Dương Lâm

Danh sĩ Dương Lâm, hiệu Vân Hồ, Quất Đình, tự Thu Nguyên, Mộng Thạch. Ông là con trai cụ Đô ngự sử Dương Quang, em tiến sĩ Vân Trì Dương Khuê, quê ở làng Vân Đình, huyện Sơn Lãng, phủ Ứng Hoà, tỉnh Hà Đông, nay là huyện Ứng Hoà, thành phố Hà Nội.

Năm Mậu Dần (1878), ông đỗ cử nhân, đến năm Giáp Thân (1884), được bổ làm huấn đạo huyện Ý Yên, rồi thăng làm tri huyện Hoài Yên. Ba năm sau, ông làm Bang tá Nha kinh lược Bắc Kì.

Năm Kỷ Sửu (1889), ông làm Án sát tỉnh Hưng Yên, rồi thăng làm Bố chính Sơn Tây, hàm Quang lộc tự khanh.

Năm Tân Mão (1891), ông về Hà Nội, làm chủ bút báo Đồng Văn. Năm sau, làm Tuần phủ Thái Bình.

Năm Ất Tỵ (1895), ông làm Tham tri Nha kinh lược Bắc Kì, sau đó về triều giữ chức Thượng thư bộ Công kiêm Phó tổng tài Quốc sử quán. Triều đình sửa đổi phép học, phép thi, cử ông đứng đầu ban Tu thư, cùng với Đoàn Triển, Đỗ Văn Tâm, Bùi Hướng Thành cùng soạn sách Tân giáo khoa.

Năm Canh Tý (1900), ông làm Tổng đốc Bình Định Phú Yên, hàm Thái tử Thiếu Bảo, khi về hưu được tặng Hiệp tá Đại học sĩ, mở trường dạy học ở quê nhà.

Năm Canh Thân (1920), ông mất hưởng thọ 69 tuổi, được truy tặng tước Khánh Vân Nam. Vì ông có tước Hàm Thiếu Bảo, quê làng Vân Đình nên người đương thời gọi là cụ Thiếu Vân Đình.

Ông nổi tiếng về tài văn chương, tính tình tao nhã, lại là một nhà giáo có biệt tài.

Tác phẩm: của ông có "Vân Đình thi văn tập" gồm cả thơ chữ Hán và thơ chữ Nôm, bộc lộ tư tưởng hưởng lạc, làm "lúc nhàn sau cơn say".

---

Chơi chùa Hương


Hà xứ Đào Nguyên lộ?
Mai lâm, Yến Vĩ khê^[1]
Nam thiên đệ nhất ai đề^[2]
Ra vào cõi Phật đi về cảnh tiên
Kia núi biếc vẫn quen đầu bạc
Hỏi mấy lời nghi tạc non sông
Hỏi tiên trên đỉnh non rồng
Hỏi Phật trong động sắc không thế nào?
Hỏi thế giới cớ sao như vậy?
Hỏi giang sơn còn mấy tang thương?
Hỏi thế đạo, hỏi văn chương
Hỏi ông tạo hoá, chủ trương ề nào?
Hỏi sơn thuỷ thanh cao mãi thế
Hỏi cỏ cây nhuộm vẻ màu thu
Hỏi hang, hỏi động, hỏi chùa
Hỏi chín gõ mõ Thiên Trù^[3] mãi không?
Hỏi khánh đá trống đồng thuở trước
Hỏi tẩy oan rửa được bao người?
Hỏi mình chẳng nói chẳng cười với ai
Của con tạo cho người đã biết
Còn ai là phong nguyệt chủ nhân?
Trăm năm mắc nợ hồng trần
Thanh sơn còn được mấy lần gặp nhau?
Tuổi già xin hỏi mấy câu.



Dương Lâm

---

1. Đường vào xứ Đào Nguyên chỗ nào? Rừng mơ khe Yến Vĩ.
2. Nam thiên đệ nhất động, động đẹp nhất trời nam, chữ của chúa Trịnh Sâm ở Chùa Trong.
3. Chùa Thiên Trù còn gọi là Chùa Trò hay Chùa Ngoài.

Mừng ông Nguyễn Kham đỗ tiến sĩ


Giai nhân hà tất kiều như ngọc,^[1]
佳 人 何 必 嬌 如 玉
Chữ duyên may đạp đổ cái hồng nhan.^[2]
Kìa những người xe ngựa chan chan,
So ngón kẽ đã thua nhau ngàn với vạn.
Mai phóng hạnh tiên tiếu hạnh vãn,
枚 放 杏 先 笑 杏 晚
Hạnh khai mai hậu thán mai suy.^[3]
杏 開 枚 後 嘆 枚 衰
Xin đừng đem tài sắc đánh ghen chi,
Trăm năm ấy đường đi lối bước.
Nhắn những kẻ đường mây^[4] bước trước,
Hãy dừng roi đợi kẻ sau này.
Chắc rằng ai dở ai hay.



Dương Lâm
(Nguồn: Việt Nam ca trù biên khảo; tác giả: Đỗ Bằng Đoàn-
Đỗ Trọng Huề, NXB Văn Hóa 1962.)

---

1. Giai nhân cần gì phải đẹp như ngọc.
2. Duyên may còn hơn người đẹp.
3. Hoa mai nở trước cười hoa hạnh muộn;
Hoa hạnh nở sau chê hoa mai tàn.
4. Đường công danh.

Năm mươi lăm tuổi tự vịnh


Năm mươi lăm tuổi hãy mừng ta,
Còn bốn nhăm năm đấy đó mà.
Đội đức hải sơn ngày tháng rộng,
Gẫm mình râu tóc tuyết sương pha.
Cung đàn ả nguyệt dầu yêu trẻ,
Chén rượu làng quê vẫn kính già.
Xiêm áo cũng chung nhờ lộc nước.
Được riêng khoẻ mạnh phúc nhà ta.



Dương Lâm
(Theo Việt Hán văn khảo, Phan Kế Bính, Mặc Lâm xuất bản, Sài Gòn, 1970. )

---