầu.
Lòng ta Nam Bắc có đâu,
Thương yêu chỉ một tình sâu gắn liền.
Bản đồ tổ quốc treo lên,
Bắc Nam gọi tạm tên miền địa dư.
Quê hương mẹ rất hiền từ,
Lòng yêu con cái đều như nước lành.
Miền Nam nước Việt lúa xanh,
Thịt xương ta với tâm tình của ta!
Tám năm khói lửa xót xa,
Kể khi Nam bộ, những là mười niên.
Cờ kháng chiến phất đầu tiên,
Cờ thành công sẽ phất lên cuối cùng.
Địch còn tạm đóng Mê Kông,
Một ngày ruột nấu gan nung một ngày.
Ngoài ta đã sáng trời mây,
Trong ta xót nỗi bóng dày còn che.
Nhưng miền Nam hỡi! lắng nghe
Non sông, Tổ quốc luôn kề gần bên;
Sức ngày đã thắng bóng đêm,
Sáng trời sẽ sáng đều trên đất này.
"Thành đồng Tổ quốc" vững xây,
Lời cha ghi giữa nếp bay cờ hồng.
Từ ngày chiếc gậy tầm vông,
Cài răng lược, giữ ruộng đồng về ta;
Nó giành, ta lại giật ra,
Tấc sông, tấc đất hoà pha máu đào:
Lòng giữ chắc, chí nêu cao,
Bom rơi đạn nổ ào ào, chẳng lay!
Hoà bình càng siết chặt tay
Giữ liền ruộng đất, trời mây, cõi bờ;
Giữ nguyên sông núi cụ Hồ,
Ngàn năm Nam Bộ cơ đồ Việt Nam!



Xuân Diệu
19-08-1954

---

Không sợ


Bước vào giai đoạn gay go,
Có người những sợ với lo mà gầy!
Ngày đi thì sợ máy bay,
Đêm đi tưởng tượng sợ tay cướp đường.
Sợ ra chiến đấu tiền phương,
Sợ vào hậu địch tai ương lắm bề.
Sợ rừng mây phủ núi che,
Sợ giang, sợ nứa xanh lè quanh năm.
Sợ oai con hổ nó gầm,
Lại còn sợ rắn, đêm nằm cũng kinh:
Đường rừng lặng ngắt, vắng tanh,
Sợ người lạ mặt bên mình đeo dao,
Sợ con suối lũ ào ào,
Sợ cây gió quật ngã vào nhà tranh;
Sợ muối trắng, sợ rau xanh,
Sợ già, sợ ốm, loanh quanh sợ hoài!
Chung quy: là sợ làm người;
Cớ sao không sợ mất đời tự do?
Để lòng sợ sợ lo lo,
Mà đem tin tưởng rèn cho tính tình.
Đã vào trong cuộc đấu tranh,
Chúng ta phải đứng thẳng mình, nhìn lên!



Xuân Diệu
4-1953

---

Lòng sao lại vui sướng hôm nay


Lòng sao vui sướng hôm nay:
Vừa bước xuống sàn nhà nứa,
Tưởng chừng gió thổi trong cây;
Gặp bụi mai vầu đứng thẳng,
Lá tre phất nghìn ngón tay;
Đầu nho nhỏ,
Mắt hay hay,
Những chú chim con nói chuyện ngày.

Sẵn sàng giang tay đón
Việt Bắc là đây, ở đây.
Mưa liền mấy hôm trước
Suối chạy phăng phăng nước vẫn đầy;
Chị tiếp tế
Mảnh vai gầy,
Trở về - đôi thúng nhẹ tròn xoay!
Cơm độn đỏ gay
Muối vừng trắng xoá.

Ấy có những ngày cũng lạ!
Vui về từ đá, từ cây.
Vui tự trong lòng, trong dạ,
Vui từ thiên hạ về đây.
Vui theo suối sống phây phây,
Vui hoá thành mây bay tới;
Vui phát tự những ngày nhạc muỗi,
Gieo thầm từng buổi đường gai;
Má xanh môi vẫn là tươi,
Vui từ biển cả về rơi xuống đồng.

Những ngày gió lớn,
Dọn lòng mà đón lấy vui!
Hôm nay bước xuống nhà tôi,
Chợt tiếng ca đời náo nức;
Lòng sung sướng tưởng kề ngay khóm trúc
Thổi lên liền một khúc sáo say!



Xuân Diệu
7-1949

---

Nằm bệnh viện


Đêm khuya mê tỉnh bàng hoàng,
Dường như ai ở bên màn với tôi...
Ngực đau, trán vã mồ hôi,
Ngọn đèn con đã chăm soi đến gần;
Tay người lau trán, đắp chăn,
Khẽ như sợ động tinh thần người mê.
Còn ai rên rỉ đêm khuya,
Ngọn đèn con lại lần đi thăm chừng...
Ngoài hiên đêm tối mấy từng,
Sương đông xuống lạnh; vang rừng dế kêu;
Nhưng lòng êm biết bao nhiêu
Như, đau, nằm giữa tình yêu ấm, dày.
Đó là những bàn tay hộ lý
Y tá và bác sĩ chăm nom;
Chiều chiều, sớm sớm, hôm hôm,
Cưu mang lòng mẹ thương con khác nào.
Khiến cho tình cảm dạt dào.
Cơm quên đắng miệng, thuốc vào mát da.

* * *

Nhà thương đế quốc lập ra,
Rễ khinh là thịt, là da con người.
Nông dân đau ốm rụng rời,
Cửa nhà thương thí và nơi tủi sầu;
Cưa xương cắt thịt mặc dầu,
Giường đau lăn lộn, ai đâu xót tình!
Nay đất nước của mình làm chủ,
Bệnh viện dù tre nứa đơn sơ,
Rừng che bóng điểm lưa thưa,
Thuốc tuy san sẻ còn chưa đủ đầy,
Nhưng con người ở nơi đây
Quý hơn tất cả bạc này, vàng kia;
Chăm từ cơm cháo sớm khuya,
Chẳng kiêng nhẹ, nặng; không nề sạch, dơ.
Mười năm lòng của Cụ Hồ
Đức mênh mông thấm dần vô mọi lòng,
Dạy người phục vụ gắng công,
Dạy người ốm cũng thấy hồng đời vui.

* * *

Nơi thuở trước ngậm ngùi chua xót
Nay sáng trong, đẹp tốt, hiền hoà:
Tươi cười bệnh viện bước ra,
Mến yêu Dân chủ Cộng hoà Việt Nam!



Xuân Diệu
1954-55

---

Nhà mới

Tặng Nông dân ở nhà tịch thu của địa chủ


Mẹ ngồi nấu cơm khoai
Trong căn nhà mới dọn.
Hơi khói vàng mới đượm
Lên miếng ngói, đường rui.

Ngói mặt trên cũ rồi;
Ngói còn hồng mặt dưới.
Vách bên ngoài lạnh lẽo;
Trong: chữ viết tươi cười.

Nhà còn rộng lắm thay,
Chưa đủ đồ bày biện.
Nhưng tối về vui chuyện,
Bát nước mới chuyền tay.

Mẹ ngoảnh lại đằng này,
Cũng nông dân mình ở.
Mẹ nhìn xa hơn nữa,
Bốn phía cũng dân cày.

Nhà thằng ác bá xưa nay,
Nó đi đền tội, của này tịch thu.
Mấy toà ngang dọc, trước sau,
Nông dân làm chủ, cùng nhau quây quần.

Nơi đá gạch giam thân
Nay hơi xuân đầm ấm.
Cửa ngăn xưa thăm thẳm
Nay đón bước, hiền lành.

Xưa địa chủ xây thành
Ngồi ăn xương, uống tuỷ.
Nhà nó xông sát khí
Mấy dặm hãy còn tanh.

Sân cướp thóc phơi quanh
Nay trẻ vào hát, nhảy.
Nhà ngang xưa máu chảy
Nay lớp dạy bình dân.

Mẹ sáu chục năm dư
Chịu lưng nhừ, ruột thắt.
Nay cất đầu, mở mặt,
Mẹ có nương, có nhà.

Mẹ quên cả tuổi già,
Làm bao nhiêu cũng khoẻ.
Ruộng về ta lại trẻ,
Thóc lúa sẽ tăng gia.

Mẹ còn đang luộc cải,
Cơm khoai đã chín bùi.
Con ra ruộng về rồi,
Cháu sắp về, tan học

Nghĩ đến xưa muốn khóc,
Nhìn ngày nay: mẹ cười.



Xuân Diệu
4-1954

---

Ta chào Việt Bắc, về xuôi


Núi xa khoác áo màu xanh nhất,
Suối gần hát tiếng tuyệt vời trong...
Chim rừng ríu rít ca tha thiết,
Buổi tiễn đưa, Việt Bắc đẹp vô cùng.

Ta chào Việt Bắc, ta xuôi,
Bước chân lưu luyến, nụ cười tình chung.
Tám năm đường tỏ ngõ thông,
Quen bao đỉnh dốc, đầu sông, ngọn nguồn.
Tám năm chung sống vuông tròn,
Núi rừng nuôi dưỡng đứa con đồng bằng
Cây cây, núi núi trùng trùng,
Quê hương cách mạng oai hùng, thẳm nghiêm.
Dưới cây, trong núi, ngày đêm
Trí người, sức óc rèn nên thép đồng.
Đúc thành vũ khí vô song,
Cứng trong kháng chiến, bền trong hoà bình.
Tấm lòng Việt Bắc đinh ninh
Của trao ta giữ như hình bóng ta.

* * *

Ta nhìn tảng đá, nhìn con suối,
Nhìn khóm hoa mua, đám cỏ may,
Nhìn bản đứng trong thung lũng hẹp,
Nhớ chung phong cảnh sống bao ngày.
Chiều tiếng mõ trâu khua lốc cốc,
Đêm nghe chảy nước giã đâu đây...
Ào ào suối lũ, ầm ầm thác,
Có lúc lòng khe lại cạn bày...

Lúc ẩm hơi rừng, cơn sốt rung.
Khi đêm đông lạnh, bếp ta hồng.
Đốt từng cây gỗ tha hồ sưởi,
Sắn nướng vàng rồi, ta bẻ chung.
Lách tách lửa reo, câu chuyện nở,
Trường kỳ kháng chiến vẫn cười tung!
Anh em đồng chí quây đấu lại,
Bác ở bên ta, Đảng ấm lòng.

* * *

Ta chào Việt Bắc, ta xuôi,
Quê hương cách mạng muôn đời suy tôn
Mẹ nghèo vẫn cố nuôi con:
Lúc bùi măng nứa, khi ngon củ mài,
Sẻ từng hạt muối cắn đôi,
Nhà sàn chung ở, chăn sui đắp cùng.

Khi lên: non nớt, ngại ngùng,
Khi về: thép ở trong lòng đã tôi
Xưa nay ly biệt ngậm ngùi,
Giờ đây đưa tiễn là vui lên đường.
Rời quê hương, đến quê hương,
Thủ đô năm cánh sao vàng chờ ta.
Tám năm Hà Nội cách xa,
Tấm lòng Việt Bắc cùng ta trở về.



Xuân Diệu
10-1954

---

Tặng nhà thơ Pa-thét Lào: Xôm-xi


Gửi lời thăm bạn Xôm Xi,
Tình thi sĩ Việt yêu thi sĩ Lào.
Tay chưa bắt, mặt chưa chào,
Lời ăn tiếng nói thể nào chưa hay,
Mà lòng đã hẹn nhau ngay,
Xem thơ bạn, tức là đây tâm hồn!
Là đẹp đẽ nước non yêu quý,
Bắc rậm rừng, hùng vĩ núi non;
Nam theo sông Cửu Long tuôn,
Suối quanh chảy khắp, làng thôn mọc đều...
Vài câu bạn nói thân yêu
Tôi xem thấy hiện phì nhiêu nước Lào...

Như đất nước thấm vào thi
Hoa tươi hơn, trời ý nhị hơn;
Tình yêu mô tả giang sơn
Nét sông thêm đẹp, đường non thêm hùng.
Lòng tôi cũng như lòng bạn đó,
Nước Việt tôi ngàn thuở tôi yêu;
Biển dài, sông rộng, gió hiu,
Núi xoa sương biếc, đồng thêu nắng vàng,
Chúng ta nhiệm vụ vẻ vang,
Vần thơ tiếng mẹ võ trang tinh thần.

Đời đời Lào Việt giao thân,
Xôm Xi, tôi với bạn gần biết bao!
Hai dân tộc Việt Lào anh dũng
Chim bay lên giải phóng gọi bầy,
Tiếng hoà vang động trời mây,
Cánh tung bên ấy bên nầy Hoành Sơn.



Xuân Diệu
1954

---